Lífs­kjör barna versnuðu hlut­falls­lega meira en lífs­kjör eft­ir­launa­þega og öryrkja í kjöl­far hruns­ins, sam­kvæmt nýrri rann­sókn­ar­skýrslu um lífs­kjör barna á Íslandi frá árinu 2004 til árs­ins 2016. Jafn­framt kemur fram í skýrsl­unni að þrátt fyrir að lífs­kjör barna hafi batnað mikið eftir 2011 þá áttu börn lengra í land árið 2016 með að ná aftur lífs­kjörum árs­ins 2008 en aðrir hóp­ar. 

Nið­ur­stöður skýrsl­unnar benda enn­fremur til þess að við­brögð stjórn­valda við krepp­unni hafi ekki náð að hlífa börnum við afleið­ingum krepp­unnar sem skyldi. Árið 2016 stóð Ísland hinum Norð­ur­lönd­unum að baki hvað varðar útgjöld til barna­bóta, fæð­ing­ar- og for­eldra­or­lofs og til dag­gæslu. Sam­kvæmt skýrsl­unni er því  brýn­ast að bæta lífs­kjör ein­stæðra for­eldra og barna þeirra en nærri fjögur af hverjum tíu börnum undir lág­tekju­mörkum eru börn ein­stæðra for­eldra

Brýnt að bæta lífs­kjör ein­stæðra for­eldra

Rann­sókn­ar­skýrslan var unnin af Kol­beini Stef­áns­syni, félags­fræð­ing, fyrir til­stilli Vel­ferð­ar­vakt­ar­innar en í rann­sókn­inni er þróun lífs­kjara og lífs­gæða barna rakin yfir­ ­tíma­bilið 2004 til 2016. Í ­skýrsl­unni kemur fram að á heild­ina litið eru lífs­kjör barna á Íslandi góð í sam­an­burði við flest önnur Evr­ópu­lönd. Árið 2016 voru lífs­kjör barna mæld í jafn­gildum ráð­stöf­un­ar­tekjum þau sjö­undu bestu í Evr­ópu, lág­tekju­hlut­fall­ið það þriðja lægsta og hlut­fall barna sem bjuggu á heim­ilum í fjár­hags­þreng­ingum var það sjö­unda lægsta. Þá voru börn und­ir lág­tekju­mörkum á Íslandi ekki mjög langt undir mörk­unum sam­an­borið við flest önnur Evr­ópu­lönd. Í skýrsl­unni segir að það bendi til þess að vand­inn sé ekki óyf­ir­stíg­an­legur ef grípa á til aðgerða til að draga úr fátækt á með­al barna.

Aftur á móti segir í skýrsl­unni að þó að heild­ar­myndin sé ágæt séu engu að síður óleyst vanda­mál. Sam­kvæmt skýrsl­unni er brýn­ast að bæta lífs­kjör ein­stæðra for­eldra og barna þeirra, en nærri fjögur af hverjum tíu börnum undir lág­tekju­mörkum eru börn ein­stæðra for­eldra. Auk þess þarf einnig að huga að börnum öryrkja. Jafn­framt sé ljóst að staðan á húsnæð­is­mark­aði hefur áhrif á líf­skjör barna. Mun­ur­inn á lág­tekju­hlut­föllum barna fyrir og eftir húsnæð­is­kostnað er með meira móti hér í sam­an­burð­i við önnur Evr­ópu­lönd. Það að búa í leigu­húsnæði hér á landi felur í sér auknar líkur á því að búa við fjár­hags­þreng­ing­ar.

Við­brögð stjórn­valda ekki náð að hlífa börnum við afleið­ingum krepp­unnar

Á milli 2008 og 2016 versnuðu líf­skjör barna, meira á Ís­landi en í öðrum Evr­ópu­lönd­um, að Grikk­landi und­an­skild­u, ­jafn­vel þó líf­skjörin hafi batnað eftir 2011. Þá var Ís­land á meðal þeirra þjóða þar sem tíðn­i fjár­hags­þreng­inga á heim­ilum barna jókst hvað mest í kjölfar hruns­ins en þó einnig á með­al­ þeirra landa þar sem dró einna mest úr fjár­hags­þreng­ingum eftir að krepp­unni lauk.  ­Börn sem búa á heim­ilum sem eru í við­kvæmri stöðu, svo sem börn ein­stæðra for­eldra, öryrkja og atvinnu­lausra, voru mun lík­legri til að búa við fjár­hags­þreng­ingar en börn á heim­ilum sem ekk­ert ofan­greint á við um. 

