Alls ­fengu 1730 ein­stak­lingar meira en þrjá dag­skammta af ávana­bind­and­i lyfjum í fyrra en hægt er að áætla að þeir sem taka ­reglu­lega ­þrjá eða fleiri ráð­lagða ­dag­skammta af ávana­bind­andi lyfjum séu háðir þeim. Þá fengu 40 manns í fyrra tíu eða fleiri ráð­lega dag­skammta ávís­aða á dag af ávana­bind­andi lyfj­u­m. Þetta kom fram í erindi Andr­é­s­ar Magn­ús­­son­ar geð­lækn­is á fundi Lækn­a­ráðs sem fjallað er um í nýjasta tölu­blaði Lækna­blaðs­ins. 

Mikið álag á heil­brigð­is­kerfið

Af OECD löndum nota Íslend­ingar mest af lyfjum sem verka á tauga­­kerf­ið, það eru meðal ann­­ars verkja­lyf, svefn­lyf, þung­­lynd­is­lyf og lyf við athygl­is­bresti með ofvirkn­i. Í ágúst í fyrra gaf Land­læknir út við­vörun um afleið­ing­ar ávana­bind­and­i lyfja vegna ­fjöl­miðlaum­­fjöll­un­ar um not­k­un ung­­menna á slíkum lyfj­u­m. Lyfj­un­um er skipt í þrjá flokka, sterk verkja­lyf, ró­andi lyf og örv­andi lyf­. „Ef of stór skammt­ur ávana­bind­andi lyfja er tek­inn geta af­­leið­ing­­arn­ar verið bæði bráðar og óaft­­ur­kræf­ar fyr­ir ein­stak­l­ing­inn,“ segir á vef Land­lækn­is.

Á fundi Lækna­ráðs sagði Andrés Magn­ús­son geð­læknir að mikið álag væri á heil­brigð­is­­kerfið vegna not­k­un­ar­ ávana­bind­and­i lyfja. „­Fyrir utan tíð and­lát voru fjöl­margar komur á bráða­mót­tök­una á síð­asta ári vegna lyfja­eitr­un­ar,“ sagði Andr­és. Þær hafi verið 450 vegna lyfja almennt en vegna ávana­bind­andi lyfja hafi margar inn­lagnir verið á gjör­gæslu, ara­grúi inn­lagna vegna lyfjafíknar á Vog, fíknig­eð­deild Land­spít­ala, geð­deildir og almennar deild­ir, “ sagði Andr­é­s.  

Andrés sagði jafn­framt í sam­tali við Lækna­blaðið að þrátt fyrir alvar­legar afleið­ingar við lang­tíma­töku ávana­bind­and­i lyfja og lít­inn ávinn­ing, fyrir utan við ­skamm­tíma- og lífsloka­með­ferð­ir, séu litlar skorður settar við ávís­anir á þau. Hann sagði að þörf sé á skýr­ari reglum og að læknir hafi kallað eftir því að geta sagt að regl­urnar bjóði ekki upp á að við­kom­andi læknir skrifi upp á meiri ávana­bind­andi lyf.

Að hans mati er hægt að fara ýmsar leið­ir til þess að aðstoða lækna við að tak­marka ávís­an­ir ávana­bind­andi lyfja. Til dæmis sé hægt að á­kveða að ef notkun ávana­bind­andi lyfja fer yfir til dæmis einn ráð­lagðan dags­skammt á dag alla daga árs­ins skuli gjöf ávana­bind­andi lyfja hætt. Þá bætti hann jafn­framt við að ekki ætti að vera hægt að end­ur­nýja ávana­bind­andi lyf í gegnum síma eða Heilsu­veru. 

Andrés benti þó jafn­framt á að nú þegar sé verið að þrengja að notkun ákveð­inni lyfja, til dæmis séu ADHD-lyf aðeins afgreidd þeim sem hafa grein­ingu og skír­teini og ekki megi skrifa út lyf­seðil með ávana­bind­andi lyfi ef annar slíkur lyf­seð­ill er fyrir í lyfja­gátt­inn­i. 

Lag­t til að herða eft­ir­lit með ávís­una­venjum lækna 

Svan­­dís Svav­­­ar­s­dóttir heil­brigð­is­ráð­herra skip­aði í febr­­úar í fyrra starfs­hóp til að sporna við mis- og ofnotkun geð- og verkja­lyfja. Hóp­ur­inn skil­aði skýrslu til ráð­herra með nið­ur­stöðum og til­lögum í maí í fyrra. Í skýrslu starfs­hóps­ins segir að ástæður mik­illar lyfja­notk­unar hér á landi séu marg­þætt­ar. Skap­ast hafi vænt­ingar og menn­ing sem líti á lyf sem lausn margra vanda­mála og sam­hliða miklu magni af ávana­bind­andi lyfjum í umferð auk­ist hætta á of- og mis­notk­un. 

Hóp­ur­inn lagði til­ ­til­lögur til aðgerða í níu liðum en til­lög­urnar mið­uðu að því að tak­marka aðgang að ávana­bind­and­i lyfjum og herða eft­ir­lit með ávís­una­venjum lækna. Jafn­framt taldi hóp­ur­inn að gera ætti kröfur um að bætta grein­ingu á AD­HD og bæta aðgang að öðrum úrræðum en lyfjum við með­ferð á AD­HD, svefn­vanda, kvíða­rösk­unum og lang­vinnum verkj­um.

Ekki til tölur um ávís­anir lækna til nákomna

Ólafur B. Ein­ars­son, verk­efna­stjóri lyfja­mála, sagði í sam­tali við Vísi fyrr á þessu ári, að í dag séu þrjú til fjögur hund­ruð læknar mjög virkir í ávís­unum ávana­bind­andi lyfja til sjúk­linga. Í fyrra voru stofnuð 45 ný mál vegna eft­ir­lits með ávís­unum lækna sem voru til við­bót­ar við önn­ur eldri mál. Þá brá emb­ættið á það í jan­úar að senda fimm­tíu hæstu lækn­unum bréf. 

Ólafur sagði jafn­framt að fíkni­vanda væri þekkur atvinnu­sjúk­dóm meðal heil­brigð­is­starfs­manna en á fundi Lækna­ráðs kom fram að alls ávís­aði 441 læknir lyfi á sjálfan sig í fyrra og 102 tann­lækn­ar. Auk þess ávís­uðu alls fimm læknir tvö­földum ráð­lögum dag­skammti eða meira af ávana­bind­and­i lyfjum á sjálfan sig í fyrra. Þá kom jafn­framt fram á fund­inum að emb­ætti land­læknis á ekki tölur um ávís­anir lækna á nákomna.