Seðla­bank­inn, og ESÍ á meðan að félagið starfaði, hafa aldrei viljað svara þessum spurn­ingum og vísað annað hvort í þagn­ar­skyldu­á­kvæði laga um Seðla­banka Íslands eða áður­nefnda und­an­þágu frá upp­lýs­inga­lög­um, sem rann út fyrir næstum fjórum árum síð­an. 

Í vor ákvað Kjarn­inn að gera aðra til­raun til að nálg­ast þessar upp­lýs­ing­ar. Til­efnið þá var ákvörðun Bjarna Bene­dikts­son­ar, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, að leggja „sjálf­stætt mat“ á almanna­hags­muni af birt­ingu lista yfir þá sem fengu að kaupa hluti í Íslands­banka í lok­uðu útboði í mars 2022. Þegar Bjarni lagði það mat á birt­ing­una lá þegar fyrir lög­fræði­á­lit unnið fyrir Banka­sýslu rík­is­ins sem mælti gegn birt­ing­unn­i. 

Beit­ing „sjálf­stæðs mats“ var því ný teg­und af stjórn­sýslu­fram­kvæmd.

For­sæt­is­ráðu­neytið beðið um að leggja „sjálf­stætt mat“ á birt­ingu

Á grund­velli þess fór Kjarn­inn fram á að for­sæt­is­ráðu­neyt­ið, sem Seðla­bank­inn heyrir að mestu und­ir, myndi leggja sam­bæri­legt „sjálf­stætt mat“ á birt­ingu gagna um ráð­staf­anir eigna út úr ESÍ. Kjarn­inn vís­aði einnig í til­kynn­ingu for­manna sitj­andi stjórn­ar­flokka sem birt­ist á vef stjórn­ar­ráðs­ins 19. apríl síð­ast­lið­inn, þar sem stóð að traust og gagn­sæi verði að ríkja um sölu á eignum rík­is­ins. Í þeirri til­kynn­ingu sagði orð­rétt: „Al­menn­ingur á skýra og óum­deilda kröfu um að allar upp­lýs­ingar séu uppi á borðum um slík áform, mark­mið þeirra og áhrif.“

Í maí svar­aði ráðu­neytið því til að það teldi það ekki sitt hlut­verk að leggja mat á hvort hags­munir almenn­ings af birt­ingu gagna um ESÍ vegi þyngra en þeir hags­munir sem mæli með leynd. Það þyrfti Seðla­bank­inn sjálfur að ger­a. 

Í svari ráðu­­neyt­is­ins var hins vegar bent á að með nýjum lögum um Seðla­­banka Íslands, sem sett voru árið 2019, hafi verið bætt við ákvæði þar sem bank­­anum er veitt heim­ild til að víkja frá þagn­­ar­­skyld­u­á­­kvæði, „enda vegi hags­munir almenn­ings af birt­ing­unni þyngra en hags­munir sem mæla með leynd.“ 

Í athuga­­semdum með frum­varp­inu sem varð að lög­­unum sagði að áður en ákvörðun sé tekin um slíka afhend­ingu þurfi að liggja fyrir grein­ing á þeim hags­munum sem veg­­ast á í hverju til­­viki fyrir sig. „Þá beri við mat á hags­munum almenn­ings af birt­ingu upp­­lýs­inga m.a. að líta til þess hvort þær varði ráð­­stöfun opin­berra hags­muna, sem almenn­ingur eigi almennt ríkan rétt til að kynna sér hvernig staðið er að.“

For­sæt­is­ráðu­neytið var því þeirrar skoð­unar að Seðla­banki Íslands ætti að líta til þess hvort umræddar upp­lýs­ingar varði ráð­stöfun opin­berra hags­muna, sem almenn­ingur eigi almennt ríkan rétt til að kynna sér hvernig staðið er að og að bank­inn eigi að leggja mat á það hvort hags­munir almenn­ings af birt­ingu upp­lýs­ing­anna vegi þyngra en þeir hags­munir sem mæla með leynd.

Kjarn­inn sendi í kjöl­farið fyr­ir­­spurn til Seðla­­bank­ans þar sem hann var beð­inn um að leggja mat á hags­muni almenn­ings af birt­ingu gagn­anna og að rök­­styðja það mat.

Ein­blínt á þagn­ar­skyldu

Fyrsta svar Seðla­bank­ans barst 24. maí. Í því sagði að bank­inn mæti það sem svo að nýja ákvæð­ið, sem kall­aði á að hags­munir almenn­ings af birt­ingu gagna yrðu metn­ir, hefði ekk­ert gildi ef lög­menn bank­ans teldu að þagn­ar­skylda ætti að gilda um þær upp­lýs­ingar sem spurt væri um. „Að mati Seðla­bank­ans er nægj­an­legt að umbeðnar upp­lýs­ingar falli að þagn­ar­skyldu­á­kvæði [...] þ.e. að þær varði hagi við­skipta­manna bank­ans, við­skipti og rekstur eft­ir­lits­skyldra aðila, tengdra aðila eða ann­arra og mál­efni bank­ans sjálfs, svo og önnur atriði sem leynt skulu fara sam­kvæmt lögum eða eðli máls, til að upp­lýs­inga­réttur almenn­ings verði tak­mark­aður á grund­velli ákvæð­is­ins.“

