And­rúms­loftið í Kúr­distan er spennu­þrung­ið. „Fólk sýnir mikla sam­stöðu, bæði í orði og verki, og það hefur verið mót­mælt í mörgum hér­uðum Kúr­dist­ans. Þetta snertir alla Kúr­da, Jina Amini var Kúrdi og mót­mælin hófust meðal Kúrda í Íran. Allir Kúrdar vilja því leggja bar­átt­unni lið, þrátt fyrir að við séum hinum megin við landa­mær­in,“ segir Lenya Rún Taha Karim, vara­þing­maður Pírata, í sam­tali við Kjarn­ann.

Lenya er stödd í Kúr­distan þar sem hún hefur verið í heim­sókn hjá fjöl­skyldu og vinum um tíma. Hún stefndi að því að koma til Íslands í síð­ustu viku en ákvað að dvelja lengur til að fylgja eftir við­brögð­unum vegna and­láts Amini, 22 ára konu sem lést í haldi írönsku sið­gæð­is­lög­regl­unnar fyrir tíu dög­um, þremur dögum eftir að hún var hand­tekin fyrir meint brot á reglum um að bera slæðu.

„Jina Amini var Kúr­di,“ segir Lenya. Því það var hennar rétta nafn. Mahsa Amini var nafnið í vega­bréf­inu þar sem hennar rétta nafn, Jina, gaf til kynna kúrdískan upp­runa hennar sem brýtur gegn írönskum lög­um. „Að þurrka út kúrdísk ein­kenni af mann­eskju sem kom af stað þjóð­ar­bylt­ingu er viðrn­g­ar­laust og skað­leg­t,“ segir Lenya í færslu á Twitt­er.

Mót­­mælin hófust í Kúr­distan, heima­hér­­aði Amini, þar sem konur tóku sig saman og brenndu slæður sín­­ar. Mót­­mælin breidd­ust fljótt út og nú er mót­­mælt í að minnsta kosti 80 borgum í 31 hér­­aði í Íran. Sam­stöðu­mót­mæli hafa auk þess verið í fjölda borga, til að mynda Boston, París og Reykja­vík. Mót­­mæl­endur eru á öllum aldri, konur jafnt sem karl­­ar, en það sem er ef til vill nýtt við mót­­mælin nú er að þau eru leidd af konum af öllum kyn­slóðum og hafa stjórn­­­mála­­skýrendur full­yrt að um fem­iníska bylt­ingu sé að ræða, bylt­ingu þar sem krafan snýst um frelsi til að velja.

Alþjóða­sam­fé­lagið oft ragt við að taka undir kven­rétt­inda­bar­áttu í Mið-Aust­ur­löndum

Lenya hefur vakið athygli á ýmsu sem teng­ist mót­mæl­unum og því sem er að eiga sér stað í Íran á Twitt­er, til að mynda að um fem­iníska bylt­ingu, eða öllu heldur stríð, sé að ræða. En Lenya spyr:. „Hvar eru allir femínist­arn­ir? Hvar er alþjóð­lega sam­fé­lag­ið? Hvar er stjórn­mála­fólk­ið?“

­Spurð nánar út í hvað hún eigi við með þessum spurn­ingum segir Lenya alþjóða­sam­fé­lagið vera oft ragt við að taka undir kven­rétt­inda­bar­áttu í Mið-Aust­ur­löndum af ótta við að vera stimplað for­dóma­fullt eða íslamó­fó­bískt.

„Það þarf auð­vitað að passa að þetta fari ekki út í hatur og alhæf­ingar en þessi bylt­ing snýst um rétt­inn og frelsið til að velja. Að konur fái sjálfar að ákveða hvort þær beri hijab eða ekki. Alþjóða­sam­fé­lagið og fem­inístar ættu óhrædd að geta tekið undir þá kröf­u,“ segir hún.

„Fal­lega sorg­legt“

Lenya var búsett í Kúr­distan frá 2013 til 2016 og var þar í heim­sókn þegar fregnir af dauðs­falli Jina bár­ust. Hún átti bókað flug til Íslands síð­asta mið­viku­dag en ákvað að vera um kyrrt. Hún þurfti að hugsa sig vel um en ákveðið atvik varð til þess að ákvörð­unin var í raun og veru ein­föld. „Það sem end­an­lega sann­færði mig um að fresta heim­ferð­inni var þegar ég sá mynd­band af Kúr­dum í Íran að mót­mæla með því að syngja vöggu­vísu sem mamma söng fyrir mig þegar ég var yngri. Vöggu­vísan var sungin og skrifuð eftir að efna­vopnsárásin á heima­bæ­inn hennar mömmu átti sér stað árið 1988 og drap 6000 manns,“ segir Lenya.

Hún segir það „fal­lega sorg­legt“ að bar­áttu­söng­ur­inn nú sé sá sami og var sung­inn fyrir nærri 25 árum í öðrum hluta í Kúr­dist­an. Sami bar­áttu­söngur og fjöl­skylda hennar söng eftir að hún lifði af.

For­ræð­is­hyggja yfir klæðn­aði og lík­ömum kvenna

Mót­mælin hafa farið stig­magn­andi. Íranskir Kúrdar áttu upp­tökin að mót­mæl­unum og í dag er tíundi dag­ur­inn í röð sem mót­mæl­endur þyrp­ast út á götur fjöl­margra borga í Íran. Konur hafa brennt slæður sínar og klippt hár sitt til að und­ir­strika mann­rétt­inda­brotin sem konur í Íran búa við. En rætur mót­mæl­anna eru dýpri.

„Ég met stöð­una þannig að íbúar í Íran séu hrein­lega komin með nóg af núver­andi rík­is­stjórn þeirra. For­ræð­is­hyggjan yfir klæðn­aði og lík­ömum kvenna er auð­vitað stærsti hlut­inn af þessu en sagan hefur sýnt að laga­setn­ing byggð á trú­ar­brögðum skili ekki árangri, þvert á móti, þá hefur það leitt til jað­ar­setn­ing­ar, átaka og bylt­ingar að lok­um. Þetta birt­ist okkur núna í öfga­fullum við­brögðum yfir­valda við því að það hafi sést í hár konu og hinnar skilj­an­legu reiði í fram­hald­in­u,“ segir Lenya.

Vonar að mót­mælin leiði til far­sælla breyt­inga fyrir íbúa Írans

Erfitt er að segja til um hvernig fram­haldið verður að sögn Lenyu en að óhjá­kvæmi­legt sé að bera mót­mælin nú saman við mót­mæli sem urðu árið 2019 þegar stjórn­völdum var mót­mælt, þá fyrir slæmt efna­hags­á­stand og hækk­andi olíu­verð.

„Þá var einnig gripið til þess að rjúfa net­sam­band íbúa Írans og loka fyrir aðgang að nokkrum sam­skipta­for­ritum en talið er að tæp­lega 1500 manns hafi dáið í þeim mót­mæl­um. Það væri ósk­andi að þessi mót­mæli þró­ist ekki með jafn hörmu­legum hætti en það er ekki að sjá á þess­ari stundu að þau séu renna út í sand­inn.“

Lenya von­ast til þess að fjöl­miðlar haldi áfram að sýna mót­mæl­unum áhuga og athygli. „Von­andi helst kast­ljós fjöl­miðl­anna á þessum atburð­um, alþjóða­sam­fé­lagið gleymi ekki fólk­inu sem berst nú fyrir rétt­indum sínum og að mót­mælin leiði til far­sælla breyt­inga fyrir íbúa Írans.“