Ef spurt væri, hvað dettur þér í hug þegar þú heyrir orð­ið Ála­borg myndu lík­lega flestir nefna Áka­víti. Saga Ála­borgar Áka­vít­is­ins á sér­ langa sögu, heitir reyndar Taf­fel Akvavit, en gengur í dag­legu tali  undir nafn­inu Rød Aal­borg. Þessi vin­sæli snafs var fyrst fram­leiddur árið 1846 og upp­skriftin er enn sú sama. Og kannski ekki að ástæðu­lausu. Í vín­keppnum hefur „sá rauði“ (sem er glær, þrátt fyr­ir­ ­nafn­ið) nefni­lega margoft verið val­inn besta áka­víti í heimi.

En það er fleira sem ættað er frá Ála­borg og nágrenni en „sá rauð­i“. Árið 1889 komu fjórir menn saman á búgarð­inum Rør­dal fyrir aust­an­ Ála­borg og stofn­uðu fyr­ir­tæki. Tæp­ast hafa þeir rennt grun í að þetta ­fyr­ir­tæki, sem fékk nafnið Aal­borg Portland-Cem­ent-Fa­brik, yrði með tíð og tíma stór­fyr­ir­tæki, þekkt um víða ver­öld. Eins og nafnið gefur til kynna var ætl­un fjór­menn­ing­anna að fram­leiða sem­ent.

Sem­entið var ekki upp­finn­ing fjór­menn­ing­anna. Saga þess er í raun árþús­unda gömul og verður ekki rakin hér en segja má að sem­entið eins og við þekkjum það í dag sé afrakstur ótal til­rauna og aðferða í fjöl­mörg­um lönd­um. Orðið sem­ent (cem­ent) er komið úr lat­ínu en það mun hafa verið breski múr­ar­inn Jos­eph Aspdin sem fyrstur not­aði orðið Portland í þessu sam­hengi, árið 1824. Þá sótti hann um einka­leyfi á sem­ents­blöndu með þessu nafni. Lit­ur­inn á sem­ents­blönd­unni minnti hann á kalk­stein­inn á eyj­unni Portland á Suð­ur­-England­i. Til eru margar gerðir af sem­enti en sú sem  ­nefnd er Portland sem­ent er lang algeng­ust. Stein­steyp­an, eins og við þekkjum hana verður æ algeng­ara bygg­inga­efni á 19. öld og sú stein­steypu­öld stendur enn. Dan­irnir sem stofn­uðu Aal­borg Portland-Cem­ent-fa­brik fundu, eins og áður var nefnt, ekki upp „sem­ents­hjól­ið“ en þeir gripu tæki­færið og veðj­uð­u sann­ar­lega á réttan hest.

Stað­ar­valið og græjurnar

Ástæða þess að fjór­menn­ing­arnir völdu Rør­dal við Ála­borg ­fyrir verk­smiðj­una var ekki til­vilj­un. Á þessu svæði var, og er enn, auð­veld­ur að­gangur að þeim jarð­efnum sem notuð eru við sem­ents­fram­leiðsl­una og ­stað­setn­ingin við Lima­fjörð­inn (Lim­fjor­den var ákjós­an­leg varð­andi flutn­inga á sem­ent­inu. Þeir félagar hugs­uðu stórt, þeir fylgd­ust grannt með tækninýj­ung­um og fundu sjálfir upp margt sem við­kom fram­leiðsl­unni.

Í upp­hafi voru brennslu­ofn­arnir sem not­aðir voru við fram­leiðsl­una tíu tals­ins, þeir voru eigin hönnun verk­smiðju­eig­end­anna. Árið 1909 voru settir upp í verk­smiðj­unni fjórir svo­nefndir snún­ings­ofn­ar. Þeir vor­u ­upp­finn­ing Edi­sons (1885). Snún­ings­ofnar komu í stað tíu ofna sem fyrir voru en af­kasta­geta nýju ofn­anna var marg­falt meiri en þeirra gömlu. Árs­fram­leiðslan jókst úr 55 þús­und tonnum í 115 þús­und tonn. Snún­ings­ofnar eru enn not­aðir við fram­leiðsl­una.

