Þor­steinn Víglunds­son, félags- og jafn­rétt­is­mála­ráð­herra, segir að fátt geti betur tryggt Íslend­ingum sam­keppn­is­hæft mat­væla­verð en aukin sam­keppni í land­bún­aði. Það sé löngu tíma­bært að horfast í augu við þann mikla kostnað sem vernd gagn­vart slíkri sam­keppni veldur íslenskum neyt­end­um. Það sé ekk­ert nátt­úru­lög­mál að við séum með eitt hæsta mat­væla­verð í heimi og þau miklu áhrif sem inn­koma Costco á íslenskan smá­sölu­mark­að, og áhrif IKEA á vöru­verð á sínum mark­aði hér­lend­is, sýni hversu mik­il­væg öflug og góð sam­keppni sé fyrir lífs­skil­yrði okk­ar. „Það er löngu tíma­bært að breyta þessu. Látum hags­muni almenn­ings ráða för.“ Þetta kemur fram í stöðu­upp­færslu sem Þor­steinn birti í gær.

Þor­gerður Katrín Gunn­ars­dótt­ir, sjáv­ar­út­vegs- og land­bún­að­ar­ráð­herra, end­ur­skip­aði í sam­ráðs­hóp um end­­ur­­skoðun búvöru­­samn­inga í lok jan­úar síð­ast­lið­ins. Sam­­kvæmt frétta­til­kynn­ingua var sér­­stak­­lega horft til þess að auka vægi umhverf­is- og neyt­enda­­sjón­­ar­miða í hópn­um, sem á að ljúka störfum sínum fyrir árs­lok 2019. Nýir búvöru­samn­ingar voru sam­þykktir á Alþingi í fyrra­haust, í tíð rík­is­stjórnar Fram­sókn­ar­flokks og Sjálf­stæð­is­flokks, og gilda til tíu ára. Áætl­aður kostn­aður rík­­­is­­­sjóðs vegna þeirra er 13-14 millj­­­arðar króna á ári og þeir festa þá vernd­ar- og nið­ur­greiðslu­stefnu sem ríkt hefur í íslenskum land­bún­aði kyrfi­lega í sessi næstu árin. Í þessum tölum er ekki tekið til­lit til við­bót­ar­kostn­aðar neyt­enda vegna kerf­is­ins, en mat­ar­k­arfan hér­lendis er ein sú dýrasta í heimi, og mun dýr­ari en það sem greitt er fyrir hana í nágranna­löndum okk­ar. Björt fram­­­tíð greiddi ein stjórn­­­­­mála­­­flokka í heild sinni atkvæði gegn samn­ing­un­­um, og rauk nægj­an­lega mikið upp í fylgi í kjöl­farið til að tryggja sér áfram­hald­andi veru á þingi. Flokk­ur­inn mynd­aði í kjöl­farið rík­is­stjórn með Sjálf­stæð­is­flokki, öðrum þeirra flokka sem stóðu að gerð og und­ir­ritun nýrra búvöru­samn­inga, og Við­reisn, sem Þor­steinn og Þor­gerður Katrín sitja bæði á þingi fyr­ir.

Í stjórn­­­­­ar­sátt­­­mála nýrrar rík­­­is­­­stjórnar eru engar koll­­­steypur í land­­­bún­­­aði. Þar segir að end­­­ur­­­skoðun búvöru­­­samn­ings verði grunnur að nýja sam­komu­lagi við bænd­­­ur, sem miðað er við að ljúki eigi síðar en árið 2019. Í sátt­­­mál­­­anum segir að af hálfu stjórn­­­­­valda verði „hvatt til að vægi almenn­­­ari stuðn­­­ings verði auk­ið, svo sem til jarð­­­rækt­­­­­ar, fjár­­­­­fest­ing­­­ar, nýsköp­un­­­ar, umhverf­is­verndar og nýlið­un­­­ar, en dregið úr sér­­­tækum búgreina­­­styrkj­­­um. End­­­ur­­­skoða þarf ráð­­­stöfun inn­­­­­flutn­ings­kvóta og greina for­­­sendur fyrir frá­­­vikum frá sam­keppn­is­lögum fyrir mjólk­­ur­­iðn­­­að­inn og gera við­eig­andi breyt­ing­­­ar.“

