Hausar eru farnir að fjúka vegna við­bragða við nýju kór­óna­veirunn­i í Kína. Í dag var til­kynnt að yfir þús­und hefðu dáið vegna henn­ar. Lang­flest­ir hafa lát­ist í Hubei-hér­aði þar sem veiran upp­götv­að­ist í des­em­ber. Stað­fest er að yfir 42 þús­und hafa veikst. Borgin Wuhan er enn í sótt­kví en spurn­ingar hafa vaknað um hvort þær aðgerðir séu að virka sem skyldi. Yfir­völd eru nú harð­lega ­gagn­rýnd fyrir við­brögð sín, ekki síst eftir að ungur lækn­ir, sá sem átti þátt í að upp­götva veiruna, sýkt­ist af henni og lést.

Það er óhætt að segja að áhrif nýju kór­óna­veirunnar séu marg­vís­leg og finn­ist víða um heim. Þau eru auð­vitað fyrst og fremst heilsu­fars­leg en einnig efna­hags­leg. Lang­mest eru þau enn sem komið er í Kína. Fast­eigna­við­skipti í land­inu eru til að mynda aðeins brot af því sem þau voru í fyrra. Fólk hefur um annað að hugsa í augna­blik­inu en að skipta um hús­næð­i. ­Vélar margra verk­smiðja hafa hljóðn­að. Bændur eru hik­andi við að fara með vör­ur sínar á mark­að. Skólar eru sumir hverjir lok­að­ir. Sam­fé­lagið er í bið­stöðu.

Stjórn­völd hafa miklar áhyggjur af þess­ari stöðn­un. Þau hafa hvatt fólk og fyr­ir­tæki á svæðum þar sem veiran hefur haft tak­mörkuð áhrif að auka við fram­leiðslu sína. Reyna að vega upp á móti svæðum sem hafa stöðv­að fram­leiðslu eða dregið veru­lega úr henni. Xi Jin­p­ing for­seti hefur sagt að að­gerðir yfir­valda til að reyna að hefta útbreiðslu veirunnar hafi gengið of langt og ógni efna­hags­kerfi Kína. Þessi orð lét hann falla á lok­uðum fundi.

Fleiri en Kín­verjar eiga erfitt. Skemmti­ferða­skipi með 2.257 ­manns inn­an­borðs hefur verið bannað að koma að höfn í fjórum lönd­um. Skip­ið, West­dam, hefur nú verið í tvær vikur á sjó, án við­komu í landi. Eng­inn treyst­ir ­sér til að að taka við því af ótta við að far­þegar og áhöfn kunni að vera sýkt af nýju kór­óna­veirunni.

Og sitt hvað und­ar­legt hefur komið upp. Tveir karl­menn frá­ Jap­an, sem voru fluttir frá Wuhan eftir að far­ald­ur­inn braust út, hafa nú ver­ið ­greindir með veiruna. Mán­uði fyrr fund­ust engin merki um hana í lík­ama þeirra. Þeir eru í hópi 28 sem greinst hafa í Jap­an. Auk þess eru 135 far­þeg­ar ­skemmti­ferða­skips, sem er í sótt­kví við bryggju í Yoko­hama, sýkt­ir.

Á mánu­dag gaf kín­verska land­bún­að­ar­ráðu­neytið út yfir­lýs­ing­u og ráð­lagði bændum í land­inu að þvo sér vel um hend­ur, bera and­lits­grím­ur, en halda áfram að und­ir­búa næstu upp­skeru. Ráðu­neytið bað einnig fólk í þorpum á lands­byggð­inni að hætta að setja upp vega­tálma svo að hægt yrði að koma fræj­u­m, skor­dýra­eitri og öðru til bænd­anna.

Merki­legt þykir að ekk­ert til­felli  hafi greinst í Indónesíu, stærsta hag­kerf­i ­Suð­aust­ur-Asíu. Kína er helsta við­skipta­land Indónesíu og því ótt­ast stjórn­völd þar um efna­hags­leg áhrif far­ald­urs­ins.

