Óinn­sigluð atkvæð geymd inni í sal sem var ólæstur að hluta til. Lyklar að læstum dyrum í höndum „ótal starfs­manna“. Kjör­stjórn­ar­maður aleinn innan um atkvæðin í um hálf­tíma. Boðun umboðs­manna í lama­sessi. Úrskurðir um ágrein­ings­at­kvæði fram­kvæmdir án umboðs­manna. „Þetta er allt brotið í þess­ari svoköll­uðu end­ur­taln­ingu. Þau ákvæði í kosn­inga­lögum sem voru brotin eru svo mörg að það tekur langan tíma að telja þau upp.“

Þetta segir Karl Gauti Hjalta­son, odd­viti Mið­flokks­ins í Suð­ur­vest­ur­kjör­dæmi, sem var gestur Krist­jáns Krist­jáns­sonar í þætt­inum Sprengisandi á Bylgj­unni í morg­un. Það vafð­ist fyrir Krist­jáni að titla hann í þætt­inum og sagði Karl Gauti að lík­lega væri starfs­heiti hans „vafa­þing­mað­ur“.

Hann er fyrr­ver­andi sýslu­maður og hefur haft yfir­um­sjón með kosn­ingum marg­sinn­is. Hann er auk þess einn þeirra fimm fram­­bjóð­enda sem hlaut jöfn­un­­ar­­þing­­sæti eftir að upp­­runa­­legar loka­­tölur í Norð­vest­­ur­­kjör­­dæmi voru kynntar skömmu eftir klukkan sjö að morgni 26. sept­­em­ber síð­­ast­lið­ins. Síðar sama dag tók for­­maður yfir­­­kjör­­stjórnar í Norð­vest­­ur­­kjör­­dæmi þá ákvörðun að end­­ur­telja atkvæð­in, sú end­­ur­taln­ing skil­aði nýrri nið­­ur­­stöðu og fimm­­menn­ing­­arnir misstu þing­­sæti sitt til fimm flokks­­fé­laga sinna.

Allir fram­­bjóð­end­­urnir fimm sem misstu sæti sitt hafa kært fram­­kvæmd kosn­­ing­anna til Alþing­is, sem mun á end­­anum taka ákvörðun um hvaða þing­­menn séu rétt­­kjörn­­ir. Karl Gauti hefur auk þess kært málið til lög­reglu og sam­kvæmt Vísi hefur öll yfir­kjör­stjórnin í Norð­vest­ur­kjör­dæmi rétt­ar­stöðu sak­born­ings.

„Það er alls kyns mis­skilnigur í gangi varð­andi taln­ingu og með­ferð atkvæða, inn­sigli og umboðs­menn og slíkt,“ sagði Karl Gauti á Sprengisandi. „En þetta er mjög mik­il­vægt í kosn­ing­um, það er að segja að það sé fylgt ákveðnu ferli sem er bundið í kosn­inga­lög­um, mjög strang­lega.“

Hlut­verk umboðs­manna fram­boða væri t.d. veiga­mik­ið, þeir hafi rétt til að gera athuga­semd­ir, til að bóka þær sem og ágrein­ing, svo dæmi séu tek­in.

­Karl Gauti segir að þegar ákveðið var að telja atkvæði aftur í Norð­vest­ur­kjör­dæmi, nokkrum klukku­stundum eftir að loka­tölur höfðu verið til­kynnt­ar, voru umboðs­menn t.d. mjög óánægðir með boð­un. Hann minnir á að eitt af því sem Hæsti­réttur fann að dómi sínum um kosn­ingar til stjórn­laga­ráðs árið 2011 var að umboðs­menn voru ekki skip­aðir við taln­ing­una. „Það var tal­inn veru­legur ann­marki á fram­kvæmd taln­ingar í það skipt­ið. Það sama er uppi á ten­ingnum núna. Þannig að menn hafa ekki lært af þessu.“

Oft talið marg­sinnis á kosn­inga­nótt

Karl Gauti segir að hvernig taln­ing eigi að fara fram sé „skýr­lega bund­ið“ í kosn­inga­lög­um. „Þarna koma atkvæða­kass­ar, inn­sigl­að­ir, menn skoða þá, umboðs­menn og kjör­stjórnin öll.“ Síðan séu þeir opn­aðir og talið upp úr þeim og sann­reynt að það sé sama atkvæða­magn í þeim og á að vera. Í kjöl­farið séu atkvæði sam­einuð og tal­in.

„Ef það koma upp mis­tök, sem ger­ist oft, það kemur upp ein­hver mis­taln­ing eða töl­urnar stemma ekki, þá ger­ist það um nótt­ina og það er þess vegna sem menn lenda stundum í því að vera fram á morg­un. Það er vegna þess að menn eru að telja sig til baka yfir nótt­ina. Þetta ger­ist í hverri ein­ustu taln­ingu og margoft. Stundum tekur þetta stuttan tíma en stundum lang­an. En menn hætta ekki fyrr en þeir finna vill­una í það skipt­ið. Það hefur tek­ist hingað til, alltaf. Það eru engin dæmi um það að eftir að loka­tölur hafa verið kynntar að það sé talið upp á nýtt. Engin dæmi úr Alþing­is­kosn­ing­um.“

Hann segir því allt tal um „ein­hverja end­ur­taln­ingu“ ekki eiga sér stoð í kosn­inga­lög­un­um. „Menn eru að telja og telja sig til baka alla nótt­ina. Menn hætta ekki fyrr en villan finnst.“

Hins veg­ar, ef menn ætli að byrja að telja aftur seinna, vegna þess að þeir þurfi hvíld eða eitt­hvað slíkt, „sem hefur aldrei ger­st, aldrei ger­st“, gefi lögin „engan afslátt“. Í þeim komi nákvæm­lega fram hvernig taln­ing eigi að fara fram. Eigi hún að vera lög­leg eigi hún að fara nákvæm­lega eins fram og hin upp­runa­lega taln­ing.