Vill Costco og IKEA áhrifin á land­búnað

Und­an­farna mán­uði hefur Costco hrisst veru­lega upp í íslenskum dag­vöru­mark­aði. Fyr­ir­tækið opn­aði verslun sína í Garðabæ í maí og fyrstu vik­urnar var nán­ast fullt út að dyrum alla daga. Í könnun sem gerð var um miðjan júni, innan við mán­uði eftir opnun Costco, kom fram að 43 pró­­sent lands­­manna sögð­ust hafa farið í Costco frá því að versl­unin opn­aði. Önnur 49 pró­­sent sögð­ust ætla að fara við tæki­­færi en ein­ungis 7,7 pró­­sent lands­­manna sögð­ust að þeir ætli ekki að fara. Áhrif Costco hafa verið víð­tæk. Þannig hefur stærsta smá­sölu­fyr­ir­tæki lands­ins Hag­ar, sem reka meðal ann­ars versl­anir Bónus og Hag­kaupa, tví­vegis sent frá sér aðkomu­við­vörun vegna sam­dráttar í sölu sem rekja má til opn­unar Costco. Hluta­bréfa­verð í Högum hefur lækkað um tæp 35 pró­sent á tæpum þremur mán­uð­um.

Þor­steinn segir í stöðu­upp­færslu sinni að þau miklu áhrif sem inn­koma Costco á íslenskan smá­sölu­markað hefur haft sýni hversu mik­il­væg öflug og góð sam­keppni er fyrir lífs­skil­yrði okk­ar. „Áhrifa Costco gætir víða, hvort sem horft er til verð­lagn­ingar heim­il­is­tækja, hjól­barða, fatn­að­ar, elds­neytis eða mat­væla. IKEA er annað dæmi um erlenda versl­un­ar­keðju sem hefur haft mikil og góð áhrif á vöru­verð hér á landi og áhuga­vert verður að fylgj­ast með áhrifum H&M á íslenska fata­verslun þegar fyrsta versl­unin opnar síðar í þessum mán­uði.

Erlend sam­keppni veitir inn­lendum aðilum nauð­syn­legt aðhald, lækkar vöru­verð fyrir okkur öll og tryggir meira vöru­úr­val en ella. Við eigum sífellt að leit­ast við að tryggja sem mesta sam­keppni til að tryggja sem lægst vöru­verð og mestan kaup­mátt. Um það eru flestir lands­menn vafa­lítið sam­mála. Við viljum að lífs­kjör hér á landi stand­ist sam­an­burð við nágranna­lönd okkar á öllum sviðum sam­fé­lags­ins, hvort sem horft er til launa, vaxta­kostn­aðar eða vöru­verðs.“

Þor­steinn segir að þetta leiði hug­ann að ýmsum þeim mörk­uðum sem enn búa við ríka vernd frá sam­keppni og það háa verð sem íslenskir neyt­endur greiði fyrir þá vernd. Mat­vöru­mark­að­ur­inn sé þar aug­ljóst dæmi. Með stöðu­upp­færslu sinni birtir hann mynd sem sýni grófan sam­an­burð á kostn­aði mat­ar­körf­unnar eftir lönd­um. Mat­vöru sé skipt í tvo flokka, inn­lenda mat­vörur sem nýtur ríkrar inn­flutn­ings­vernd­ar, (mjólk, kjöt og ostar) og aðra mat­vöru sem nýtur lít­illar eða engrar verndar (inn­lend og erlend). Á mynd­inni sem Þor­steinn birtir má sjá að kostn­aður mat­ar­körf­unnar hér á landi trónir á topp­inum í þessum sam­an­burð­i. 

„Hár kostn­aður þeirra mat­væla sem njóta ríkrar verndar skýrir stærstan hluta þess mun­ar. Það er hins vegar mun minni verð­munur er á milli landa þegar kemur að þeim vörum sem búa við lítt eða óhefta sam­keppni. Það sýnir ótví­rætt kosti sam­keppn­inn­ar, ekki aðeins hér á landi heldur ekki síður í sam­an­burð­ar­lönd­un­um.

Fátt gæti betur tryggt Íslend­ingum sam­keppn­is­hæft mat­væla­verð en aukin sam­keppni í land­bún­aði. Það er löngu tíma­bært að horfast í augu við þann mikla kostnað sem verndin veldur íslenskum neyt­end­um. Það er ekk­ert nátt­úru­lög­mál að við séum með eitt hæsta mat­væla­verð í heimi. Það er löngu tíma­bært að breyta þessu. Látum hags­muni almenn­ings ráða för.“