Sig­ur­dag­ur­inn 9. maí hefur ómælda þýð­ingu fyrir Rússa ár hvert. Minn­ingum um sigra og fórnir Rauða hers­ins í hinu svo­kall­aða „Föð­ur­lands­stríði mikla” á árunum 1941-1945 er þá sér­stak­lega haldið á lofti. Í dag fagna Rússar því að sjö­tíu ár séu liðin frá því að form­lega var til­kynnt um fulln­að­ar­sigur Sov­ét­þjóð­anna og banda­manna þeirra á Þýska­landi Hitlers.

Þurftu ekki  einu sinni áfengi

Í bók­inni Six Months in 1945 eftir Mich­ael Dobbs er að finna lif­andi og skemmti­lega lýs­ingu á atburða­rásinni 9. maí 1945 í Moskvu. Þar kemur fram að frétta­þul­ur­inn Yuri Levitan hafi fengið það hlut­verk að til­kynna um sigur Sov­ét­manna en sá hinn sami greindi einmitt frá inn­rás Þjóð­verja fjórum árum áður. „Þetta er Moskva sem tal­ar. Þýska­landi fas­ism­ans hefur verið tor­tím­t,” á Levitan að hafa sagt. Til­kynn­ing­unni var vita­skuld tekið með ein­lægum fögn­uði þar sem eft­ir­lif­endur Föð­ur­lands­stríðs­ins mikla döns­uðu á strætum og torgum borg­ar­inn­ar. “Menn voru svo ham­ingju­sam­ir, að þeir þurftu ekki einu sinni áfeng­i,” er haft eftir heim­ild­ar­manni Dobbs.

Út með gæruna

Ólík­legt verður að telj­ast að Pétur Bene­dikts­son, þá til­tölu­lega nýskip­aður sendi­herra Íslands í Moskvu, hafi orðið vitni af fagn­að­ar­lát­unum á Rauða torg­inu þann 9. maí árið 1945. Af bréfa­sam­skiptum Pét­urs og öðrum skjöl­um, sem tekin eru saman í bók­inni Opin­ber tengsl Íslands við Sov­ét­rík­in/Rúss­land: 1943-2008. Skjöl, er ekki að finna lýs­ingar frá Sig­ur­deg­in­um. Hins vegar er þar að finna margar aðrar áhuga­verðar lýs­ingar á Rússum og rúss­nesku sam­fé­lagi. Sendi­ráðið í Moskvu var stofnað árið 1944 og því féll það í verka­hring Pét­urs að tala um fyrir sjálf­stæð­is­bar­áttu Íslands auk þess að hyggja að mögu­legum við­skipta­legum ávinn­ingum í Sov­ét­ríkj­un­um. Í bréfi til Pét­urs snemma árs 1944 telur ráðu­neytið æski­legt að hann athugi mögu­leika á að kaupa trjá­við auk þess sem hann er góð­fús­lega minntur á að gærur árs­ins 1943 séu enn óseld­ar.

Dagur sam­ein­ingar í Rúss­landi

Á alvar­legri nót­um, er mik­il­vægt að hafa það hug­fast þegar rætt er um Sig­ur­dag­inn í rúss­nesku sam­hengi hversu gríð­ar­legu mann­tjóni Sov­ét­menn urðu fyrir í heims­styrj­öld­inni síð­ari, sér­stak­lega á árunum 1941-1945. Á Sig­ur­dag­inn 9. maí koma Rússar sam­an, ungir sem aldn­ir, til að heiðra minn­ingu þeirra sem börð­ust og féllu, ásamt því að heiðra þá eft­ir­lif­endur sem uppi stóðu eftir Föð­ur­lands­stríðið mikla. Þrátt fyrir að nafn­giftin “Sig­ur­dag­ur­inn” tali sínu máli um mik­il­vægi þess að Rauði her­inn hafi fagnað sigri á sínum tíma, þá er óhætt að segja að 9. maí sé ekki síður dagur sam­ein­ingar í Rúss­landi.

