Þegar flótta­fólk frá Úkra­ínu kemur inn á lest­ar­stöðvar í stærstu borgum Pól­lands bíða þeirra skilti, þar sem þeim er tjáð að tæki­færin í Pól­landi bíði þeirra fremur í litlum borgum en þeim sem stærri eru.

„Smærri borgir í Pól­landi veita meiri mögu­leika á því að fá hús­næði, lægri fram­færslu­kostnað og auknar líkur á því að fá starf. Stórar borgir í Pól­landi eru þegar ofsetn­ar. Ekki vera hrædd við að fara til minni bæja: þeir eru frið­sæl­ir, með góða inn­viði og henta vel,“ segir á skilti við afgreiðsl­una á lest­ar­stöð í aust­ur­hluta Var­sjár, sem blaða­maður Kjarn­ans heim­sótti á dög­un­um.

Þar, rétt eins og á lest­ar­stöð­inni í mið­borg­inni, er nokkuð stöð­ugur straumur flótta­fólks frá Úkra­ínu að koma frá suð­ur­hluta lands­ins. Mörg þeirra hafa litla hug­mynd um hvert væri best að leita í fram­hald­inu, en í grunn­inn má segja að flótta­fólkið frá Úkra­ínu skipt­ist í tvo hópa.

Ann­ars vegar eru það þau sem eiga ein­hver tengsl í Pól­landi eða öðrum lönd­um, fjöl­skyldu eða vini sem hægt er að dvelja hjá um hríð, og svo þau sem búa ekki við þann munað og eru komin út í algjöra óvissu. Og þurfa aðstoð.

Hve lengi end­ist vel­vilji almenn­ings?

Í Var­sjá rétt eins og flestum borgum og bæjum Pól­lands opn­aði sam­fé­lagið arma sína við upp­haf inn­rásar Rússa í Úkra­ína og fjöl­margir íbúar tóku fólk á flótta inn á heim­ili sín. En það kom­ast ekki allir fyrir inni á heim­ilum og í höf­uð­borg­inni er búið að koma upp all­nokkrum mið­stöðvum þar sem flótta­fólk getur dvalið tíma­bund­ið.

Heima­menn sem Kjarn­inn ræddi við í Var­sjá síð­ustu vik­una segja flestir að þeir sem á annað borð hafi ætlað sér að hjálpa til og taka inn flótta­fólk séu nú þegar búnir að því, auk þess sem margir hafi álitið að það að hýsa flótta­fólkið inni á heim­ilum yrði tíma­bund­ið.

Lítil merki eru þó um að pólska rík­is­stjórn­in, sem á und­an­förnum árum hefur verið afar andsnúin því að taka á móti flótta­fólki, sé reiðu­búin undir það sem margir ótt­ast að sé framundan – að tíma­bundin og eft­ir­tekt­ar­verð bylgja góð­vildar hund­ruða þús­unda almennra borg­ara í garð flótta­fólks frá Úkra­ínu fjari smám saman út.

Og hvað ef átökin í Úkra­ínu harðna enn og fleiri flótta­menn þurfa á skjóli að halda?

Hjálp­ar­sam­tök víða að úr Evr­ópu eru að reyna að létta undir með Pól­verjum og hjálpa fólki áleiðis til ann­arra ríkja, sum í nánu sam­starfi við sveit­ar­fé­lög í sínum heima­lönd­um. Kjarn­inn ræddi við full­trúa nokk­urra slíkra sam­taka í Var­sjá á dög­un­um.

Fólk þreyt­ist á að gista með þús­undum ann­arra

Ein stærsta mið­stöðin sem sett hefur verið upp fyrir flótta­fólk í Var­sjá er í ráð­stefnu­mið­stöð­inni PTAK Expo, sem liggur sunnan við borg­ina. Þar eru all­nokkrar risa­stórar bygg­ing­ar, hver um sig álíka stór og Korpu­torg. Tvær þeirra hafa und­an­farnar vikur verið helg­aðar mót­töku flótta­fólks frá Úkra­ínu og tíma­bund­inni gisti­að­stöðu fyrir allt að tíu þús­und manns verið vippað upp.

Nótt­ina áður en blaða­maður Kjarn­ans heim­sótti mið­stöð­ina höfðu um fjögur þús­und manns, aðal­lega konur og börn, gist á þessum stað. Búið er að koma upp bráða­birgð­ar­útu­stöð í hluta einnar bygg­ing­ar­inn­ar, þar sem sam­tök sem skipu­leggja rútu­ferðir til ann­arra ríkja í Evr­ópu voru búin að koma upp skrán­ing­ar­bás­um. Hinir ýmsu þjóð­fánar blöstu við á skjáum á veggj­unum – sá danski, eist­neski, spænski og franski auk ann­arra.

Blaða­maður gaf sig á tal við sjálf­boða­liða frá frönskum sam­tökum sem voru að störfum við að skrá fólk í rútu sem stefndi til borg­ar­innar Tours í Frakk­landi, en borg­ar­yf­ir­völd þar hafa lýst sig til­búin til þess að taka á móti fólki beint frá Var­sjá. „Þar bíða þeirra stuðn­ings­fjöl­skyldur og borg­ar­yf­ir­völd munu veita þeim aðstoð sál­fræð­inga, og félags­ráð­gjafa, frönsku­nám­skeið fyrir börnin og síðan mun sveit­ar­fé­lagið útvega þeim íbúðir til lengri tíma,“ sagði Lucie, franskur sjálf­boða­liði sem búsett er í Var­sjá, við blaða­mann.

