Frétta­skýr­inga­röð Kjarn­ans um óeðli­lega hags­muna­gæslu svo­kall­aðrar Skæru­liða­deildar Sam­herja hefur verið til­nefnd til Blaða­manna­verð­launa Íslands (BÍ) í flokki rann­sókn­ar­blaða­mennsku. Umfjöll­unin var unnin af Arn­ari Þór Ing­ólfs­syni og Þórði Snæ Júl­í­us­syni. Í rök­stuðn­ingi dóm­nefndar fyrir til­nefn­ing­unni segir að frétta­skýr­ingar Kjarn­ans hafi sýnt „hvernig full­trúar þessa stór­fyr­ir­tækis reyndu til að mynda að hafa áhrif á for­manns­kjör í stétt­ar­fé­lagi blaða­manna og kjör á lista Sjálf­stæð­is­flokks­ins í heima­kjör­dæmi fyr­ir­tæk­is­ins. Frétta­skýr­ing­arnar gáfu greina­góða mynd af óvönd­uðum með­ölum fjár­sterks fyr­ir­tækis í hags­muna­bar­áttu þess.“

Verð­launin verða veitt næst­kom­andi föstu­dag, 1. apr­íl. Þau eru veitt í fjórum flokk­um en þeir eru:  Besta umfjöllun árs­ins 2021,  Við­tal árs­ins 2021,  Rann­sókn­ar­blaða­mennska árs­ins 2021 og   Blaða­manna­verð­laun árs­ins 2021.

Kjarn­inn, sem var stofn­aður 2013, hefur hlotið til­nefn­ingu til Blaða­manna­verð­launa á hverju ári sem hann hefur starf­að. Alls hafa blaða­menn hans hlotið verð­launin þrí­vegis á því tíma­bili, síð­ast í fyrra fyrir umfangs­mikla umfjöllun um brun­ann á Bræðra­borg­ar­stíg. 

Aðal­steinn Kjart­ans­son, blaða­maður á Stund­inni sem fjall­aði einnig um sömu mál, er til­nefndur til Blaða­manna­verð­launa BÍ. Í rök­stuðn­ingi fyrir þeirri til­nefn­ingu segir að hún sé vegna vand­aðra og afhjúp­andi umfjöll­unar „um fjölda mála, svo sem grein­ingu á eignum og eigna­tengslum íslenskra sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja sem dráttur var á hjá ráðu­neyti mála­flokks­ins, rann­sókn lög­reglu­yf­ir­valda á Sam­herja, og um svo­kall­aða skæru­liða­deild Sam­herja, auk aflandsleka í svo­nefndum Pand­óru­skjöl­um. Skrif Aðal­steins hafa haft áhrif á sam­fé­lagið og almenna sam­fé­lags­um­ræð­u.“

Lögreglan á Norð­ur­landi eystra hefur gefið öllum ofan­greindum blaða­mönnum stöðu sak­born­ings í rann­sókn á nýt­ingu gagna sem mynd­uðu grunn­inn að umfjöllun um Skæru­liða­deild Sam­herja og vill yfir­heyra þá vegna rann­sókn­ar­inn­ar. Aðal­steinn hefur látið reyna á lög­mæti þeirra aðgerða og bíður nú þess að Hæsti­réttur taki ákvörðun um hvort hann muni taka málið fyr­ir. 

Til­nefn­ingar dóm­nefndar til blaða­manna­verð­launa, og rök­stuðn­ingur fyrir til­nefn­ing­um, eru eft­ir­far­and­i: 

Við­tal árs­ins

Ásdís Ásgeirs­dótt­ir, Morg­un­blað­in­u.  Fyrir við­tal við Óla Björn Pét­urs­son. Hann greinir þar frá grófu kyn­ferð­is­of­beldi sem hann varð fyrir á ung­lings­aldri. Frá­sögnin er slá­andi en afar upp­lýsandi og sækir á les­and­ann sem fær raunsanna lýs­ingu á því hvernig ung­lingur er ginntur af barn­a­níð­ingi. Honum var haldið með hót­unum og ofbeldi en tekst svo að losa sig og end­ur­heimta líf sitt.