Auk þess kom fram að Seðla­bank­inn, sem var eini hlut­haf­inn í ESÍ, teldi félagið sér alls óvið­kom­andi. „Fyrir slit félags­ins var það ekki Seðla­bank­ans að svara beiðnum um gögn og upp­lýs­ingar sem beint var til þess. Slíkum beiðnum var eðli máls sam­kvæmt beint til félags­ins sjálfs. Þó því hafi nú verið slitið og það afskráð færir það, að mati Seðla­bank­ans, ekki skyld­una til að svara slíkri beiðni til bank­ans.“

Lof­uðu loks efn­is­legri með­ferð

Kjarn­inn óskaði því eftir að Seðla­bank­inn myndi end­ur­skoða svar sitt og ef eini hlut­haf­inn í ESÍ teldi sig ekki bera skyldu til að svara spurn­ingum um starf­semi dótt­ur­fé­lags síns var óskað eftir upp­lýs­ingum um hvert ætti að beina slíkum spurn­ing­um, meðal ann­ars nafni þess ein­stak­lings sem færi með mál­efni ESÍ. 

Auk þess var óskað eftir frek­ari skýr­ingum á því hvernig Seðla­banki Íslands gæti ákveðið ein­hliða að við­bót­ar­á­kvæði sem sett var inn í lög um starf­semi hans, og átti að tryggja rík­ari rétt almenn­ings til upp­lýs­inga, væri mark­laust. Í fyr­ir­spurn Kjarn­ans stóð að sú túlkun bank­ans væri „senni­lega frétt­næm fyrir þá ráð­herra og þing­menn sem stóðu að breyt­ing­unni á lög­unum og ætl­uðu ákvæð­inu að hafa raun­veru­lega virkni þar sem hags­munir almenn­ings á að fá að vita yrðu raun­veru­lega metn­ir.“ 

Þann 7. júní barst svar frá Seðla­bank­anum þess efnis að með vísan til nýfall­ins úrskurðar úrskurð­ar­nefndar um upp­lýs­inga­mála myndi bank­inn taka fyr­ir­spurn­ina til efn­is­legrar með­ferð­ar. Sá úrskurður sner­ist um fyr­ir­spurn sagn- og lög­fræð­ings­ins Björns Jóns Braga­sonar um úkra­ínska apó­tek­a­keðju sem var á meðal eigna ESÍ um tíma. Úrskurð­ar­nefndin komst að þeirri nið­ur­stöðu að Björn Jón ætti að fá umræddar upp­lýs­ingar en Seðla­bank­inn hefur enn ekki afhent honum þær, og seg­ist ekki hafa þær undir höndum.

Ekki bank­ans að svara fyr­ir­spurn um félag sem hann átti

Sú efn­is­lega með­ferð leiddi til þess að lög­fræð­ingur hjá Seðla­bank­anum sendi svar 22. júlí 2022 sem fól efn­is­lega í sér sömu svör og upp­lýs­inga­full­trúi bank­ans hafði veitt tveimur mán­uðum fyrr. Að það væri ekki Seðla­bank­ans að svara fyrir ESÍ, þar sem hann hefði ekki gert það fyrir slit félags­ins. Engar upp­lýs­ingar voru veittar um hver ætti að svara fyr­ir­spurn­un­um.

Þess í stað vís­aði Seðla­bank­inn í svar við fyr­ir­spurn Sig­urðar Inga Jóhanns­son­ar, for­manns Fram­sókn­ar­flokks­ins, sem hann beindi til Bjarna Bene­dikts­sonar í sept­em­ber. Sig­urður Ingi var þá í stjórn­ar­and­stöðu en hafði setið í rík­is­stjórn­inni á und­an, sem sat 2013 til 2016, þegar ESÍ var enn á fullu í að ráð­stafa eignum sín­um. Sig­urður Ingi hefur auk þess starfað í rík­is­stjórn með Bjarna frá því skömmu eftir að fyr­ir­spurn­inni var svarað og fram til dags­ins í dag. Spurn­ingar Sig­urðar Inga er hægt að sjá hér að neð­an. 