Skrið­dreki fyrir framan eina af bygg­ingum sem nefndar eru „sjö syst­ur” og byggðar voru á árunum 1947-1953 að fyr­ir­skipun Stalíns. Mynd: Ómar.

Óein­ing um arf­leifð Stalíns

Á þessum mikla degi sam­ein­ingar í Rúss­landi skipt­ast Rússar þó enn í fylk­ingar þegar nafn fyrrum leið­tog­ans Jós­efs Stalín ber á góma. Rússar eru ekki bara annað hvort með eða á móti þegar kemur að því að ræða Stalín heldur virð­ast margir vera ein­hvers­staðar mitt á milli. Nýleg skoð­ana­könnun Levada Center, sem fram­kvæmir reglu­legar skoð­ana­kann­anir og rann­sóknir á rúss­nesku sam­fé­lag­i,  end­ur­speglar þessar fylk­ing­ar. Þar kemur fram að 39% aðspurðra líti á Stalín og arf­leið hans með jákvæðum augum og 45% telja að verkn­aðir í stjórn­ar­tíð hans hafi verið rétt­læt­an­legir þegar allt kom til alls og Sov­ét­ríkj­unum til bóta. Á meðan 25% líti á Stalín með nei­kvæðum augum og 30% séu ein­hvers­staðar mitt á milli. Stórir hern­að­ar­legir sigrar Stalíns, heragi og regla á öðrum ásnum og grimmi­leg voða­verk og yfir­gengi­legar öfgar á hinum ásn­um. Rússar hafa gengið í gegnum tíma­bil þar sem reynt var að grafa arf­leifð Stalíns en hún virð­ist alltaf dúkka aftur reglu­lega upp á yfir­borð­ið. Sig­ur­dag­ur­inn og hátíð­ar­höld tengd honum spila þar eflaust stórt hlut­verk enda minna þau Rússa óhjá­kvæmi­lega á stóra hern­að­ar­lega sigra Stalíns og hvaða þýð­ingu þeir höfðu fyrir Sov­ét­rík­in.

Her­sýn­ingin með stærra móti í ár

Mikið hefur verið rætt og skrifað um hvaða þjóð­höfð­ingjar ætli ekki að mæta til að sam­fagna Rússum á Sig­ur­deg­inum til að mót­mæla fram­göngu rúss­neskra stjórn­valda í Úkra­ínu. Rúss­neska frétta­stofan TASS greinir þó frá því að her­sýn­ing Sig­ur­dags­ins 2015 verði með stærra móti í Moskvu, í til­efni af 70 ára hátíð­ar­höld­un­um, en verið hefur hin síð­ari ár.  Und­ir­bún­ingur her­sýn­ing­ar­innar hefur ekki farið fram­hjá Moskvu­búum síð­ustu vik­urnar þar sem langar lestir skrið­dreka hafa sést keyra um borg­ina auk þess sem loft­helgi Mosvku­borgar hefur nokkrum sinnum verið tíma­bundið lokað síð­ustu daga til þess að rúss­neski flug­her­inn geti æft sig. Áætlað er að um 15 þús­und her­menn taki þátt í her­sýn­ing­unni í dag, auk 200 skrið­dreka og ann­ara hern­aðar far­ar­tækja. En flestra augu munu þar bein­ast að hinum nýju og hátækni­væddu Armata T-14 skrið­drek­um. Þá munu 143 orr­ustu­þotur –og þyrlur fljúga yfir hátíð­argestum með til­heyr­andi látum og sjón­ar­spili. Mik­illi vinnu og miklum fjár­munum hefur aug­ljós­lega verið telft fram af rúss­neskum stjórn­völdum til þess að gera sig­ur­dag­inn 2015 sem glæsi­leg­astan – burt séð frá efna­hags­legum þreng­ingum eða stöðu Rúss­lands innan alþjóða­sam­fé­lags­ins.

Höf­undur er sagn­fræð­ingur og við­skipta­fræð­ing­ur, búsettur í Moskvu.