Björk Eiðs­dótt­ir, Frétta­blað­in­u.  Fyrir við­tal við Sig­ríði Gísla­dóttur sem lýsir barn­æsku sinni hjá móður með geð­sjúk­dóm. Björk fangar í áhrifa­ríku, per­sónu­legu og vel upp­byggðu við­tali hvernig dóttirin telur kerfið hafa brugð­ist henni. Þá lýsir hún því hvernig reynsla hennar leiddi til þess að hún lætur til sín taka í bar­áttu fyrir börn sem búa með for­eldrum með geð­rænan vanda.

Ingi Freyr Vil­hjálms­son, Stund­inn­i.  Fyrir við­tal við Ásgeir Jóns­son Seðla­banka­stjóra. Ingi Freyr veitir í við­tal­inu ein­staka og upp­lýsandi inn­sýn í hug­ar­heim eins áhrifa­mesta emb­ætt­is­manns lands­ins. Við­mæl­and­inn tjáir sig opin­skátt um skoð­anir sínar á sam­fé­lag­inu, dóms­mál á hendur bank­anum og hvernig hann beiti sér í starfi til þess að fjár­mála­kerfið þró­ist í þær áttir sem hann telur þurfa.

Rann­sókn­ar­blaða­mennska árs­ins

Birgir Olgeirs­son, Nadine Guð­rún Yaghi og Erla Björg Gunn­ars­dótt­ir, Stöð 2, Bylgj­unni og Vísi. Fyrir frétta­skýr­inga­þætt­ina Kompás um und­ir­heima Íslands þar sem lýst er bar­áttu við skatt- og bóta­svik. Eins þætti þar sem fjallað var um hvernig morð í Rauða­gerði bar merki skipu­lagðrar glæp­a­starf­semi. Myndefni frá lög­reglu og opin­skátt við­tal við ekkju þess myrta gáfu inn­sýn í heim sem oft­ast er lok­aður almenn­ingi.

Aðal­heiður Ámunda­dótt­ir. Frétta­blað­in­u.  Fyrir frétta­skýr­ingar um dóma­fram­kvæmd Lands­réttar í nauðg­un­ar­mál­um. Töl­fræði­legar upp­lýs­ingar sem fram koma í skýr­ing­unum stað­festa bága stöðu kyn­ferð­is­brota innan rétt­ar­kerf­is­ins. Þær sýna að af þeim fáu kyn­ferð­is­brota­málum sem koma til kasta dóm­stóla er þriðj­ungi sak­fell­inga snúið við áfrýjun og meira en helm­ingur mild­að­ur. Sam­an­tektin leiddi til aðgerða rík­is­sak­sókn­ara, umræðna á Alþingi og gagn­rýni í sam­fé­lag­inu.

Arnar Þór Ing­ólfs­son og Þórður Snær Júl­í­us­son, Kjarn­an­um.  Fyrir frétta­skýr­ingar þar sem ljóstrað var upp um óeðli­lega hags­muna­gæslu svo­kall­aðrar Skæru­liða­deildar Sam­herja. Þær sýndu hvernig full­trúar þessa stór­fyr­ir­tækis reyndu til að mynda að hafa áhrif á for­manns­kjör í stétt­ar­fé­lagi blaða­manna og kjör á lista Sjálf­stæð­is­flokks­ins í heima­kjör­dæmi fyr­ir­tæk­is­ins. Frétta­skýr­ing­arnar gáfu greina­góða mynd af óvönd­uðum með­ölum fjár­sterks fyr­ir­tækis í hags­muna­bar­áttu þess.