Varð­andi hvers vegna ákveðið var að telja aftur í kjör­dæm­inu bendir Karl Gauti á að eng­inn hafi gert athuga­semd við taln­ing­una að morgni sunnu­dags­ins. Hvorki umboðs­menn né kjör­stjórn­ar­menn. „Hún stemm­ir, menn eru ánægðir og gefa út þessar loka­töl­ur.“

Eitt­hvað ger­ist

Karl Gauti segir að „síðan ger­ist eitt­hvað“ og mönnum hafi „allt í einu dottið í hug að fara að telja“ og jafn­vel aðeins einn eða tveir menn mætt í fyrstu. „Þetta er ekki svona ein­falt í lög­un­um. Í þeim er taln­ing strang­lega lög­bundið ferli.“

Aug­lýsa þurfi taln­ingu, boða til hennar alla kjör­stjórn­ina, alla umboðs­menn og ef þeir ekki mæta þurfi að skipa þá. Einnig þurfi að telja fyrir opnum dyrum svo almenn­ingur geti fylgst með. „Síðan koma atkvæð­in, inn­sigl­uð.“ En þannig var það ekki í þessu til­viki. Atkvæðin voru ekki inn­sigluð í „ein­hverja fjóra til fimm tíma“.

Lögin segja hins vegar að þau eigi sam­kvæmt lög­unum að vera það og vera svo opnuð á taln­ing­ar­stað undir „vök­ulu augna­ráði“ allra við­staddra, þau tekin upp og talin að nýju. „Auð­vitað þarf að taka lögin og fylgja þeim. Sem ekki var gert þarna.“

Karl Gauti undr­ast að menni haldi að það sé „bara leyfi­legt, eðli­legt“ að kjör­stjórn­ar­maður sé „einn með atkvæð­un­um“ áður en kjör­stjórn mætir á sama tíma og „at­kvæðin liggja þarna um sal­inn, óinn­sigl­uð, óvar­in“. Um þetta sé fjallað með skýrum hætti í lög­um. Þegar kosn­inga­at­höfn byrji í sveit­ar­fé­lögum sé „bók­staf­lega bann­að“ að færri en tveir séu innan um atkvæða­seðla. „Hvað segir þetta okkur um anda lag­anna? Þetta leyfir ekk­ert kæru­leysi.“

Hlust­uðu menn ekki?

Hann bendir einnig á að gerða­bók gegni mik­il­vægi hlut­verki. Í hana skuli t.d. færa athuga­semdir og bók­anir frá bæði kjör­stjórn­ar­mönnum og umboðs­mönn­um. Í hana eigi að skrá „allt sem ger­ist“. En því hafi ekki verið að heilsa í gerða­bók­inni í Norð­vest­ur­kjör­dæmi. Það hafi ekki heldur verið gert í seinni taln­ing­unni þrátt fyrir aug­ljósan ágrein­ing að minnsta kosti eins umboðs­manns líkt og fram hefur komið í fjöl­miðl­um. „Hlust­uðu menn ekk­ert eða heyrðu menn ekk­ert eða sögðu menn ekki neitt?“

Þegar loka­tölur séu gefnar út að morgni, eins og gert hefur verið í kosn­ingum í tugi ára, „þá eru það loka­töl­ur. Og þú gefur þær ekki út nema að kjör­stjórn og allir við­staddir sam­þykki það athuga­semda­laust.“

Hug­takið „end­urtaln­ing“ sé hins vegar ekki til í lög­un­um. Eina „end­urtaln­ing­in“ sem geti kall­ast svo er það sem ger­ist yfir nótt­ina á taln­ing­ar­stað, þar sem leitað er að villum sem upp koma.

Vissu­lega sé hægt að telja að nýju en þá vegna þess að ein­hver krefst þess, líkt og t.d. var raunin í Suð­ur­kjör­dæmi eftir kosn­ing­arnar í sept­em­ber. „Þá ganga menn að atkvæð­unum þar sem þau eru inn­sigluð í geymslu og byrja ferlið upp á nýtt.“

Hann minnir á að inn­sigli gegni gíf­ur­lega mik­il­vægu hlut­verki. Þau séu „eins og rauður þráður í gegnum alla athöfn­ina“ – alveg frá því að atkvæðin eru prent­uð.

„Auð­vitað játa ég það að það sé hægt að telja að nýju en þá þarf líka að fylgja lög­un­um,“ segir Karl Gauti. „Og þá þurfa atkvæðin að vera trygg. Til hvers er verið að tryggja atkvæð­in, alveg frá prent­smiðj­unni, í gegnum hendur yfir­kjör­stjórn­ar, til sveit­ar­fé­lag­anna, aftur til yfir­kjör­stjórnar og telja þau en síðan slitnar þessi keðja á milli, eftir loka­taln­ingu í Borg­ar­nesi. Því skyldum við leyfa það að öll þessi sterka keðja sé slitin á einum stað? Það er ekki boð­leg­t.“

Atkvæði sem ekki séu inn­sigluð og liggi frammi eins og gerð­ist í Borg­ar­nesi „eru því miður ónýt. Það er búið að eyði­leggja atkvæðin í þessu kjör­dæmi.“ Eftir að loka­töl­urnar voru gefnar út á sunnu­dags­morgun og þess fer­ils sem þá hófst við með­ferð atkvæða sé búið að „eyði­leggja, ónýta, þessi gögn. Það getur eng­inn í raun og veru treyst því að ekki hafi verið átt við þessi atkvæð­i“.