Lilja Dögg Alfreðs­dótt­ir, menn­ing­ar- og við­skipta­ráð­herra, skip­aði Hörpu Þórs­dóttur til að gegna emb­ætti þjóð­minja­varðar síð­ast­lið­inn fimmtu­dag. 

Í til­kynn­ingu var tekið fram að Harpa, sem er dóttir Þórs Magn­ús­sonar sem var þjóð­minja­vörður frá 1968 til 2000, hafi starfað við íslensk og erlend söfn í rúm 20 ár og sem safn­stjóri Lista­safns Íslands stjórnað einu af þremur höf­uð­söfnum íslenska rík­is­ins. „Með til­liti til far­sællar stjórn­un­ar­reynslu, víð­tækra starfa innan safna­geirans og góðrar þekk­ingar á mál­efnum Þjóð­minja­safns­ins, hefur menn­ing­ar- og við­skipta­ráð­herra ákveðið að nýta heim­ild í lögum nr. 70/1996 um rétt­indi og skyldur starfs­manna rík­is­ins til að flytja emb­ætt­is­mann milli stofn­ana og skipa Hörpu þjóð­minja­vörð Þjóð­minja­safns Íslands. Mun reynsla hennar nýt­ast til að taka við Þjóð­minja­safni Íslands, höf­uð­safni íslenska rík­is­ins á sviði menn­ing­arminja.“

Emb­ættið var því ekki aug­lýst líkt og lög gera almennt ráð fyrir að sé gert.

„Ís­lensk menn­ing á nú betur skilið en eitt­hvað svona emb­ætt­is­leikja rugl“

Á laug­ar­dag sendi Félag forn­leifa­fræð­inga bréf til ráð­herra vegna skipan nýs þjóð­minja­varð­ar. Í tölvu­pósti sem sendur á fjöl­miðla vegna þessa sagði: „Enn og aftur er þessi rík­is­stjórn að ráða fólk í stór og mikil emb­ætti án aug­lýs­ing­ar. Nú var það staða þjóð­minja­varð­ar. Stjórn Félags forn­leifa­fræð­inga sendi í dag bréf til ráð­herra og lýsti yfir miklum von­brigðum með ráðn­ing­ar­ferlið; íslensk menn­ing á nú betur skilið en eitt­hvað svona emb­ætt­is­leikja rugl.“

Í bréf­inu segir að ferlið í kringum skipun nýs þjóð­minja­varðar hafi verði óvand­að, ógegn­sætt og metn­að­ar­laust. „Rétt er að árétta að gagn­rýnin snýr ekki að þeirri per­sónu sem var skipuð heldur að því að staðan hafi ekki verið aug­lýst til umsókn­ar. Þjóð­minja­safn Íslands er eitt höf­uð­safna þjóð­ar­innar og mið­stöð íslenskrar menn­ing­ar. Það á að gegna lyk­il­hlut­verki í metn­að­ar­fullu safna- og rann­sókn­ar­starfi en í ljósi þeirra starfs­hátta sem voru hafðir við skipun nýs þjóð­minja­varðar má efast um metnað núver­andi rík­is­stjórnar fyrir hönd þess. Stjórn Félags forn­leifa­fræð­inga þykir sárt að ekki var betur staðið að ráðn­ingu þjóð­minja­varð­ar. Að okkar mati á íslensk menn­ing betra skilið en að vera gert að emb­ætt­is­manna­leik.“

Grefur undan trausti á stjórn­sýsl­una

Á sunnu­dags­kvöld barst svo yfir­lýs­ing frá stjórn Félags íslenskra safna og safn­manna (FÍSOS). Þar gerir hún alvar­legar athuga­semdir við skipun nýs þjóð­minja­varðar og segir að ráðn­ingar sem þess­ar, með til­færslu á milli emb­ætta, séu ógagn­sæjar og ófag­leg­ar. „Slík vinnu­brögð grafa undan trausti á stjórn­sýsl­una og emb­ætt­is­manna­kerf­ið.“

