Þrettán ríki Banda­ríkj­anna munu geta bannað þung­un­ar­rof um leið og Hæsti­réttur Banda­ríkj­anna sam­þykkir að snúa við dómi Roe gegn Wade frá 1973, dómi þar sem kveðið er á um stjórn­ar­skrár­var­inn rétt kvenna til þung­un­ar­rofs.

­Mikil ólga hefur verið í banda­rísku sam­fé­lagi frá því á mánu­dag þegar meiri­hluta­á­liti frá Hæsta­rétti Banda­ríkj­anna var lekið fjöl­miðla þar sem fram kemur að dóm­ur­inn hefur sam­þykkt drög að meiri­hluta­á­liti þess efnis að taka til umfjöll­unar að snúa við dómi Roe gegn Wade og skerða þannig stjórn­ar­skrár­var­inn rétt kvenna til þung­un­ar­rofs. Ólgan nær jafnt til þeirra sem styðja rétt kvenna til þung­un­ar­rofs og þeirra sem eru honum mót­fall­in.

Þetta er í fyrsta sinn sem gögnum frá Hæsta­rétti Banda­ríkj­anna er lekið í fjöl­miðla. John G. Roberts, for­seti hæsta­rétt­ar, segir lek­ann „sví­virði­legt brot á trausti“ og hefur hann farið fram á að sér­stök rann­sókn fari fram á því hvernig fjöl­mið­ill­inn Polit­ico komst yfir meiri­hluta­á­lit­ið. Ekki liggur ljóst fyrir hvort að lög hafi verið brotin þegar álit­inu var lekið til fjöl­miðla.

Umræðan um hvort hæsti­réttur taki dóm­inn frá 1973 til umfjöll­unar er hins vegar ekki ný af nál­inni. Lengi hefur verið vitað að sá mögu­leiki sé fyrir hendi. Hið óvænta er hins vegar að meiri­hluta­á­lit­inu var lekið og kom því bæði þeim sem eru hlynntir rétti kvenna til þung­un­ar­rofs og þeim sem eru honum mót­fallnir á óvart.

Verði það nið­ur­staðan að dómnum verði snúið verður réttur til þung­un­­ar­rofs ekki lengur var­inn í stjórn­­­ar­­skrá lands­ins og fær­ist í hendur ein­stakra ríkja. Þrettán ríki þar sem repúblikanar hafa verið lengi við stjórn­völ­inn eru vel undir það búin.

Laga­setn­ing til staðar sem auð­veldar bann við þung­un­ar­rofi

Rík­is­þing þrettán ríkja hafa nú þegar sam­þykkt sér­staka lög­gjöf (e. trig­ger law) sem leiðir til þess að um leið og dómnum verður snúið við tekur bann við þung­un­ar­rofi gildi. Þá má búast við að um 10-12 ríki til við­bótar hefji laga­setn­ingu sem bannar þung­un­ar­rof alfarið eða dregur mjög úr rétti kvenna til þung­un­ar­rofs.

En hver eru þessi þrettán ríki sem geta, og vilja ólm, banna þung­un­ar­rof um leið og færi gefst?

Ríkin sem um ræðir eru Ida­ho, Wyom­ing, Utah, Norð­ur­-Da­kóta, Suð­ur­-Da­kóta, Mis­so­uri, Okla­homa, Arkansas, Kent­ucky, Tenn­essee, Texas, Lou­isi­ana og Miss­issippi. Meiri­hluti ríkj­anna er í suð­ur­hluta Banda­ríkj­anna.

Í Kent­ucky, Lou­isi­ana, Okla­homa og Suð­ur­-Da­kóta mun bann við þung­un­ar­rofi taka gildi um leið og dómnum verður snúið við. Í öðrum ríkj­um, líkt og Ida­ho, tekur bannið gildi 30 dögum eftir ákvörðun hæsta­rétt­ar.

Í öðrum ríkjum þarf að fal­ast eftir lög­gild­ingu hjá rík­is­sak­sókn­ara eða rík­is­þingi áður en bannið verður að lög­um, sem getur tekið nokkrar vik­ur.

Bannið nær ekki til til­fella þar sem lífi eða heilsu konu er ógn­að, en í mörgum til­fellum eru ekki gerðar und­an­tekn­ingar ef kona ákveður að fara í þung­un­ar­rof vegna nauðg­un­ar.

Þá eru fimm ríki, til við­bótar við þau þrettán sem geta bannað þung­un­ar­rof til­tölu­lega hratt, með lög­gjöf sem hefur legið í dvala frá því að stjórn­ar­skrár­var­inn réttur kvenna til þung­un­ar­rofs var stað­festur fyrir 51 ári. Lög­gjöf­ina verður hægt að end­ur­vekja, sam­þykki hæsti­réttur að snúa dómnum við.

Þessi ríki eru Arizona, Wiscons­in, Michig­an, Ala­bama og Vest­ur­-Virg­in­ía. Í tveimur þeirra, Michigan og Wiscons­in, eru demókratar rík­is­stjórar og hafa lýst yfir opin­berum stuðn­ingi við rétt kvenna til þung­un­ar­rofs. Talið er lík­legt að bann við þung­un­ar­rofi verði tekið upp að nýju í Vest­ur­-Virg­in­íu. Í Arizona hefur Doug Ducey rík­is­stjóri gefið það út að miðað þung­un­ar­rof verði ekki heim­ilt eftir 15 vikna með­göngu. Laga­frum­varp sem kveður á um algjört bann við þung­un­ar­rofi, sem var und­ir­búið 2019, mun að öllum lík­indum taka gildi í Ala­bama verði dómnum snúið við.

Í heild­ina má búast við að þung­un­ar­rof verði bannað eða réttur til þess skertur veru­lega í 28 ríkj­um.

Að minnsta kosti 15 ríki sem hyggj­ast styðja rétt kvenna til þung­un­ar­rofs

Það kveður við annan tón í fimmtán ríkjum þar sem í gildi eru lög sem verja rétt kvenna til þung­un­ar­rofs. Þau ríki eru Kali­forn­ía, Conn­ect­icut, Delaware, Hawaii, Ill­in­ois, Maine, Mar­yland, Massachu­setts, Nevada, New Jersey, New York, Oregon, Rhode Island, Vermont og Was­hington. Gavin Newsom, rík­is­stjóri í New York, brást fljótt við eftir að meiri­hluta­á­liti hæsta­réttar var lekið og hét því að styrkja rétt kvenna til þung­un­ar­rofs enn frek­ar.

„Við getum ekki treyst [Hæsta­rétti] til að standa vörð um rétt­inn til þung­un­­ar­rofs þannig að við gerum það sjálf,“ segir Newsom í færslu á Twitt­er. Þá fer hann fyrir breyt­ing­ar­til­lögu á stjórn­ar­skrá Kali­forn­íu­ríkis þar sem réttur kvenna til að ráða yfir eigin lík­ama er und­ir­strik­að­ur.

Ákvörðun Hæsta­réttar Banda­ríkj­anna mun liggja fyrir í lok júní eða byrjun júlí. Joe Biden Banda­ríkja­for­seti segir mik­il­vægt að almenn­ingur geri sér grein fyrir að um drög sé að ræða og því liggi ekki end­an­lega ljóst fyrir hvort dómnum verði í raun snúið við og réttur kvenna til þung­un­ar­rofs skerturr. Næstu vikur munu því ein­kenn­ast af vanga­veltum þess efnis hvernig almenn­ingur sér lífið fyrir sér ef dómi í máli Roe gegn Wade verði snúið við.