• Hversu margar eign­ir/­­­kröfur hefur Seðla­­­banki Íslands selt, beint eða í gegnum dótt­­­ur­­­fé­lög, svo sem ESÍ, frá því að honum var falin umsjón þeirra eftir banka­hrunið árið 2008, hvert var sölu­and­virðið í heild og sund­­­ur­liðað eftir árum, hverjir keyptu og á hvaða kjörum, sund­­­ur­liðað ár fyrir ár?
• Í hvaða til­­­vikum var lánað fyrir kaup­un­um, við hversu hátt láns­hlut­­­fall var mið­að, hvaða skil­yrði voru sett um trygg­ingar fyrir greiðslu kaup­verðs, hver var stefnan um vaxta­­­kjör, var í ein­hverjum til­­­vikum vikið frá henni og ef svo er, hvers vegna?
• Hefur Seðla­­­bank­inn, beint eða í gegnum dótt­­­ur­­­fé­lög, keypt eign­ir/­­­kröfur eða fengið fram­­­seldar með öðrum hætti, svo sem í skiptum fyrir aðrar eign­ir/­­­kröf­­­ur, frá banka­hruni, hvaða eign­ir/­­­kröfur voru það, sund­­­ur­liðað ár fyrir ár, voru þær skráðar á mark­aði, hvaða ástæður voru fyrir kaup­unum og á hvaða laga­heim­ild byggði Seðla­­­bank­inn eða dótt­­­ur­­­fé­lög kaup­in?
• Hafa eign­ir/­­­kröfur verið seldar aftur og ef svo er, hver er mun­­­ur­inn á kaup- og sölu­verði, hverjir voru kaup­endur og selj­endur í þeim við­­­skiptum og hefur Seðla­­­bank­inn eða dótt­­­ur­­­fé­lög fengið fram­­­seldar til sín eignir sem rýrnað hafa í verði eða jafn­­­vel tap­­­ast frá því að þeirra var aflað?
• Fyrir hvaða sér­­­fræð­i­­­þjón­ustu, hverjum og hve mik­ið, hefur Seðla­­­banki Íslands, beint eða í gegnum dótt­­­ur­­­fé­lög, greitt vegna sölu á eign­um/­­­kröfum frá og með árinu 2013 til dags­ins í dag, var þjón­ustan aug­lýst og/eða boðin út, hvernig var staðið að ráðn­­­ingu á þjón­ust­u­að­il­um, hver voru sjón­­­­­ar­mið til grund­vallar ráðn­­­ingum og hvernig skipt­ust greiðslur milli aðila?
• Var sala á eign­­­ar­hlut­u­m/­­­kröfum Seðla­­­banka Íslands eða dótt­­­ur­­­fé­laga bank­ans ávallt aug­lýst, hvernig var staðið að útboð­i/­­­sölu í þeim til­­­vik­um, við hvaða reglur var mið­að, voru við­miðin sam­­­bæri­­­leg í öllum til­­­vikum og ef ekki, hvers vegna?

Bjarni svar­aði fyr­ir­­­spurn Sig­­­urðar Inga með ítar­­­legu svari, en þó var ekki svarað efn­is­­­lega og sér­­­tækt, þeim atriðum sem spurt var út í. Í svar­inu var vísað til þagn­­­ar­­­skyldu Seðla­­­bank­ans um verk­efni ESÍ og að bank­inn myndi skila af sér skýrslu um ESÍ og starf­­­semi þess, þegar vinnu við slit væri lok­ið.

Kjarn­inn sendi nýja fyr­ir­spurn á Seðla­bank­ann 22. júlí og fór fram á fá skýr­ari svör frá Seðla­bank­an­um. Enn og aftur varð mik­ill dráttur á svörum og það afsakað með því að starfs­fólk bank­ans væri í sum­ar­leyf­i. 

Svar barst loks 17. ágúst. Í því sagði að það væri túlkun bank­ans að ákvæðið sem bætt var við lög um Seðla­bank­ann árið 2019, þar sem honum var veitt heim­ild til að víkja frá þagn­­ar­­skyld­u­á­­kvæði ef hags­munir almenn­ings af birt­ing­unni vega þyngra en hags­munir sem mæla með leynd, fælist ekki „efn­is­leg laga­heim­ild til að knýja á um afhend­ingu gagna heldur sé þar um að ræða heim­ild til birt­ingar upp­lýs­inga að frum­kvæði Seðla­bank­ans, t.d. í tengslum við fréttir á vef bank­ans, skýrslur eða annað efni sem bank­inn gefur út.“

Auk þess var aftur sagt að Seðla­bank­inn sæi ekki annað en að í svar­inu við fyr­ir­spurn Sig­urðar Inga frá því í sept­em­ber 2017 væri að finna þær upp­lýs­ingar sem Kjarn­inn væri að óska eft­ir. 

Kjarn­inn svar­aði því til að sú ályktun væri röng. Ef upp­lýs­ing­arnar væru þar að finna væri mið­ill­inn ekki að óska eftir þeim.

Síð­asta svar Seðla­bank­ans barst 13. sept­em­ber. Þar var fyr­ir­spurnum Kjarn­ans enn og aftur ekki svarað á grund­velli þagn­ar­skyldu­á­kvæðis í lögum um starf­semi bank­ans. Þar sagði enn frem­ur: „Frek­ari birt­ing gagna og upp­lýs­inga verður til umræðu þegar umrædd skýrsla um starf­semi ESÍ verður gefin út. Telur bank­inn þar með að ekki verði lengra kom­ist með nefnda fyr­ir­spurn þína að sinn­i.“