Þær fréttir bár­ust frá Kýp­ur-há­skóla þann 7. jan­úar að vís­inda­menn við skól­ann hefðu rað­greint nokkrar kór­ónu­veirur og að í ljós hafi komið að í gena­mengi þeirra hefðu fund­ist eig­in­leikar bæði delta og omikron-af­brigð­is­ins.

Veiru­fræð­ing­ur­inn sem fór fyrir hópn­um, Leondios Kostrikis, flutti þessi tíð­indi í sjón­varpi á Kýp­ur. Afbrigðið sem vís­inda­menn­irnir töldu sig hafa greint var þegar í stað kallað deltakron og höfðu upp­lýs­ingar um upp­götv­un­ina á þessum tíma­punkti verið færðar inn í hinn opna gagna­grunn GISAID. Frétta­stofa Bloomberg fékk veður af þessu og birti fyrstu frétt um málið innan við sól­ar­hring eftir að Kýp­verjar höfðu fengið að heyra af hinu nýja – og meinta – kór­ónu­veiru­af­brigði.

Það er ekk­ert skrítið að fréttin hafi farið á flug í fjöl­miðlum um allan heim. Ómíkron-af­brigð­ið, sem vís­inda­menn í Botsvana og Suð­ur­-Afr­íku höfðu fyrstir allra greint í nóv­em­ber, hafði valdið ótta enda mun meira smit­andi en delta-af­brigðið sem á undan hafði kom­ið. Delta er hins vegar ekki eins smit­andi, þótt smit­andi sé, en veldur þeim mun alvar­legri veik­ind­um. Að heyra svo af ofur-af­brigði með eig­in­leika beggja þess­ara veira, kall­aði fram hroll hjá mörg­um.

Kýp­versku vís­inda­menn­irnir höfðu aðeins rað­greint 52 veiru­sýni sem höfðu eig­in­leika beggja afbrigð­anna. Vís­inda­menn ann­ars staðar í heim­inum bentu þegar í stað á að svo fá sýni gætu ekki verið grund­völlur til að slá nokkru föstu. Nokkrir komu fram með þá kenn­ingu að mun lík­legra væri að sýnin á rann­sókn­ar­stofu Kýp­ur-há­skóla hefðu spillst.

„Það er ekk­ert til sem heitir deltakron,“ skrif­aði Krutika Kupp­alli, sem er í tækni­teymi Alþjóða heil­brigð­is­stofn­un­ar­inn­ar, á Twitt­er. „Ómíkron og delta hafa EKKI myndað ofur-af­brigð­i.“ Yfir­menn WHO hafa einnig sagt hið sama en bent á að fólk geti verið smitað af delta- og ómíkron-af­brigð­unum sam­tím­is.

Þá bendir Arnar Páls­son erfða­fræð­ingur á það í nýju svari á Vís­inda­vefnum að það sé fjar­lægur mögu­leiki, en raun­veru­legur þó, að tvö eða fleiri afbrigði myndi nýtt blend­ingsaf­brigði, með end­ur­röðun erfða­efn­is.

Vís­inda­menn um allan heim hafa verið hvattir til að skrá upp­lýs­ingar um rað­grein­ingar sínar í GISAID-­gagna­grunn­inn. Þannig hefur tek­ist að fylgj­ast vel með þróun veirunnar og stökk­breyt­ingum henn­ar. En dæmið frá Kýp­ur-há­skóla þykir að margra mati sýna að fara verði var­lega í allar yfir­lýs­ingar og að grand­skoða verði mál ofan í kjöl­inn, að minnsta kosti áður en greint er frá þeim opin­ber­lega. Af nógu mörgum slæmum fréttum hefur verið að taka í far­aldr­inum þó að rangar upp­lýs­ingar séu ekki einnig settar í dreif­ingu.

Kostrikis hefur svarað þeirri gagn­rýni með því að fjöl­miðlar hafi mistúlkað orð hans. Hann hafi aldrei haldið því fram að nýtt blend­ingsaf­brigði ómíkron og delta væri orðið til. Um kenn­ingu hefði verið að ræða. Þremur sól­ar­hringum eftir að hafa sett nið­ur­stöður rað­grein­inga sinna inn í gagna­grunn­inn fjar­lægði hann þær og sagði að frek­ari rann­sókna á þeim væri þörf.

Mis­tök fyr­ir­sjá­an­leg

Tals­maður GISAID segir að frá upp­hafi far­ald­urs­ins hafi yfir 7 milljón gena­mengi kór­ónu­veira verið sett inn í gagna­grunn­inn og að ein­staka mis­tök við rað­grein­ingar ættu því ekki að koma mjög á óvart.

Rað­grein­ingar á „deltakron“ voru gerðar á sýnum sem tekin voru á Kýpur í des­em­ber. Kostrikis segir í sam­tali við vís­inda­tíma­ritið Nat­ure að kenn­ing teym­is­ins hefði verið sú að delta-af­brigðið hefði tekið stökk­breyt­ingar í brodd­prótein­inu sem svip­aði til eig­in­leika ómíkron – eig­in­leika sem gera það afbrigði mun meira smit­andi. Sér­fræð­ingar ann­ars staðar í heim­inum rýndu í gögnin frá Kýpur og töldu mun lík­legra að um mann­leg mis­tök hefði verið að ræða. Sýnin hefðu spillst á rann­sókn­ar­stof­unni. Bland­ast sam­an.

Slíkt er ekki óal­gengt segja við­mæl­endur Nat­ure og því er svo mik­il­vægt að fara var­lega í allar álykt­anir til að byrja með.

Kostrikis efast hins vegar sjálfur um að kross­mengun hafi átt sér stað á rann­sókn­ar­stof­unni en telur engu að síður þörf á að rann­saka alla mögu­leika. Kollegar hans hafa svo ein­hverjir bætt við að ef engin mis­tök hafi verið gerð á rann­sókn­ar­stof­unni og rað­grein­ingar veiru­sýn­anna þar með rétt­ar, breyti það ekki því að stökk­breyt­ing­arnar sem Kýp­verjarnir fundu eru alls ekki aðeins bundnar við ómíkron heldur finn­ast í ýmsum öðrum afbrigðum veirunn­ar. Deltakron sé því rang­nefni.

Þótt Kostrikis hafi verið gagn­rýndur fyrir að oftúlka nið­ur­stöð­urnar hefur honum verið hrósað fyrir að skrá rað­grein­ing­arnar inn í gagna­bank­ann. Vís­inda­menn mega ekki hika við slíkt, segja við­mæl­endur Nat­ure, en þeir verða hins vegar að tala mjög var­lega. „Allt sem við segjum getur valdið því að landa­mærum er lok­að.“