Stjórn­ar­skrár­nefnd hefur ekki náð sátt um hversu víð­tækt ákvæði um þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu sem 15 pró­sent kosn­inga­bærra manna á að ­gera kraf­ist að fari fram verði. Sátt er um að ekki verði hægt að krefjast ­þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu um fjár­lög, skatta­lög og lög til að fram­fylgja ­þjóð­rétt­ar­legum skuld­bind­ingum en hluti nefnd­ar­manna vill einnig að hægt verð­i að krefj­ast þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu um þings­á­lykt­un­ar­til­lögur sem feli í sér­ ­þjóð­rétt­ar­legar skuld­bind­ing­ar. Frá þessu er greint í Morg­un­blað­inu.

Þar segir einnig að nefnd­in, sem þegar hefur fundað í á fjórða tug skipta, muni funda í dag og aftur næsta mánu­dag. Allt kapp sé lag­t á að ná sam­eig­in­legri nið­ur­stöðu um til­lögur til stjórn­ar­skrár­breyt­ingar áður­ en þing kemur aftur saman 19. jan­úar næst­kom­andi. Áður en það ger­ist hyggst ­nefndin skila til­lögum sínum til for­sæt­is­ráð­herra, annað hvort í sátt eða ósátt.

Stefnt er að, náist sátt um til­lög­urn­ar, að hægt verð­i að afgreiða þær á Alþingi í vor og efna til þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu um þær sex ­mán­uðum síð­ar. Til þess að til­lög­urnar breyti stjórn­ar­skránni þurfa tveir ­þriðju hlutar þing­manna að sam­þykkja málið og meiri­hluti þátt­tak­enda í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu sem sam­an­standi að að lág­marki 40 pró­sent þeirra sem eru á kjör­skrá.

Nefndin var skipuð í nóv­em­ber 2013 og allir full­trúar stjórn­mála­flokka á þingi eiga full­trúa í henni. Hún hefur fundað í á fjórða tug skipta síðan þá. Henni var falið að kanna fýsi­leika stjórn­ar­skrár­breyt­inga er snúa að fram­sali rík­is­valds vegna alþjóða­sam­starfs, þjóð­ar­eign nátt­úru­auð­linda, umhverf­is­málum og þjóð­ar­at­kvæða­greiðslum að kröfu kjós­enda. Vilji var til að nefndin myndi skila til­lögum sínum á nýloknu haust­þingi svo Alþingi gæti afgreitt þær þannig að hægt yrði að kjósa um breyt­ing­arnar í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu sam­hliða for­seta­kosn­ingum sum­arið 2016. 

Stórar til­lögur stjórn­ar­laga­ráðs ekki til umræðu

Á síð­asta kjör­tíma­bili lagði stjórn­laga­ráð, sem kosið var til af þjóð­inni, fram frum­varp um ­miklar breyt­ingar á stjórn­ar­skrá íslenska lýð­veld­is­ins. Frum­varpið var lagt fram árið 2011. Kosið var um til­lögur ráðs­ins haustið 2012 þar sem tveir af hverjum þremur sem tók þátt í kosn­ing­unum sagð­ist vilja að til­lögur ráðs­ins yrðu lagðar til grund­vallar nýrri stjórn­ar­skrá. Í til­lög­unum var meðal ann­ars að finna ákvæði um að auð­lindir yrðu þjóð­ar­eign og að til­tekið hlut­fall kosn­inga­bærra manna geti kraf­ist þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu, líkt og verður að öllum lík­indum i frum­varpi stjórn­ar­skrár­nefnd­ar.

Þar voru einnig til­lögur um stór­tækar breyt­ingar á íslenska kosn­inga­kerf­inu þar sem lagt var til að heim­ila aukið per­sónu­kjör og að atkvæði lands­manna myndu öll gilda jafn mik­ið, en mikið ósam­ræmi er í því vægi á milli lands­hluta í dag. Báðar til­lög­urnar voru sam­þykktar með yfir­gnæf­andi meiri­hluta í þjóð­ar­at­kvæða­greiðsl­unni í októ­ber 2012. Þær eru hins vegar ekki sjá­an­legar í vinnu stjórn­ar­skrár­nefnd­ar.

For­set­inn segir and­lýð­ræð­is­legt að kjósa sam­hliða for­seta­kosn­ingum

Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son for­sæt­is­ráð­herra skip­aði stjórn­ar­skrár­nefnd í nóv­em­ber 2013. Hlut­verk hennar var að vinna ákveðnar breyt­ingar á stjórn­ar­skrá í kjöl­far þess að frum­varp stjórn­laga­ráðs náði ekki í gegn á síð­asta kjör­tíma­bili.

Páll Þór­halls­son sagði við Morg­un­blaðið í ágúst að stjórn­ar­skrár­nefnd stefndi að því að skila skýrslu í formi frum­varps til Alþingis á allra næstu vik­um. Það þyrfti að ger­ast svo hægt yrði að nýta sér bráða­birgða­á­kvæði um breyt­ingar á stjórn­ar­skránni og halda atkvæða­greiðslu um þær sam­hliða for­seta­kosn­ing­um. „Þetta þarf að afgreið­ast á Alþingi fyrir jól og þingið þarf að minnsta kosti nokkrar vikur til að ræða frum­varp­ið. Þess vegna höfum við lagt allt kapp á að skila þessu af okkur í sept­em­ber svo að hægt verði að leggja fram frum­varpið um og upp úr næstu mán­aða­mót­u­m.“

Þetta varð ekki og við þing­setn­ingu í byrjun sept­em­ber tók Ólafur Ragnar Gríms­son, for­seti Íslands, skýra afstöðu gegn fyr­ir­hug­uðu ferli. Þar sagði hann: „Að tengja veru­legar breyt­ingar á stjórn­ar­skrá lands­ins við kosn­ingar á for­seta lýð­veld­is­ins er and­stætt lýð­ræð­is­legu eðli beggja verk­efn­anna.“ Hann sagði einnig að teng­ing þess­ara tveggja kosn­inga væri „­jafn­vel and­lýð­ræð­is­leg í eðli sín­u.“ Það væri nauð­syn­legt að stjórn­skipan lands­ins sé ekki í upp­námi þegar þjóðin velur for­seta að vori, en slíkt upp­nám gæti verið vegna óvissu um ákvæði sem beint eða óbeint breyta valdi og sessi for­set­ans.

Segir stjórn­ar­flokk­anna standa í vegi fyrir afgreiðslu

Tek­ist var á um málið úr ræðu­stóli Alþingis snemma í des­em­ber. Þar vakti Birgitta Jóns­dótt­ir, þing­maður Pírata, máls á því að ekk­ert bólaði á til­lögum stjórn­ar­skrár­nefndar þrátt fyrir tugi funda. Alltaf hafi þó komið eitt­hvað babb í bát­inn hjá stjórn­ar­flokk­un­um, Fram­sókn­ar­flokki eða Sjálf­stæð­is­flokki, þegar til stæði að afgreiða til­lög­urnar úr nefnd. „Þetta þýðir bara að þessar breyt­ingar munu ekki koma til kasta þjóðar né þings á þessu kjör­tíma­bil­i,“ sagði Birgitta og benti á að ekki sé einu sinni fjár­veit­ing fyrir þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu á árinu 2016 í fjár­laga­frum­varp­inu.