Lands­virkjun mun ekki koma að Aust­ur­gils­virkjun sem fyr­ir­hug­uð er í Skjald­fann­ar­dal við Ísa­fjarð­ar­djúp. Þetta er nið­ur­staða fyr­ir­tæk­is­ins eftir að hafa skoðað aðkomu sína að verk­efn­inu um hríð. Í til­lögu að þriðja á­fanga ramma­á­ætl­un­ar, sem leggja á fram á þingi í þriðja sinn innan skamms, er lagt til að Aust­ur­gils­virkjun fari í orku­nýt­ing­ar­flokk. For­svars­menn verk­efn­is­ins segja að beðið verði með að ákveða næstu skref þar til Alþing­i hefur fjallað um og afgreitt áætl­un­ina.

Í skrif­legu svari Lands­virkj­unar við fyr­ir­spurn Kjarn­ans ­segir að hag­kvæm­asta útfærslan af virkj­un­inni hafi reynst minni en áætlað var þegar fyr­ir­tækið hóf skoðun á aðild að verk­efn­inu.

Virkj­un­ar­verk­efnið miðar að því að virkja rennsli áa und­an­ Dranga­jökli. Þegar verk­efn­is­stjórn ramma­á­ætl­unar fjall­aði um virkj­ana­kost­inn á sínum tíma var miðað við að upp­sett afl gæti orðið 35 MW og að fram­leiddar yrð­u 228 gígawatt­stundir af raf­orku á ári.

Hug­mynd í skoðun frá 2014

Að baki verk­efn­inu stendur Bjart­mar Pét­urs­son fisk­út­flytj­andi og eig­andi jarð­ar­innar Lauga­lands í Skjald­fann­ar­dal. Hann hóf skoðun á hug­mynd­inn­i vorið 2014 og leit­aði til Orku­stofn­unar í lok þess árs. Orku­stofnun hafði þá þegar skilað skýrslu um virkj­ana­kosti til umfjöll­unar í vernd­ar- og orku­nýt­ing­ar­á­ætlun (3. áfanga ramma­á­ætl­un­ar), „en þar sem orku­ör­yggi á Vest­fjörðum er ábóta­vant ákvað stofn­unin að taka þessa hug­mynd upp á sína arma sem sína eig­in,“ segir í við­auka sem gerður var við skýrsl­una og fjall­aði um Aust­ur­gils­virkj­un.

Nið­ur­staða verk­efn­is­stjórn­ar­innar var í fram­hald­inu sú að ­leggja til að virkj­ana­hug­myndin færi í orku­nýt­ing­ar­flokk. Í rök­stuðn­ingi fyr­ir­ þeirri ákvörðun seg­ir: Virkj­un­ar­kost­ur­inn er inni á svæði sem er óbyggt víð­erni sam­kvæmt laga­legri skil­grein­ingu, en ­sam­kvæmt nið­ur­stöðum fag­hóps 2 hefði virkjun á svæð­inu lítil áhrif á ferða­mennsku, beit og veiði. Í ljósi fram­kom­inna gagna um gróð­ur­far, jarð­fræð­i, ­fugla­líf, vatna­líf og menn­ing­arminjar á svæð­inu er lagt til að ­virkj­un­ar­kost­ur­inn verði í orku­nýt­ing­ar­flokki.

Til­laga lögð fram í þriðja sinn

Verk­efn­is­stjórnin skil­aði sinni vinnu til umhverf­is­ráð­herra í ágúst 2016. Í þings­á­lykt­un­ar­til­lögu að ramma­á­ætlun sem fyrst var lögð fram á þingi það ár og svo aftur 2017 var Aust­ur­gils­virkjun í nýt­ing­ar­flokki í sam­ræmi við nið­ur­stöðu verk­efn­is­stjórn­ar­inn­ar. Vegna ólgu í stjórn­mál­unum og tíð ­rík­is­stjórn­ar­skipti af þeim sökum var til­lagan hins vegar ekki afgreidd á Al­þingi.

Guð­mundur Ingi Guð­brands­son umhverf­is­ráð­herra hyggst nú á vor­þingi leggja til­lög­una fram óbreytta, þremur og hálfu ári eftir að verk­efn­is­stjórn­in skil­aði sínum til­lögum og tæpum sjö árum eftir að vinna hennar hófst.

Vonda­dals­vatn og Djúpi pollur

Sam­kvæmt skýrslu Orku­stofn­unar um Aust­ur­gils­virkj­un, sem verk­efn­is­stjórnin fékk til að byggja sitt mat á, kom fram að virkjað yrði í Aust­ur­gilsá ­sem fellur í Selá í Skjald­fann­ar­dal. Þar sagði að virkj­unin myndi nýta vatns­afl ­sem feng­ist úr Vonda­dals­vatni, Skeifu­vatni og Djúpa polli. Ráð­gert væri að ­með­al­hæð inn­takslóns í Vonda­dals­vatni yrði í 435 metra hæð yfir sjó. Þaðan yrð­i lögð 3,9 kíló­metra löng vatns­pípa að stöðv­ar­húsi við Sel­á. 