Versn­andi lífs­kjör barna á Íslandi í krepp­unni skýr­ast að mestu af því að atvinnu­tekjur heim­ila þeirra lækk­uðu. Nið­ur­stöður skýrsl­unnar sýna að félags­legar greiðslur á borð við barna­bæt­ur, fæð­ing­ar­or­lofs­greiðslur og húsa­leigu­bætur gerðu lítið til þess að draga úr áfall­inu og raunar jók þró­un barna­bóta á vand­ann, ef eitt­hvað er. Það er vegna þess að dregið var umtals­vert úr útgjöldum í til­færslur til fjöl­skyldu­mála og dregið var veru­lega úr stuðn­ingi við barna­fjöl­skyldur með breyt­ingum á upp­hæðum fæð­ing­ar­or­lofs­ins og auk­inni lág­tekju­miðun og minna örlæti barna­bóta. Batn­andi lífs­kjör barna eftir að krepp­unni lauk er því ekki vegna barna­bóta­kerfs­ins, enda hefur það ætíð verið frekar lág­tekju­miðað jafn­vel fyrir hrun, heldur skýr­ast þau mun frekar að stærstu leyti af vax­andi atvinnu­tekjum heim­ila þeirra eftir að upp­sveiflan hófst á ný.

Nið­ur­stöður skýrsl­unnar benda því til þess að ekki hafi verið lögð sér­stök áhersla á að vernda börn á Íslandi fyrir áhrifum krepp­unn­ar né heldur að það hafi verið reynt að bæta lífs­kjör barna í gegnum tæki fjöl­skyldu­stefn­unnar þegar hagur þjóð­ar­bús­ins fór að vænkast. En árið 2016 stóð Ísland hinum Norð­ur­lönd­unum að baki hvað varðar útgjöld til barna­bóta, fæð­ing­ar- og for­eldra­or­lofs og til dag­gæslu og raunar var Ísland ekki í fremstu röð hvað varðar útgjöld til barna­bóta og fæð­ing­ar- og for­eldra­or­lofs í víð­ara sam­hengi Evr­ópu­landa og rétt­indi til fæð­ing­ar- og for­eldra­or­lofs all­nokkuð frá því sem best ger­ist.

Leggur til að fjórar til­lögur

Í lok skýrsl­unn­ar ­setur höf­undur fram fjórar til­lögur til draga úr barna­fá­tækt. Fyrsta til­lagan snýr að því að brúa ummön­unn­ar­tíma­bilið með því að lengja fæð­ing­ar­or­lofið eða auka fram­boð af dag­heim­ila­plássum svo hægt sé að lækka inn­töku­ald­ur­inn. Í öðru lagi auka til­færslur til ein­stæðra for­eldra en sam­kvæmt skýrslu­höf­undi er skil­virkasta og hag­kvæmn­asta leiðin til að draga úr barna­fá­tækt að beina auknum stuðn­ingi að ein­stæðum for­eldrum og börnum þeirra. Það megi til dæmis gera með því að end­ur­skoða tekju­teng­ingu barna­bóta ein­stæðra for­elda. 

Í þriðja lagi að bjóða upp ókeypis skóla­mál­tíðir fyrir börn sem búa við fjár­hags­þreng­ingar en ófull­nægj­andi nær­ing er ein af megin orsökum margra lang­tíma­fleið­inga barna­fá­tækt­ar. Í fjóðra lagi leggur höf­undur til auk­inn­ar  nið­ur­greiðsla tóm­stunda­starfs barna sem búa við fjár­hags­þreng­inga en rann­sóknir hafa sýnt fram á að íþrótta- og tóm­stunda­starfi sé mik­il­vægur félags­legur vett­vangur fyrir börn.