Alls 20 þing­menn, 18 úr stjórn­ar­and­stöðu og tveir þing­menn Vinstri grænna, hafa lagt fram beiðni um að Krist­ján Þór Júl­í­us­son, sjáv­ar­út­vegs- og land­bún­að­ar­ráð­herra, láti gera skýrslu um eign­ar­hald 20 stærstu útgerð­ar­fé­laga í íslensku atvinnu­lífi. Fyrsti flutn­ings­maður máls­ins er Hanna Katrín Frið­riks­son, þing­flokks­for­maður Við­reisn­ar. 

Þing­menn­irnir vilja að ráð­herr­ann láti taka saman fjár­fest­ingar útgerð­ar­fé­lag­anna, dótt­ur­fé­laga þeirra og félaga þeim tengdum í félögum sem ekki hafa útgerð fiski­skipa með höndum á síð­ustu 10 árum og bók­fært virði eign­ar­hluta þeirra í árs­lok 2019. Í beiðn­inni er sér­stak­lega farið fram á að í skýrsl­unni verði raun­veru­legir eig­endur þeirra félaga sem yrði til umfjöll­unar til­greindir og sam­an­tekt á eign­ar­hlut 20 stærstu útgerð­ar­fé­lag­anna í íslensku atvinnu­lífi byggt á fram­an­greindum gögn­um.

Þing­menn­irnir sem leggja fram beiðn­ina eru allir þing­menn Við­reisn­ar, Sam­fylk­ingar og Flokks fólks­ins. Auk þess eru þrír þing­menn Pírata á beiðn­inni ásamt Andr­ési Inga Jóns­syni, þing­manns utan flokka, og þel Lilju Raf­n­eyju Magn­ús­dóttur og Kol­beini Ótt­ars­syni Proppé úr Vinstri græn­um. Því eru full­trúar allra flokka á þingi nema Sjálf­stæð­is­flokks, Fram­sókn­ar­flokks og Mið­flokks á beiðn­inn­i. 

Upp­söfnun eigna og áhrifa á fárra hendur

Í grein­ar­gerð með beiðn­inni segir að eig­in­fjár­staða sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja hafi batnað veru­lega frá hrunsár­unum og að bók­fært eigið fé þeirra hafi staðið í 276 millj­örðum krónum við lok árs 2018, sam­kvæmt gagna­grunni Deloitte um afkomu sjáv­ar­út­vegs­ins 2018. „Vís­bend­ingar eru um að fjár­fest­ingar þeirra út fyrir grein­ina hafi auk­ist í sam­ræmi við það. Það er jákvætt að því leyti að það dreifir áhættu félag­anna sjálfra en getur hæg­lega leitt til veru­legrar upp­söfn­unar eigna og áhrifa á fárra hendur og dregið úr virkri sam­keppni á mörk­uð­um. Vegna smæðar sinnar er íslenskt atvinnu­líf sér­stak­lega við­kvæmt fyrir fákeppn­i.“

Ljóst sé að sterk fjár­hags­staða útgerð­ar­fé­laga bygg­ist á einka­leyfi þeirra til nýt­ingar sam­eig­in­legrar auð­lindar þjóð­ar­innar og skipar það þeim í sér­flokk í íslensku atvinnu­lífi, sér­stak­lega stærstu félög­un­um. „Vegna þess­arar stöðu telja skýrslu­beið­endur mik­il­vægt að upp­lýs­ingar um eign­ar­hluti 20 stærstu útgerð­ar­fé­lag­anna og tengdra aðila í óskyldum atvinnu­rekstri hér­lendis séu teknar sam­an, með grein­ingu á fjár­fest­ingum þeirra. Með þessum upp­lýs­ingum er hægt að varpa ljósi á raun­veru­leg áhrif aðila sem hafa einka­leyfi til nýt­ingar fisk­veiði­auð­lind­ar­innar á íslenskt atvinnu­líf og sam­fé­lag. Yrði skýrsla þessi mik­il­vægt fram­lag til umræð­unnar um dreifða eign­ar­að­ild útgerð­ar­fé­laga og skrán­ingu þeirra á mark­að.“

Stórir leik­endur

Kjarn­inn hefur fjallað ítar­lega um aukin ítök stærstu sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja lands­ins í óskyldum geirum á und­an­förnum árum. Sam­herji, stærsta sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæki lands­ins með beint og óbeint yfir 17 pró­sent alls úthlut­aðs kvóta, hefur til að mynda verið ráð­andi í Eim­skip og á stóran hlut í Jarð­bor­un­um. 

Þá er SVN eigna­fé­lag, sem er í eigu Síld­ar­vinnsl­unnar (Sam­herji á beint og óbeint 49,9 pró­sent hlut i henn­i), langstærsti eig­andi Sjóvá með 14,52 pró­sent eign­ar­hlut. Sam­herji átti lengi vel stóran hlut í Árvakri, útgáfu­fé­lagi Morg­un­blaðs­ins, en lán­aði Eyþóri Arn­alds, odd­vita Sjálf­stæð­is­flokks­ins í Reykja­vík, til að kaupa þann hlut af sér. Eyþór hefur ekki end­ur­greitt það lán. 

Kaup­fé­lag Skag­firð­inga, Hvalur hf., Stál­skip og Ísfé­lag Vest­manna­eyja eru dæmi um önnur félög í útgerð, eða sem voru í útgerð en hafa selt sig út úr henni, sem eru afar umsvifa­mikil í íslensku við­skipta­lífi.