Reiknað var með að nær allt jök­ul­rennsli Selár færi í inn­takslónið og jafn­vel einnig rennsl­i ­jök­ul­vatna á svæðum vestan Skjald­fann­ar­dals með frek­ari fram­leng­ingu skurða.

Skyn­sam­legt að eyða ekki pen­ingum í glanna­skap

Krist­inn Pét­urs­son, bróðir Bjart­mars, ráð­gjafi í orku­mál­u­m og fyrr­ver­andi verk­efn­is­stjóri Aust­ur­gils­virkj­un­ar, segir í sam­tali við Kjarn­ann að Lands­virkjun hafi skoðað aðkomu að fyrsta áfanga verk­efn­is­ins. Þær fram­kvæmdir sem þar hafi verið til skoð­unar séu ein­göngu á jörð­inni Lauga­land­i ­sem er í eigu Bjart­mars. Rann­sókn­ar­vinna hafi aðal­lega farið fram þar.

Spurður um stöðu verk­efn­is­ins nú þegar Lands­virkjun hef­ur ­gefið það frá sér segir Krist­inn að enn sé stefnt að því að það verði að veru­leika.

„En ég tel það grund­vall­ar­at­riði að til­laga að ramma­á­ætl­un fari í gegnum þingið áður en farið verður að eyða meiri pen­ingum í verk­efn­ið,“ ­segir hann. „Annað væri glanna­legt og ófag­leg vinna að mínu mati. Skyn­sem­in ­segir manni að það eigi eng­inn á Íslandi að eyða pen­ingum í glanna­skap leng­ur. Við eigum að vera búin að læra það.“

Langt ferli

Krist­inn bendir á að vinna að virkj­ana­verk­efnum taki langan ­tíma. Í þeim sé þörf á djúpri fag­vinnu, meiri en gangi og ger­ist í mörgum öðrum ­grein­um. Vinna þurfi að rann­sóknum í langan tíma, jafn­vel ára­tugi, áður en hægt sé að taka end­an­legar ákvarð­an­ir. „Svona verk­efni eru tíma­frek­ari en við héld­um. Það er því skyn­sam­legt að bíða núna þar til [ramma­á­ætl­un] fer í gegnum þing­ið og eftir það er hægt að fara að skoða það af alvöru aftur í róleg­heit­un­um.“

Spurður hvort til greina komi að reyna að fá ein­hverja aðra en Lands­virkjun að verk­efn­inu segir Krist­inn ekki tíma­bært að svara því. „Það á eftir að koma í ljós.“

Á óbyggðu víð­erni

Aust­ur­gils­virkjun færi inni á óbyggt víð­erni líkt og ­fyr­ir­huguð Hval­ár­virkjun á Ófeigs­fjarð­ar­heiði. Hörður Arn­ar­son, for­stjóri Lands­virkj­un­ar, sagði í við­tali á mbl.is haustið 2017 að fyr­ir­tækið hefð­i á­kveðið að skoða aðkomu sína að Aust­ur­gils­virkjun eftir að hún fékk góða um­fjöllun í ramma­á­ætl­un. Farið hafi verið í við­ræður við land­eig­endur og rann­sóknir gerðar á svæð­inu. „En þarna yrði farið inn á svæði sem ekki hefur áður verið virkjað og því yrðu umhverf­is­á­hrif­in um­tals­verð,“ sagði Hörð­ur.

Aust­ur­gils­virkjun og Hval­ár­virkjun yrðu báðar langt frá­ ­meg­in­flutn­ings­kerfi raf­orku. For­senda fyrir fram­kvæmd­unum er því teng­ing þeirra við raf­orku­kerf­ið. Und­an­farið hefur mest verið rætt um að flytja ork­una frá virkj­un­un­um að tengi­punkti sem reistur yrði í Ísa­fjarð­ar­djúpi. Þaðan yrði svo raf­magnið flutt ­með loft­línum yfir Kolla­fjarð­ar­heiði og að Vest­ur­línu. Sá tengi­punktur mynd­i ­gagn­ast bæði Aust­ur­gils­virkjun og Hval­ár­virkjun sem og þriðju virkj­un­inn­i, ­Skúfna­vatna­virkj­un, sem fyr­ir­huguð er á þessum slóð­um.

Þegar virkj­anir á þessu svæði á Vest­fjörðum komu fyrst fram var hug­myndin sú að tengja raf­magnið beint úr Djúp­inu og inn á Ísa­fjörð, með­ ­loft­lín­um, jarð­strengjum og jafn­vel sæstreng. Þannig myndi nást lang­þráð hring­teng­ing raf­magns á stórum hluta Vest­fjarða sem auka myndi raf­orku­ör­yggi á svæð­in­u til muna. Slík áform eru ekki lengur í for­gangi heldur er nú horft til­ ­fyrr­nefndrar teng­ingar yfir Kolla­fjarð­ar­heiði og inn á meg­in­flutn­ings­kerf­ið.

