Ein af efnahagsaðgerðum ríkisstjórnarinnar, sem opinberuð var þegar fyrsti aðgerðarpakki hennar vegna kórónuveirufaraldursins var kynntur 21. mars 2020, var að senda á öllum einstaklingum 18 ára og eldri með íslenska kennitölu starfræna fimm þúsund króna gjöf útgefna af stjórnvöldum. Síðar fékk þessi aðgerð, sem átti að hafa þau áhrif að efla eftirspurn eftir kaupum á innlendri vöru og þjónustu í fyrrasumar, nafnið „Ferðagjöfin“.
Alls átti kostnaðurinn við þessa gjöf til allra fullorðinna landsmanna að vera 1,5 milljarðar króna. Ef það ætti að nást hefðu 300 þúsund manns þurft að sækja ferðagjöfina, en miðað við mannfjöldatölur Hagstofu Íslands voru íbúar Íslands 18 ára og eldri um 280 þúsund í upphafi síðasta ársárs og ekki víst að þeir séu allir með íslenska kennitölu, en slíka þarf til að sækja ferðagjöfina. Því er ljóst að kostnaður við ferðagjöfina gat í raun aldrei orðið meiri en 1,4 milljarðar króna hið mesta.
Búið var til sérstakt app sem hægt að var nýta gjöfina í gegnum og safna saman annarra manna gjöfum ef þeir ætluðu sér ekki að nýta sína, upp að 15 ávísana hámarki. Heildarkostnaður við gerð appsins átti að vera að hámarki 15 milljónir króna.
Hvert og eitt fyrirtæki átti að hámarki að geta tekið við 100 milljónum króna í formi ferðagjafa og fyrirtæki sem metið var í rekstrarerfiðleikum 31. desember 2019 átti að hámarki að geta tekið við samanlagt 25 milljónum króna.
Ferðagjöfin átti að gilda út árið 2020.
Nýtingin á ferðagjöfinni var ekki í takti við áætlanir stjórnvalda og gildistími hennar var því framlengdur. Nú geta þeir sem hafa ekki ráðstafað þessum fimm þúsund krónum sem þeim var úthlutað úr ríkissjóði gert það út maímánuð 2021.
Kostnaðurinn hingað til nemur 813 milljónum króna, eða rétt tæpum helmingi þess sem kynnt var upphaflega. Sú upphæð hefur farið til alls 812 fyrirtækja. Búið var að gera ráð fyrir 1,5 milljarða króna útgjöldum í fjáraukalögum og því eru enn tæplega 700 milljónir króna til ráðstöfunar.
Peningar ætlaðir síðustu ferðagjöf notaðir í þá nýju
Í síðustu viku tilkynntu stjórnvöld að þau ætluðu að endurtaka leikinn. Ný ferðagjöf upp á fimm þúsund krónur stæði fullorðnum landsmönnum til boða í sumar, þegar sú fyrri rynni út. Í frumvarpi sem lagt hefur verið fram til að lögfesta úrræðið kemur fram, í greinargerð, að ástæða þess að svo stór hluti þeirrar upphæðar sem lögð var til hliðar í ferðagjöfina stendur enn eftir megi „vafalaust rekja til þess að á gildistímanum hafa sóttvarnaraðgerðir stjórnvalda verið hertar, meðal annars með samkomutakmörkunum og lokunum hjá hluta fyrirtækja sem geta tekið á móti ferðagjöf. Þá hafa stjórnvöld hvatt einstaklinga til að ferðast ekki að óþörfu. Af því leiðir að tækifæri til að nýta ferðagjöf hafa verið færri en upphaflega var gert ráð fyrir. Það hefur haft í för með sér að áætlaðir fjármunir til ferðagjafar hafa til þessa ekki verið fullnýttir.“
Gildistími endurnýjaðar ferðagjafara er fyrirhugaður frá 1. júní 2021 til og með 31. ágúst 2021.