Umfjöllun árs­ins

Freyr Rögn­valds­son og Mar­grét Mart­eins­dótt­ir, Stund­inn­i.  Fyrir umfjöllun um harð­ræði gagn­vart börnum á vist­heim­ilum í Eyja­firði um tíu ára skeið til 2007. Sex konur lýstu í við­tölum and­legu og lík­am­legu ofbeldi, einkum af hálfu for­stöðu­manns heim­il­anna og voru frá­sagnir þeirra studdar gögnum og vitn­is­burð­um. Umfjöll­unin leiddi til þess að rík­is­stjórnin fól eft­ir­lits­stofnun félags­þjón­ust­unnar að rann­saka aðstæður barn­anna sem þar voru vist­uð.

Sunna Karen Sig­ur­þórs­dótt­ir, Stöð 2.  Fyrir umfjöllun um til­efn­is­lausar lífsloka­með­ferðir af hálfu læknis á Heil­brigð­is­stofnun Suð­ur­nesja. Sunna Karen hóf umfjöllun um mál­ið, fylgdi því eftir og varp­aði ljósi á umfang þess. Málið er til rann­sóknar hjá lög­reglu, sem og hjá land­lækni og í heil­brigð­is­ráðu­neyt­inu. Í kjöl­far umfjöll­un­ar­innar var ákveðið að lækn­ir­inn skyldi ekki lengur starfa í beinum tengslum við sjúk­linga.

Þór­dís Arn­ljóts­dótt­ir, RÚV.  Fyrir fræð­andi og skemmti­lega umfjöllun um jarð­hrær­ingar og eld­gos í Fagra­dals­fjalli. Þór­dís  nýtti myndefni frá gos­s­töðv­unum vel til að skýra mál sér­fræð­inga í tengslum við eldsum­brot­in. Frétt­irnar gáfu áhorf­endum lif­andi mynd af því sem á gekk við Fagra­dals­fjall en voru um leið fræð­andi og settu eld­gosið í skýrt sam­hengi við önnur eldsum­brot og jarð­sögu Íslands.

Blaða­manna­verð­laun árs­ins

Aðal­steinn Kjart­ans­son, Stund­inni. Fyrir vand­aða og afhjúp­andi umfjöllun um fjölda mála, svo sem grein­ingu á eignum og eigna­tengslum íslenskra sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja sem dráttur var á hjá ráðu­neyti mála­flokks­ins, rann­sókn lög­reglu­yf­ir­valda á Sam­herja, og um svo­kall­aða skæru­liða­deild Sam­herja, auk aflandsleka í svo­nefndum Pand­óru­skjöl­um. Skrif Aðal­steins hafa haft áhrif á sam­fé­lagið og almenna sam­fé­lags­um­ræðu.

Arn­hildur Hálf­dán­ar­dótt­ir, RÚV. Fyrir gagn­rýna og fræð­andi umfjöllun um lofts­lags­mál. Í Lofts­lags­dæm­inu, átta útvarps­þátt­um, fylgdi Arn­hildur eftir fjórum fjöl­skyldum sem áttu að minnka kolefn­is­spor sitt. Birtar voru frétta­skýr­ingar og við­töl við sér­fræð­inga. Þá vann Arn­hildur fyrir þing­kosn­ing­arnar í haust afhjúp­andi greina­röð um árangur rík­is­stjórn­ar­innar í lofts­lags­málum sem leiddi í ljós að hann var um margt óljós og enn mikið verk óunn­ið. 

Berg­hildur Erla Bern­harðs­dótt­ir, frétta­stofu Stöðvar 2, Vísis og Bylgj­unn­ar.  Fyrir umfjöllun um barna­heim­ilið á Hjalt­eyri þar sem upp­lýst var um grimmi­legt ofbeldi hjón­anna sem ráku heim­ilið í garð barna á átt­unda ára­tug síð­ustu ald­ar. Stjórn­völd voru jafn­framt krafin svara enda leiddi aðgerða- og sinnu­leysi þeirra til þess að hjónin gátu opnað dag­vistun og síðar leik­skóla í Garða­bæ. Umfjöll­unin leiddi til rann­sóknar dóms­mála­ráðu­neyt­is­ins.