Tengi­punktur ekki háður fleiri virkj­unum

Í apríl á síð­asta ári gaf Lands­net út skýrslu þar sem kostn­að­ur­ við teng­ingar Hval­ár­virkj­unar var met­inn. Sam­kvæmt henni munu tekjur Lands­nets af því að flytja raf­orku frá virkj­un­inni standa undir fram­kvæmdum við fyrsta á­fanga nýs tengi­punktar í Ísa­fjarð­ar­djúpi.

Guð­mundur Ingi Ásmunds­son, for­stjóri Lands­nets, sagði í sam­tali við mbl.is er skýrslan kom út að nið­ur­staða kostn­að­ar­grein­ing­ar­inn­ar væri ekki háð því að fleiri virkj­anir yrðu reistar á þeim slóðum sem tengi­punkt­ur­inn er fyr­ir­hug­að­ur, „en komi fleiri virkj­anir inn, sem gæti orð­ið annar áfangi þessa verk­efn­is, mun það auð­vitað skila meiri tekj­u­m]...]“.

Til­laga að frið­lýs­ingu Dranga­jök­ul­svíð­erna

Frá því að verk­efn­is­stjórn ramma­á­ætl­unar hóf umfjöllun sína um Aust­ur­gils­virkjun og lagði til að hún færi í nýt­ing­ar­flokk áætl­un­ar­innar hef­ur ým­is­legt dregið til tíð­inda. Ferða­mennska hefur blómstrað sem aldrei fyrr, svo ­dæmi sé tek­ið, og þá lagði Nátt­úru­fræði­stofnun til árið 2018 að Dranga­jök­uls­svæðið yrði frið­lýst.

Í grein­ar­gerð með til­lög­unni kom fram að helsta ógn sem að ­svæð­inu stafi sé mögu­leg virkjun vatns­afla. „Við gerum okkur fulla grein fyr­ir­ því að Hval­ár­virkjun er í orku­nýt­ing­ar­flokki ramma­á­ætl­unar og að umhverf­is­mat á henni hefur farið fram. Einnig að Aust­ur­gils­virkjun er í orku­nýt­ing­ar­flokki í til­lögum að þriðja áfanga ramma­á­ætl­un­ar,“ sagði Trausti Bald­urs­son, ­for­stöðu­maður vist­fræði- og ráð­gjafa­deilar Nátt­úru­fræði­stofn­un­ar, sem leidd­i vinnu við til­lögu­gerð­ina, í sam­tali við mbl.­is. „En hlut­verk okkar í þessu til­viki er að rann­saka og kort­leggja nátt­úru­far og gera til­lögur um vernd út frá því, óháð hags­munum ann­arra. Því hlut­verki erum við að sinna með þessum ­til­lög­um. Hvað svo verður um þær er í ann­arra hönd­um.“

Hópur þrjá­tíu land­eig­enda af átta jörðum í Árnes­hreppi send­u ­síð­asta sumar frá sér yfir­lýs­ingu þar sem röskun Dranga­jök­ul­svíð­erna með þrem­ur ­fyr­ir­hug­uðum vatns­afls­virkj­unum var and­mælt. Hug­mynd­irnar sem um ræðir eru auk Aust­ur­gils­virkj­unar og Hval­ár­virkj­unar Skúfna­vatna­virkjun í Ísa­fjarð­ar­djúpi. 

„Þess­ar stór­karla­legu virkj­ana­hug­mynd­irnar eru full­komin tíma­skekkja í nútíma­sam­fé­lag­i,“ ­sagði í yfir­lýs­ing­unni sem send var til ráð­herra og for­manna stjórn­mála­flokka. „Nátt­úru­vernd­ar­sjón­ar­mið njóta sífellt meira fylgis og óbyggð víð­erni hafa öðl­ast við­ur­kenn­ingu og vernd í lög­um. Þessar virkj­ana­hug­mynd­irnar eiga því að okkar mati heima í vernd­ar- eða bið­flokki ramma­á­ætl­un­ar, ára­tugs­gamlar for­sendur þeirra eru löngu úrelt­ar­. Allir sem kynna sér stað­reyndir um raf­orku­ör­yggi á Vest­fjörðum vita að þess­ar ­virkj­anir hafa þar engin áhrif. Raf­orkan yrði seld hæst­bjóð­anda suður á land, lík­lega til gagna­vera sem leita raf­mynt­ar, s.s Bitcoin.“

Umhverf­is­stofnun hefur til­lögu Nátt­úru­fræði­stofn­unar að frið­lýs­ingu Dranga­jök­ul­svíð­erna enn til með­ferð­ar.