Kín­verska iðn­að­ar­ráðu­neytið hvetur stjórn­endur verk­smiðja til­ að ræsa vélar sínar að nýju en margar þeirra hafa ekki hreyfst vikum sam­an. Að ­sögn ráðu­neyt­is­ins mun far­ald­ur­inn ekki hafa áhrif á efna­hag Kína til lang­frama en mikil til styttri tíma lit­ið. Ótt­ast er að til fjölda­upp­sagna komi en ­for­set­inn Xi Jin­p­ing seg­ist ætla að gera sitt til að koma í veg fyrir það.

Stjórn­völd í Suð­ur­-Kóreu hafa ráð­lagt borg­urum sínum að ­draga úr ferða­lögum sínum til þeirra landa þar sem veiran hefur grein­st, m.a. til Singapúr, Jap­an, Malasíu, Víetnam og Taílands. Þetta mun hafa áhrif á efna­hag þess­ara landa. Við­búið er að ferða­mönnum til Singapúr fækki um 25-30% á þessu ári. Þar eru áhrif á ferða­þjón­ust­una þegar orðin mikil og ­ferða­mála­ráð­herr­ann segir nauð­syn­legt að und­ir­búa sig fyrir að þau verð­i ­sam­bæri­leg við það sem gerð­ist í SAR­S-far­aldr­inum árið 2003.

Kín­verska sjón­varps­stöðin CCTV segir að tveimur yfir­mönn­um heil­brigð­is­mála í Hubei-hér­aði hafi verið skipað að taka pok­ann sinn. Er það ­gert í kjöl­far mik­illar gagn­rýni á við­brögð yfir­valda við útbreiðslu far­ald­urs­ins. Ekki eru allir sann­færðir um að þetta hafi verið rétt ákvörð­un heldur að hún sé til marks um það að Xi Jin­p­ing for­seti vilji mið­stýra sem ­mestu. Upp­sagn­irnar séu tákn­ræn­ar, verið sé að reka blóra­böggla stjórn­valda.  

Kín­verjar urðu harmi slegnir og reiðir er fréttir um dauða hins 34 ára gamla lækn­is, Li Wen­li­ang, bár­ust í síð­ustu viku. Hann hafði var­að kollega sína í öðrum löndum við far­aldri og var í kjöl­farið skammaður af ­stjórn­völdum í heima­land­inu.

103 dauðs­föll á einum degi

Á einum sól­ar­hring voru 108 dauðs­föll stað­fest í Kína, þar af 103 í Hubei-hér­aði. Ekki hafa fleiri dauðs­föll orðið vegna veiru­sýk­ing­ar­innar á einum degi.

Hins vegar virð­ist vera að hægja á stað­festum til­fell­u­m smit­aðra, ef marka má opin­berar töl­ur. Á einum sól­ar­hring greindust 2.097 í Kína, 20% færri en dag­inn áður, og hafa ekki færri greinst frá 1. febr­ú­ar.

Ekki eru allir sam­mála um hvað þetta í raun og veru þýð­ir. Einn helsti far­alds­sér­fræð­ingur heims, Gabriel Leung, segir í einka­við­tali við­breska blaðið Guar­dian að veiran gæti smitað 60% jarð­ar­búa ef ekki tak­ist að hefta útbreiðslu hennar enn frek­ar.

Varn­að­ar­orð hans koma í kjöl­far orða fram­kvæmda­stjóra Al­þjóða heil­brigð­is­mála­stofn­un­ar­innar sem sagði að fjöldi smit­aðra, sem aldrei hefðu komið til Kína, gæti verið „topp­ur­inn á ísjak­an­um“.

Stórum spurn­ingum þarf að svara

 Ga­briel Leung, ­pró­fessor við Hong Kong-há­skóla, sagði að nú væri brýnt að kom­ast að því hversu ­stór ísjak­inn væri og hvernig hann væri í lag­inu. Ef rétt reynd­ist, sem margir ­vís­inda­menn hafa haldið fram, að hver sá sem smit­ast smiti að með­al­tali 2,5 til­ við­bót­ar, gæti það þýtt að um 60-80% jarð­ar­búa gætu að lokum smit­ast af veirunni.

„Sex­tíu pró­sent af íbúum jarðar er mjög há tala,“ seg­ir ­Leung í ítar­legu við­tali við Guar­di­an. Hann segir að jafn­vel þótt að dán­ar­tíðnin sé aðeins um 1% þýði svo umfangs­mikið smit að gríð­ar­lega margir ­myndu deyja.