Stjórnvöld áætla að 30-50 milljónir króna verði nýtt af upphaflegu ferðagjöfinni á þeim gildistíma sem er eftir af henni, eða út maímánuð. Það sem eftir stendur af þeim fjármunum sem settar voru til hliðar vegna hennar en ekki nýttir, alls 650 milljónir króna, muni ásamt 750 milljónum króna í viðbótarfjármagni mynda kostnaðarhlið nýrrar ferðagjafar sumarið 2021.
Heildarkostnaður vegna ferðagjafar númer tvö er því áætlaður 1,4 milljarðar króna. Miðað við nýtingu síðustu ferðagjafar er sá kostnaður verulega ofáætlaður.
Stærsti hluti ferðagjafa sem höfðu verið nýttar fyrir 10. apríl 2021 voru nýttar hjá fyrirtækjum á höfuðborgarsvæðinu. Slík höfðu fengið alls 293 milljónir króna til sín vegna úrræðisins eða 37 prósent heildarupphæðarinnar. Þá fengu fyrirtæki sem starfa á landsvísu 115 milljónir króna í sinn hlut. Því fór rúmur helmingur upphæðarinnar til slíkra fyrirtækja.
Um 119 milljónir króna voru nýttar hjá fyrirtækjum á Suðurlandi, 83 milljónir króna á Norðurlandi eystra, 48 milljónir króna á Vesturlandi, 35 milljónir króna á Suðurnesjum, 28 milljónir króna á Austurlandi, 15 milljónir króna á Norðurlandi vestra, 15 milljónir króna á Vestfjörðum, og loks 151 milljónir króna hjá fyrirtækjum sem starfa á landsvísu.
Flugupplifun, eldsneyti og skyndibiti
Á Mælaborði ferðaþjónustunnar, sem rekið er af Ferðamálastofu, er hægt að sjá hvaða fyrirtæki hafa fengið stærstan hluta hennar til sín.
Þar trónir á toppnum FlyOver Iceland sem býður upp á flugupplifun. Fyrirtækið er staðsett á Granda í Reykjavík og hefur verið með sérstakt Ferðagjafartilboð þar sem viljugum býðst að kaupa eina flugupplifun á Íslandi fyrir eina ferðagjöf. Alls hefur FlyOver Iceland fengið 45 milljónir króna í ferðagjafir.
Eldsneytissalar eru líka fyrirferðamiklir á topp tíu listanum yfir þau fyrirtæki sem hafa fengið mest í sinn hlut. Olís, sem tilheyrir Högum, hefur fengið 31 milljón króna og N1, sem tilheyrir Festi, hefur fengið 28 milljónir króna. Bæði Hagar og Festi eru skráð félög á íslenskum hlutabréfamarkaði og á meðal umsvifamestu smásala á Íslandi. Félögin eru rekin í góðum hagnaði. Festi skilaði til að mynda 2,3 milljarða króna hagnaði í fyrra og Hagar í 1,7 milljarða króna hagnaði á fyrstu níu mánuðum síðasta rekstrarárs síns.
Tvær stórar hótelkeðjur, Íslandshótel (29 milljónir króna) og Flugleiðahótel (24 milljónir króna) hafa samtals fengið 53 milljónir króna. Bláa lónið hefur fengið 25 milljónir króna í sinn hlut og Flugfélag Íslands 24 milljónir króna. Tveir skyndibitastaðir hafa tekið vel til sín af ferðagjöfum. KFC hefur fengið 22 milljónir króna úr ríkissjóði og Pizza-Pizza ehf., sem rekur Domino´s á Íslandi, hefur fengið 19 milljónir króna. Þá hefur Tix.is, sem selur miða á ýmiskonar afþreyingar- og listviðburði, fengið 16 milljónir króna. Samtals hafa þessi tíu fyrirtæki, sem eru 1,2 prósent allra fyrirtækja sem hafa fengið ferðagjöf fengu 32,2 prósent af þeim ferðagjöfum sem greiddar hafa verið út.
