Af þeim 317 börnum sem þurftu að yfirgefa Ísland í kjölfar ákvörðunar Útlendingastofnunar á tímabilinu 13. mars 2013 til 10. apríl 2019 var 62 börnum synjað um efnislega meðferð og 255 börnum var synjað um vernd, viðbótarvernd og mannúðarleyfi í kjölfar efnislegrar meðferðar.
Þetta kemur fram í svari dómsmálaráðherra, Þórdísar Kolbrúnar R. Gylfadóttur, við fyrirspurn frá Jóni Þór Ólafssyni, þingmanni Pírata, um brottvísun barna sem sótt hafa um alþjóðlega vernd.
Af þeim 317 börnum sem vísað er til voru 274 börn frá ríkjum sem eru á lista yfir örugg upprunaríki. Af þeim voru fjögur fylgdarlaus, eitt 15 ára, eitt 16 ára og eitt 17 ára og eitt sem var orðið 18 ára þegar því var fylgt úr landi. Fylgdarlausu börnin voru öll frá öruggum upprunaríkjum, samkvæmt ráðherra.
Þá spurði Jón Þór enn fremur hvort það hefði í öllum tilfellum – við ákvörðun í málum barnanna 317 – verið tekin skrifleg afstaða til þess sem hefði verið barninu fyrir bestu, eins og mælt væri fyrir um í útlendingalögum og litið til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska og skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska.
„Fyrir gildistöku nýrra laga um útlendinga var lagt mat á hagsmuni barnsins í samræmi við Barnasáttmálann og ákvæði þágildandi laga um útlendinga. Matið fór fram með öðrum hætti en nú og báru ákvarðanir Útlendingastofnunar ekki eins skýr merki um matið og nú,“ segir í svari Þórdísar.
Fram kemur í svarinu að frá því að ný lög um útlendinga sem tóku gildi þann 1. janúar 2017 hafi ákvæðum þeirra verið fylgt. Því hafi verið tekið mið af sérstöku ákvæði í öllum málum er varða börn frá því að ákvæðið kom í lög.
Í ákvæðinu segir að í málum sem varða börn, fylgdarlaus sem önnur, skuli það sem barninu er fyrir bestu haft að leiðarljósi. Við mat á því hvað barni er fyrir bestu skuli Útlendingastofnun líta til möguleika barns á fjölskyldusameiningu, öryggis þess, velferðar og félagslegs þroska auk þess sem taka skuli tillit til skoðana barnsins í samræmi við aldur þess og þroska. „Við ákvörðun í máli er varðar hagsmuni barns skal Útlendingastofnun taka skriflega afstöðu til framangreindra atriða samkvæmt grein þessari. Við framkvæmd þessarar greinar skal stofnunin eiga samráð við barnaverndaryfirvöld og þegar um er að ræða fylgdarlaus börn er skylt að leita umsagnar Barnaverndarstofu áður en ákvörðun er tekin.“
Leita eftir umsögn Barnaverndarstofu
Þá segir í svarinu að samkvæmt fyrrnefndu ákvæði útlendingalaga skuli Útlendingastofnun eiga samráð við barnaverndaryfirvöld við framkvæmd greinarinnar og hafi það verið gert með reglulegum fundum, eða að minnsta kosti einum fundi í mánuði og oftar ef á þurfi að halda.
„Þegar um fylgdarlaus börn er að ræða er alltaf leitað eftir umsögn Barnaverndarstofu í samræmi við það sem segir í ákvæðinu. Í samráði við Barnaverndarstofu veitti Barnahús starfsfólki Útlendingastofnunar sérstaka fræðslu um hvernig taka skuli rannsóknarviðtöl við börn. Í kjölfarið var viðmiðunaraldur barna sem boðið er í viðtal hjá Útlendingastofnun lækkaður niður í sex ára en áður hafði verið miðað við 15 ára,“ segir í svarinu.
Í dag sé ekki miðað við neinn sérstakan aldur og sé börnum boðið viðtal að teknu tilliti til þroska þeirra og getu. „Hjá Útlendingastofnun er lögð áhersla á að innan stofnunarinnar sé til staðar nauðsynleg sérþekking á málefnum barna í leit að alþjóðlegri vernd, bæði hvað varðar þau sem eru í fylgd og þau sem eru fylgdarlaus. Meðal annars hefur starfsmaður stofnunarinnar sótt sér sérstaka fræðslu í málefnum barna hjá EASI, evrópsku stuðningsskrifstofunni í málefnum umsækjenda um alþjóðlega vernd. Fræðslan fólst fyrst og fremst í viðtalstækni þegar tekin eru rannsóknarviðtöl við börn og þjálfun í að veita öðru starfsfólki stofnunarinnar slíka fræðslu.“
Úrskurðirnir birtir án nafna, kennitalna og annarra persónugreinanlegra auðkenna
Að lokum spurði Jón Þór hvort ráðherra teldi að rökstuðningur Útlendingastofnunar í málum þessara 317 barna félli undir upplýsingalög. Ef ekki, hvaða lagaheimildir hefði ráðherra til að birta rökstuðninginn og hverjum mætti birta hann – annars vegar í heild sinni og hins vegar án persónugreinanlegra upplýsinga?
Ráðherra segir í svarinu að í lögum um útlendinga komi fram að kærunefnd útlendingamála skuli að jafnaði birta þá úrskurði sína sem fela í sér efnisniðurstöðu, eða eftir atvikum útdrætti úr þeim. Úrskurðirnir séu birtir án nafna, kennitalna og annarra persónugreinanlegra auðkenna aðila að viðkomandi málum. Að öðru leyti fari um heimildir ráðherra og annarra stjórnvalda til að veita aðgang að upplýsingum eftir stjórnsýslulögum og upplýsingalögum.
