Íslensk stjórnvöld vinna nú að því að losa um fjármagnshöft, sem sett voru á með lögum í nóvember 2008, og leysa úr greiðslujafnaðarvandanum sem stafar af þrotabúum hinna föllnu banka. Nákvæm útfærsla á því hvernig leyst verður úr stöðunni liggur ekki fyrir opinberlega ennþá, en samkvæmt fréttum Morgunblaðsins frá því í morgun, áttu Bjarni Benediktsson, efnahags- og fjármálaráðherra, og Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, forsætisráðherra, fund með Lee Bucheit, ráðgjafa stjórnvalda, fram á kvöld í gær þar sem farið var yfir stöðu mála.
Rætt hefur verið um útgönguskatt, eða stöðugleikaskatt eins og forsætisráðherra orðaði það á landsþingi Framsóknarflokksins um liðna helgi, en honum er ætlað, í einföldu máli, að slá á þrýsting á krónuna, vegna krónueignar erlendra aðila, þar á meðal slitabúa hinna föllnu banka. Ríkissjóður gæti með þessari aðgerð fengið umtalsverða fjármuni til sín í gegnum skattinn, líklega upphæðir sem nema hundruð milljörðum króna, allt eftir því hversu hár skatturinn verður og hvernig útfærslan verður nákvæmlega útlistuð. Samhliða yrði leyst úr greiðslujafnaðaráhættu sem þessum þrýstingi hefur fylgt allt frá hruni.
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson.
Tekur langan tíma
Már Guðmundsson, seðlabankastjóri, lét hafa eftir sér á fundi efnahags- og viðskiptanefndar í gær, að það væri ekki svo að höftin yrðu farin í júní, heldur myndi losun hafta taka lengri tíma. Á næstunni verði þó stigin stór skref, þar sem rýmkað verður fyrir gjaldeyrisviðskipti einstaklinga og fyrirtækja, en um leið verði tæki innleidd sem gefa seðlabankanum færi á að stýra ferðinni, stjórna fjármagnshreyfingunum inn og út úr þjóðarbúinu, með það að markmiði að vernda stöðugleika í hagkerfinu. Eins og fram hefur komið hjá seðlabankastjóra, Má Guðmundssyni, þá er þessi staða fordæmalaus í hagsögunni, þegar litið er til hlutfallslegra stærða í samhengi við landsframleiðslu Íslands. Eignir slitabúanna nema um 2.500 milljörðum króna, en þar á meðal eru 95 prósent eignarhlutur í Íslandsbanka, og 87 prósent eignarhlutur í Arion banka. Árleg landsframleiðsla nemur um 1.900 milljörðum.
Kjaradeilur í algleymingi
Á sama tíma og stjórnvöld vinna nú að því að losa um fjármagnshöftin, þá eru kjaradeilur á vinnumarkaði í algleymingi. Félagsmenn BHM eru í verkfallsaðgerðum, og við blasa verkfallsaðgerðir hjá verkalýðshreyfingunni. Starfsgreinasambandið (SGS) er með þær í undirbúningi, og það sama má segja um fleiri stéttarfélög. Kröfurnar sem uppi eru, og hafa verið nefndar, eru órafjarri þeim sem Samtök atvinnulífsins telja sig geta mætt.
Eins og Kjarninn hefur bent á áður þá er rík krafa um það hjá verkalýðshreyfingunni að lægstu laun verði hækkuð myndarlega, og hafa samningar ríkisins við lækna, þar sem samið var um meira en 20 prósent hækkun launa, haft mikil áhrif á kröfugerð stéttarfélaga og andann í samningaviðræðunum yfir höfuð. Þetta staðfesta viðmælendur beggja megin borðsins. Hjá SGS hefur krafan verið sú að lægstu laun verði hækkuð í 300 þúsund en þau eru 214 þúsund í dag. Hækkunin á að koma fram á þremur árum, en meðal mánaðarlaun þessa hóps hafa verið sögð meira en 400 þúsund krónur þegar allt er talið.
Þorsteinn Víglundsson, framkvæmdastjóri SA.
Ólíkar kröfur eftir félögum
Flóabandalagið hefur sett fram kröfur um 35 þúsund króna hækkun lægstu byrjunarlauna. Auk þess sem þau verði leiðrétt miðað við hækkanir hjá öðrum umfram forsendur síðustu kjarasamninga. Formaður Eflingar og talsmaður Flóabandalagsins, Sigurður Bessason, hefur látið hafa eftir sér að Flóabandalagið geri kröfu um þessa hækkun á einu ári, einfaldlega vegna þess að þau treysti ekki stjórnvöldum og því sé ekki hægt að semja til lengri tíma. Þegar allt er talið telja Samtök atvinnulífsinss að kröfur Flóabandalagsins feli í sér 17,5-22% hækkun launataxta, og þeim sé ekki hægt að mæta.