En afhverju er fólk að velja að fara til Frakk­lands? „Það er mis­jafnt, sum hafa ein­hver tengsl og lærðu til dæmis frönsku í skóla og þekkja til tungu­máls­ins, en sumir aðrir eru búnir að vera hérna í tvær vikur að sofa í sal með allt að tíu þús­und öðrum og eru orðin þreytt á því, vilja bara kom­ast eitt­hvert ann­að,“ sagði Lucie.

Flýr til Spánar en for­eldr­arnir ætla til Rúss­lands

Á lest­ar­stöð­inni í mið­borg Var­sjár eru ungir spænskir sjálf­boða­lið­ar, sem flest eru Erasmus-­skiptinemar í borg­inni, búin að sitja frá morgni til kvölds und­an­farnar vikur við að halda utan um skrán­ingu flótta­fólks í rútur til Spánar fyrir hönd spænskra hjálp­ar­sam­taka.

„Við erum búin að flytja um tvö þús­und manns héð­an,“ sagði Alex, einn sjálf­boða­lið­anna, við Kjarn­ann. Er blaða­maður leit við á lest­ar­stöð­inni á mánu­dags­kvöld var 17 ára strákur frá Úkra­ínu með spænsku ung­menn­un­um.

Hann var búinn að skrá sig í rútu til Spánar dag­inn eft­ir, var einn á ferð og ætl­aði einn spænsku sjálf­boða­lið­anna að skjóta yfir hann skjóls­húsi yfir nótt, í stað þess að beina honum í Expo-mið­stöð­ina með þús­undum ann­arra.

Úkra­ínu­mað­ur­inn ungi var að flýja heim­ili sitt og í reynd for­eldra sína líka, en þau styðja Vla­dimír Pútín og vildu flytja frá Úkra­ínu til Rúss­lands.

Ver­andi sam­kyn­hneigður sá hann ekki bjarta fram­tíð fyrir sjálfan sig í áformum for­eldr­anna um flutn­inga til Rúss­lands Pútíns og kaus að halda til Spán­ar, með ekk­ert nema eina íþrótta­tösku með­ferð­is.

Heild­ar­pakki inn í nýtt líf í Sví­þjóð

Á hót­eli í mið­borg Var­sjár hafa sænsku sam­tökin A Dem­and for Act­ion verið með aðstöðu undir starf­semi sína, en á annað þús­und manns hafa nú þegar fengið far með rútum sam­tak­anna til Sví­þjóð­ar.

Tveir sjálf­boða­liðar sam­tak­anna, Jakub frá Pól­landi og Olena frá Úkra­ínu, ræddu við blaða­mann Kjarn­ans um starfið á laug­ar­dag. „Við erum þegar búin að hjálpa yfir 1.300 manns til Sví­þjóð­ar. Við erum að skipu­leggja ferð­irnar okkar í sam­starfi við sveit­ar­fé­lög og flótta­manna­stofnun Sví­þjóð­ar, svo að þau eru til­búin að taka á móti þeim. Við erum ekki bara að flytja fólk­ið, heldur mætti kalla þetta heild­ar­pakka hjálp­ar, það er það sem þau þurfa,“ segir Jakub.

Hann bætir því við að flest þau sem kjósi að fara til Sví­þjóðar geri það ekki vegna þess að þar eigi þau eigi þar ein­hverjar teng­ing­ar, heldur séu ein­ungis að leita að besta staðnum fyrir sig og fjöl­skyldu sína.

„Í Pól­landi erum við núna að hýsa um tvær millj­ónir flótta­manna. Pól­land ein­fald­lega ræður ekki við þennan fjölda, við þurfum að finna þeim öruggt skjól utan Pól­lands. Þetta var fyrsta bylgjan sem kom hingað og miðað við gang stríðs­ins mun því ekki ljúka fljót­lega. Við verðum að sjá til þess að það sé laust pláss í Pól­landi til þess að við getum tek­ist á við næstu bylgju, sem ég held að því miður muni kom­a,“ segir Jakub.

Olena er frá Úkra­ínu en var þegar komin til Var­sjár í atvinnu­leit þegar inn­rás Rússa hófst. „Þegar stríðið hófst gat ég ekki hugsað um að leita mér að vinnu, mig lang­aði að hjálpa Úkra­ínu­mönnum og land­inu mínu eins mikið og ég gat. Og þess vegna fór ég að vinna með A Dem­and for Act­ion“.

Olena og Jakub segja blaða­manni að þau kjósi að vera með starf­semi sína og skrán­ingar í rútur í ró og næði á hót­el­inu, en ekki í stærri mót­töku­mið­stöðvum flótta­fólks í Var­sjá, þar sem ringul­reið ríki. „Þar er ekki hægt að veita fólki neitt öryggi, við viljum hitta fólk hér, kynna þau fyrir Sví­þjóð og útskýra hvernig allt ferlið þeirra verð­ur,“ segir Jakub.