Þeir eru engin smá­smíði, lengsti ofn­inn er 180 metra lang­ur og í honum er hægt að brenna 5 þús­und tonn af jarð­efnum á hverjum degi, hit­inn í ofn­unum nær 15 hund­ruð gráð­um. Ótal tækninýj­ungar hafa litið dags­ins ljós á þeim 130 árum sem liðin eru frá stofnun fyr­ir­tæk­is­ins. Nefna má að árið 1990 var tekin í notkun fjar­varma­veita sem nýtir hita frá fram­leiðsl­unni, hún gat ­séð 15 þús­und íbúðum í Ála­borg fyrir upp­hit­un. Fjar­varma­veitan var síð­ar­ ­stækkuð og nú hitar hún ofn­ana í 35 þús­und íbúð­um.

Árleg fram­leiðsla sem­ents­verk­smiðj­unnar í Rør­dal nemur nú ­rúm­lega 2,3 millj­ónum tonna.  Þótt ­starf­semi Aal­borg Portland A/S (eins og fyr­ir­tækið heitir nú) hafi breyst mik­ið á þeim rúm­lega 130 árum sem liðin eru frá stofnun fyr­ir­tæk­is­ins eru höf­uð­stöðv­arnar enn á sama stað í Rør­dal. Tæknin hefur gert að verkum að ­starfs­fólk er mun færra en áður var. Starfs­menn í Rør­dal eru um 300 en sam­tals vinna 700 manns hjá fyr­ir­tæk­inu, í Dan­mörku. Aal­borg Portland A/S er auk þess ­með starf­semi í mörgum öðrum löndum en það er önnur saga.

175 þús­und störf í húfi

Yfir­stjórn Aal­borg Portland A/S hefur gripið til mik­illa ráð­staf­ana í verk­smiðj­unni í Rør­dal vegna COVID-19. Verk­smiðj­unn­i hefur verið skipt upp í tvö algjör­lega aðskilin vinnu­svæði og mjög strang­ar ­reglur gilda varð­andi stjórn­stöð­ina, sem Mich­ael Lund­gaard Thom­sen for­stjóri ­kallar „ the war room“. Í stjórn­stöð­inni vinna hverju sinni aðeins þrír menn en þaðan er allri fram­leiðsl­unni stjórn­að. Og það er mikið í húfi. For­stjór­inn ­sagði í við­tali við dag­blaðið Politi­ken að ef fram­leiðslan myndi raskast, eða ­stöðvast um tíma, myndi fyr­ir­tækið lifa af. En öðru máli gegnir um ­bygg­inga­iðn­að­inn.

„Ef steypu­fram­leiðslan stöðvast hér hjá okkur fer all­ur ­bygg­inga­iðn­að­ur­inn í Dan­mörku á hlið­ina tveimur dögum síð­ar. Þetta sýnir hvað þessi atvinnu­grein er við­kvæm og má við litlu,“ sagði for­stjór­inn. Og sam­kvæmt ­upp­lýs­ingum sem Politi­ken afl­aði sér er um að ræða 175 þús­und störf, og enn sem komið er mæta tug­þús­undir (orða­lag Politi­ken) til vinnu á hverjum degi, ólíkt því sem gildir um marg­ar, ef ekki flestar, aðrar atvinnu­grein­ar. „Ábyrgð okk­ar er mikil og við munum gera allt til að rísa undir henn­i.“

Mich­ael H. Niel­sen fram­kvæmda­stjóri Sam­taka danska ­bygg­inga­iðn­að­ar­ins, Dansk Byggeri, tekur undir með for­stjóra Aal­borg Portland A/S og segir mjög mik­il­vægt að bygg­inga­fyr­ir­tækin haldi sínu striki. „Og það er ekk­ert laun­ung­ar­mál að Aal­borg Portland A/S skiptir höf­uð­máli í þessu til­lit­i. Auð­vitað er margt annað mik­il­vægt í þessu til­lit­i,“ sagði fram­kvæmda­stjór­inn, „við höfum samið við Sam­band sveit­ar­fé­laga um að hægt verði að losna við ­bygg­inga­úr­gang á end­ur­vinnslu­stöðvar og eigum í við­ræðum við sam­tök ­bygg­inga­vöru­versl­ana um að tryggja að ekki verði skortur á vör­um. En af ein­stökum fyr­ir­tækjum er Aal­borg Portland A/S lang mik­il­vægast, því ef eitt­hvað ­fer úrskeiðis þar eigum við engra kosta völ og bygg­inga­iðn­að­ur­inn mun stöðvast. Það má ekki ger­ast,“ sagði fram­kvæmda­stjóri Dansk Byggeri.