Hjá Verzlunarmannafélagi Reykjavíkur (VR) er uppi krafa um 50 þúsund króna launaþróunartryggingu. Það þýðir um 20% hækkun þeirra sem lægstu laun hafa. Samkvæmt heimildum Kjarnans er horft til þess að semja til tólf mánaða. Samtök atvinnulífsins hafa lýst yfir áhyggjum, sem snúa því að krónutöluhækkanir taxta, sem samið yrði um, fari upp allan launaskalann, og þannig geti þeir sem hæstu launin hafa í reynd fengið meiri krónutöluhækkun en aðrir. Þessu hafa forsvarmenn VR hafnað, og tala fyrir nauðsyn þess að hækka launin hjá þeim sem minnst hafa. Einblína á þann hóp, enda séu félagsmenn VR upp til hópa ekki hluti af hálaunastéttum í landinu.
Iðnaðarmenn og stéttarfélög þeirra hafa gert almenna kröfu um tuttugu prósent launhækkun. Þar af um um 100 þúsund króna hækkun lægstu taxta. Kröfur hafa verið uppi um enn meiri hækkanir hjá Matvís, félagi iðnaðarmanna í matvæla- og veitingageiranum, sem eru með lægri taxta en hinir hópar iðnaðarmanna eins og mál standa nú. Líkt og hjá hjá Flóabandalaginu og VR, hefur verið horft til þess að semja aðeins til tólf mánaða.
Stjórnvöld í slæmri samningsstöðu eftir niðurlægjandi tap
Eftir að stjórnvöld töpuðu máli sem þau höfðuðu fyrir Félagsdómi, til að reyna að koma í veg fyrir verkfallsaðgerðir félagasmanna BHM, er staðan í kjaraviðræðunum snúin og flestir viðmælendur Kjarnans eru á því, að hún sé stjórnvöld mjög í óhag. Traustið í garð þeirra er lítið, á sama tíma og sigurinn í dómsmálinu þjappaði fólkinu innan BHM enn meira saman. Kröfur hafa verið gerðar í viðræðunum, um að lægstu laun hækki úr 265 þúsund í 400 þúsund. Í tilfelli einstakra stéttarfélaga innan BHM er gerð krafa um meiri hækkanir. Helstu rök fyrir kröfum BHM eru þau, að margar háskólamenntaðar stéttir hafi setið eftir í launaþróun undafarinna ára, eins og gögn sýna, og síðan að stjórnvöld hafi þegar gefið tóninn um hvernig skuli horft til kröfugerðar um þessi mál með samningum við lækna og kennarastéttir sömuleiðis. BHM hefur horft til þess að semja til þriggja ára en eins og mál standa nú eru samningar órafjarri, samkvæmt heimildum Kjarnans.
Svipaða sögu er að segja af kröfum BSRB, sem meðal annars er með SFR innan sinna vébanda, nema hvað rætt hefur verið um að semja til tólf mánaða, og þá um hækkun sem er í kringum 17 til 20 prósent. Auk þess sem rætt hefur verið um styttingu vinnuviku, breytt starfsfyrirkomulag og fleiri atriði sem snúa að því.
Gylfi Arnbjörnsson, forseti ASÍ, er undir pressu félagsmanna sinna fyrir komandi kjarasamninga. Þeir vilja fá myndarlega launahækkun, í takt við það sem stjórnvöld hafa samið um að undanförnu. Meðal annars ríflega 20 prósent hækkun launa hjá læknum.
Mikil samstaða - sátt órafjarri
Mikil samstaða hjá verkalýðsforystunni hefur einkennt samningaviðræðurnar til þessa, jafnvel þó kröfur einstakra stéttarfélaga séu ólíkar innbyrðis. Samstaðan er um að kvika ekki frá kröfunum, og ná fram mikilli launahækkun í þetta skiptið. Á meðan eru Samtök atvinnulífsins hörð á því, að ekki sé hægt að semja um þær kröfur sem lagðar hafa verið fram. Hagkerfið einfaldlega geti ekki staðið undir þeim.
Ljóst er að ríkisstjórninni er mikill vandi á höndum við að „vernda stöðugleikann“, eins og Bjarni Benediktsson hefur talað fyrir, á meðan stöðugleikinn í kjaraviðræðunum, bæði hjá þeim sem starfa hjá hinu opinbera og á almennum vinnumarkaði, er einkum fólginn í því að vera stöðugt ósammála viðsemjendum í öllum meginatriðum um samningsgrundvöllinn og hvað sé hægt að semja um.