Stjórnin segir Þjóð­minja­safn Íslands vera höf­uð­safn á sviði þjóð­minja­vörslu og bero sem slíkt höf­uð­á­byrgð á að varð­veita, rann­saka og miðla stórum hluta íslensks menn­ing­ar­arfs. Með því að skipa í stöðu þjóð­minja­varðar án aug­lýs­ingar er gert lítið úr mik­il­vægi safns­ins, fag­legri starf­semi þess og starfs­fólki. Skipun sem þessi grefur undan fag­legu umhverfi safna og lýsir metn­að­ar­leysi stjórn­sýsl­unnar í garð Þjóð­minja­safns­ins og mála­flokks­ins í heild. Stjórn FÍSOS leggur áherslu á að athuga­semdir þessar bein­ast að engu leyti að nýskip­uðum þjóð­minja­verði, heldur að ógagn­sæju og órétt­látu ferli skip­un­ar­inn­ar.“

Meg­in­reglan í lögum að aug­lýsa skuli laus emb­ætti

Allt frá árinu 1954, þegar lög um rétt­indi og skyldur starfs­­manna rík­­is­ins voru sett, hefur það verið meg­in­regla í lögum á Íslandi að aug­lýsa skuli opin­ber­­lega laus emb­ætti og störf hjá rík­­in­u. 

Þegar lögin voru end­­ur­­skoðuð og ný lög sett árið 1996 voru áfram ákvæði um aug­lýs­inga­­skyld­una. Í þessum reglum er það meg­in­reglan að aug­lýsa skuli laus störf en þau til­­vik þegar ekki er skylt að aug­lýsa störf eru afmörkuð sér­­stak­­lega. Þessar und­an­þágur frá aug­lýs­inga­­skyldu eiga við um störf sem aðeins eiga að standa í tvo mán­uði eða skem­­ur, störf sem eru tíma­bundin vegna sér­­stakra aðstæðna, svo sem vegna orlofs, veik­inda, fæð­ing­­ar- og for­eldra­or­lofs, náms­­leyf­­is, leyfis til starfa á vegum alþjóða­­stofn­ana og því um líkt, enda sé ráðn­­ing­unni ekki ætlað að standa lengur en 12 mán­uði sam­­fellt.

Þá eru und­an­þágur frá regl­unum sem fela í sér að störf sem hafa verið aug­lýst innan síð­­­ustu sex mán­aða ef þess er getið í aug­lýs­ing­unni að umsóknin geti gilt í sex mán­uði frá birt­ingu henn­­ar. Að end­ingu er að finna und­an­þágur um störf vegna tíma­bund­inna vinn­u­­mark­aðsúr­ræða á vegum stjórn­­­valda og aðila vinn­u­­mark­að­­ar­ins og hluta­­störf fyrir ein­stak­l­inga með skerta starfs­­get­u. 

Engar fleiri und­an­þágur er að finna í lög­­un­­um.

Meiri­hluti ráðu­neyt­is­stjóra skip­aðir án aug­lýs­ingar

Það hefur hins vegar færst veru­lega í vöxt hér­lendis að ráð­herrar skipi í emb­ætti án þess að þau séu aug­lýst. Það leiddi meðal ann­ars til þess að umboðs­maður Alþingis tók upp frum­kvæð­is­at­hugun á mál­inu. Hann gafst upp á þeirri athugun í fyrra­vor. 

Í bréfi þar sem þá settur umboðs­maður útskýrði ástæðu þessa kom fram að ekki væri for­svar­an­legt að nýta tak­mark­aðan mann­afla emb­ætt­is­ins til að ljúka frum­kvæð­is­at­hug­un­inni í ljósi þess að ráða­menn færu hvort eð er ekk­ert eftir skýrum reglum og vilja lög­gjafans í þessum mál­u­m. 

Kjarn­inn greindi frá því í frétta­skýr­ingu í síð­ustu viku að sjö af tólf starf­andi ráðu­neyt­is­stjórum hefðu verið skip­aðir án þess að emb­ættin hafi verið aug­lýst laus til umsókn­ar. Á yfir­stand­andi kjör­tíma­bili hafa þrír af þeim fjórum ráðu­neyt­is­stjórum sem hafa verið skip­aðir fengið þær stöður án þess að þær hafi verið aug­lýstar lausar til umsókn­ar.