Leung er nú kom­inn til Gen­far til fundar við sér­fræð­inga Al­þjóða heil­brigð­is­mála­stofn­un­ar­innar og fleiri. Hann segir að þar verði að ræða hvort að þær aðgerðir sem gripið hefur verið til í Kína séu í raun og veru að virka. Ef þær hafa virkað ættu önnur lönd mögu­lega að taka þær upp.

Leung þekkir vel til far­alds­fræð­inn­ar. Hann var einn hel­sti ­sér­fræð­ing­ur­inn sem kom að grein­ingu SAR­S-far­ald­urs­ins árin 2002-2003.  Hann starfar náið með fjölda vís­inda­manna um heim allan, m.a. frá London.

Getur leynst svo lengi

Í jan­úar skrif­aði hann grein í lækna­tíma­ritið Lancet þar sem hann var­aði við því að far­aldrar gætu blossað upp í öðrum borgum en Wuhan vegna þess að fólk sem smit­ast getur borið veiruna í allt að tvær vikur án þess að ­sýna nokkur ein­kenni.

Hann segir að kannski muni veiran ekki sýkja 60-80% jarð­ar­búa. Kannski munu far­aldrar koma upp í bylgj­um. Kannski mun veiran sjálf veikjast, hætta að vera jafn ban­væn og nú. Enn sé margt á huldu.

Hvað aðgerðir kín­verskra yfir­valda varð­ar, sem hafa sett ­borgir, hverfi og hús í sótt­kví, veltir Leung því fyrir sér hvort að fleiri ­ríki ættu að grípa til sam­bæri­legra aðgerða. Ef þær virka. „En hversu lengi er hægt að hafa skóla lok­aða? Hversu lengi getur þú lokað heila borg af? Hversu ­lengi er hægt að halda fólki frá versl­un­ar­mið­stöðv­um? Og þegar þessum ­tak­mörk­unum verður aflétt, mun veiran blossa upp aft­ur? Þetta eru stóru ­spurn­ing­arn­ar.“

Er hægt að hefta útbreiðsl­una?

Hafi aðgerðir í Kína hins vegar ekki virkað stand­i ­stjórn­völd frammi fyrir enn stærri spurn­ing­um. Er kannski ekki hægt að hefta út­breiðsl­una? Sé það raunin verða stjórn­völd að sögn Leung að breyta um stefn­u, ­reyna aðra nálg­un: Milda áhrif­in.

Ein helsta áskor­unin er sú hversu lengi fólk getur ver­ið smitað án þess að sýna þess nokkur merki. Og reynslan sýnir nú að þeir sem fóru frá Wuhan, m.a. til margra ann­arra landa, þurfa að láta rann­saka sig á nokk­urra daga fresti. Veiran er lúm­sk, hún getur leynst í lík­am­anum án þess að það tak­ist að greina hana strax. Því er að sögn Leung nauð­syn­legt að setja alla sem ­mögu­lega hafa kom­ist í snert­ingu við hana í ein­angrun í fjórtán daga.

Í frétt BBC, sem skrifuð er af frétta­rit­ara í Kína, segir að ­mörg hund­ruð manns hafi verið rek­in, ekki aðeins tveir yfir­menn í Hubei-hér­að­i. Og lík­lega muni upp­sagnir halda áfram. Margir reyna að verja sig. Borg­ar­stjóri Wu­han seg­ist ekki hafa getað varað almenn­ing við er hann frétti af veirunni því hann hafi ekki haft heim­ild til þess „að ofan“.

Frétta­rit­ari BBC segir að mögu­lega eigi borg­ar­stjór­inn við ­for­ystu­menn Komm­ún­ista­flokks­ins, að með orða­lag­inu „að ofan“ eigi hann við ­stjórn­völd í Pek­ing. Það kann að vera rétt en hann gæti einnig verið að reyna að hvít­þvo sjálfan sig, fram­kvæmda­stjóra borg­ar­innar þar sem veiran upp­götv­að­ist ­fyrst. 

Á heima­síðu emb­ættis land­læknis má finna leið­bein­ingar fyrir Íslend­inga varð­andi kór­óna­veiruna.