Verkefnið Plastlaus september var árvekni-átak sem ætlað var að vekja fólk til umhugsunar um ofgnótt og skaðsemi plasts í umhverfinu og benda á leiðir til að draga úr notkun á einnota plasti. En þrátt fyrir að nú sé kominn október stendur til að halda áfram að vekja athygli á málstaðnum.
Jóhanna Gísladóttir, formaður stjórnar félagsins í kringum verkefnið og doktorsnemi í umhverfis- og auðlindafræði, segir að brýn þörf hafi rekið verkefnið af stað. „Við Íslendingar notum svo mikið magn af einnota plasti og fáir pæla í því. Þetta er því mjög stórt vandamál eins og t.d. með örplastið og annað sem fer út í sjó í gífurlegu magni,“ segir hún.
Hún telur að Íslendingar ættu að huga betur að umgengni við sjóinn og að frárennslismálum yfirhöfuð. Hún segir að kominn sé tími til að fólk losi sig við doðann sem fylgir afskiptaleysinu.
Plast veldur skaða um ókomna tíð
Á vefsíðu átaksins www.plastlausseptember.is kemur fram að plast endist í þúsundir ára og sé því afar slæmur kostur fyrir einnota notkun. Plast brotnar niður á mjög löngum tíma og þá í örplast sem ekki er betra fyrir umhverfið. Plast er eingöngu hægt að endurvinna í annað plast af lélegri gæðum. Allt plast sem notað er og fer ekki í endurvinnslu safnast fyrir á urðunarstöðum eða í náttúrunni og veldur þar skaða um ókomna tíð.
Plast endar þannig allt of oft í náttúrunni og þá sérstaklega í ám, vötnum og sjó. Plast dregur til sín ýmis mengunarefni og þegar það endar í vef lífvera geta efnin þar með endað í fæðu manna. Mjúkplast inniheldur stundum hormónaraskandi efni, til að mynda þalöt, sem eru skaðleg mannfólki.
Setja þarf fé í frekari rannsóknir
Í byrjun sumars tóku fjórar nágrannakonur sig til í Fossvoginum og byrjuðu að spjalla um þessa gengdarlausu plastnotkun í samfélaginu. Hugmyndin kom erlendis frá en átakið Plastic Free July var hrundið af stað í Ástralíu í júlímánuði. Þessum konum datt í hug í framhaldinu að fara út í slíkt átak á Íslandi. Þær þéttu hópinn og fengu fleiri konur með sér sem höfðu áhuga á málefninu.
Þær sáu fljótlega að ekki gekk að hafa slíkt átak yfir sumarið og út varð að hafa september plastlausan enda skólarnir að byrja og haustið. „Sumarið fór að miklu leyti í að koma vefsíðunni í loftið og skipuleggja starf á samfélagsmiðlum,“ segir Jóhanna. Þær funduðu með Landvernd, Umhverfisstofnun og Reykjavíkurborg til að kanna stöðu mála en hún segir að þær hafi lært mikið á þessu ferli.
Hópurinn fann fyrir miklum meðbyr þrátt fyrir að fjölmiðlar hafi óvænt einbeitt sér að ríkisstjórnarslitum um miðjan september, að sögn Jóhönnu. Það hafi ekki haft áhrif á áhuga eða þátttöku almennings.
Jóhanna telur að meira aðhald þurfi frá stjórnvöldum hvað þessi mál varðar. Setja þarf skýrari reglur og þurfi stjórnvöld að setja fé í rannsóknir á plastnotkun og hvað fari út í sjóinn við strendur Íslands. „Við þurfum að fara að vakna,“ segir hún og bætir við að hún sjálf hafi ekki verið nægilega meðvituð um plastnotkun sína og afleiðingar hennar áður en hún fór af stað með verkefnið. „Þess vegna töldum við þörf á því að koma með árvekni-átak og vekja athygli á þessu,“ segir hún.
Plastlausar lausnir frekar en hræðsluáróður
Hópurinn hélt úti fyrrnefndri vefsíðu þar sem hægt er að nálgast frekari upplýsingar um verkefnið. Jóhanna segir að þær hafi ekki viljað vera með hræðsluáróður heldur koma með lausnir eða tillögur að lausnum á jákvæðan hátt til að ná til fólks. Inn á síðunni benda þær á ýmsar plastlausar lausnir; hvað sé hægt að nota í staðinn fyrir plast við hinar ýmsu aðstæður.
Þær voru einnig virkar á Facebook-síðu átaksins þar sem þær birtu færslur á hverjum degi með ráðleggingum til fólks og deildu myndböndum og greinum frá öðrum. Einnig var tilgangurinn að búa til samfélag í kringum verkefnið þar sem fólk gæti spjallað saman og skipst á ráðum. Þær voru á mörgum samfélagsmiðlum til þess að ná til sem flestra á öllum aldri.
Hópurinn vann sína vinnu að mestu leyti í sjálfboðastarfi og segir Jóhanna að þetta hafi verið skemmtilegt starf. Þær hafi unnið mikið og segir hún að verkefnið hafi gengið vonum framar. „Viðtökurnar voru meiri en við bjuggumst við,“ segir hún. Fjölmiðlar hafi sýnt verkefninu áhuga og vatt það upp á sig í framhaldinu. Þær fengu boð um að koma í framhaldsskóla og halda fyrirlestra á vinnustöðum en segir hún að þær hafi því miður ekki getað gert það vegna anna. Það sýni að almenningur hafi haft áhuga á átakinu.
Vitundarvakningu ekki lokið
Við erum að þessu af ástríðu og höfum allar brennandi áhuga á umhverfismálum almennt.
Til stendur að halda áfram með verkefnið og gera viðburðinn árlegan. Jóhanna segir að best væri ef manneskja fengist í hundrað prósent vinnu í september á næsta ári til að sinna öllu því sem þarf að sinna. Hún sér fyrir sér að hópurinn fari í frekara samstarf við stofnanir eða einstaklinga á næsta ári og að ýmsar hugmyndir gangi nú milli þeirra sem að átakinu komu og fólks sem tók þátt í því.
Jóhann segir að vitundarvakningin sé ekki lokið þrátt fyrir að september sé það. Hún fagni öllum breytingum til batnaðar, hvort sem um hugarfarsbreytingu sé að ræða eða verklagsbreytingu hjá fyrirtækjum eða sveitarfélögum. Hún bendir einnig á að áhugavert verði að sjá hver muni sitja í ríkisstjórn eftir næstu kosningar, hver umhverfis- og auðlindaráðherra verði og hvernig stefna verði tekin í umhverfismálum sem þessum.
Hún segist þreytt eftir mánuðinn en þó sátt og sæl. Hópurinn muni taka sér frí í október til að fá andrými en þrátt fyrir það séu þær hvergi nærri hættar. „Við erum að þessu af ástríðu og höfum allar brennandi áhuga á umhverfismálum almennt,“ segir hún. Hún segir að lokum að þær séu í þessu til frambúðar.
