Rík­is­stjórn Sig­urðar Inga Jóhanns­sonar ætti að hafa aðeins eitt verk­efni, eftir að upp komst um trún­að­ar­brot Sig­mundar Dav­íðs Gunn­laugs­son­ar ­gagn­vart þingi og þjóð. Hann hélt leyndri til­vist félags­ins Wintris Inc., á Tortóla, ­sem lýsti um 500 millj­óna króna kröfu í bú föllnu bank­anna þegar hann átt­i helm­ing í félag­inu fram að ára­mótum 2009, og lýsti kröfum í bú bank­anna fyrir þann tíma. Eftir það var félagið sér­eign eig­in­konu hans. Frá því hann var ­for­sæt­is­ráð­herra, árið 2013, hefur hann komið að vinnu sem snéri að slita­bú­unum og þeim ­mikla vanda sem þau sköp­uðu fyrir hag­kerf­ið. Hags­muna­á­rekst­ur­inn er skýr. Hann er beggja vegna borðs­ins.

Afleið­ing­arnar eru þekkt­ar: Sig­mundur Davíð sagði af sér sem ráð­herra, en situr enn sem þing­maður og for­maður Fram­sókn­ar­flokks­ins.

Trún­að­ar­brotið til­ um­fjöll­unar

Á erlendum vett­vangi hefur Ísland verið í svið­ljósi um allan heim fyr­ir­ ­trún­að­ar­brot for­sæt­is­ráð­herr­ans, og raunar einnig fyrir að það, að ráð­herrar í rík­is­stjórn Íslands hafi átt eignir og verið tengdir félögum í alþjóð­lega skil­greind­um skatta­skjól­um. Hefur Bjarni Bene­dikts­son, efna­hags- og fjár­mála­ráð­herra, einnig verið í svið­ljós­inu sér­stak­lega, og Ólöf Nor­dal, inn­an­rík­is­ráð­herra einnig, þó þátt­ur­inn sem að henni snýr sé vega­minni en hjá þeim fyrr­nefndu.

Það er ekki víst að íslenskir stjórn­mála­menn, einkum og sér í lagi Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son, átti sig á því hversu miklu tjóni þeir hafa valdið Íslandi með fram­göngu sinni, en í­mynd­ar­vand­inn og nei­kvæð umræða í erlendum fjöl­miðlum er alfarið á ábyrgð ráða­manna. Ennþá hafa þeir ekki sett upp­lýs­ingar um fjár­mál sín upp á borð ­fyrir almenn­ing. Á meðan það er ekki gert, þá munu þeir ekki geta byggt upp­ ­trúnað við almenn­ing í land­inu. Kann­anir sýna glögg­lega að trún­að­ar­brest­ur­inn ­teygir sig inn í flokksraðir ráða­manna og meiri­hluti lands­manna er bein­línis sleg­inn yfir þessu hátta­lagi.

Sýnið ábyrgð í verki

En þetta eina mál sem rík­is­stjórn Sig­urðar Inga ætti að beita sér fyr­ir, snýr að losun fjár­magns­hafta, aflandskrón­u­út­boð­inu og ramma um ­pen­inga­stefn­una í land­inu til fram­tíðar lit­ið. Már Guð­munds­son, ­seðla­banka­stjóri, fjall­aði um þessi mál í ræðu á árs­fundi Sam­taka at­vinnu­lífs­ins, og skýrði þar frá því – með skýrum hætti – að þess­ari vinn­u yrði að vera lokið áður en höft yrðu los­uð. Vinnan er fram­kvæmd í gegn­um lög­gjöf á Alþingi, og ramm­inn um pen­inga­stefn­una sömu­leið­is.

Sá trún­að­ar­brestur sem ráða­menn bera ábyrgð á er mik­ið hættu­spil, og verður að telj­ast eitt mesta dóm­greind­ar­leysi sem stjórn­mála­menn á Íslandi hafa sýnt af sér í seinni tíð. Íslend­ingar almennt átta sig á því að það er efna­hags­legur upp­taktur í þjóð­fé­lag­inu, og að neyð­ar­lögin og fjár­magns­höft hafi skapað mögu­leika á þeirri við­spyrnu sem nú hefur raun­gerst. Í stórum dráttum hafa hlut­irnir gengið nokkuð vel í end­ur­reisn­inni eftir hrun­ið, og mesta hrósið fyrir það á almenn­ingur skil­inn fyrir dugnað og útsjón­ar­sem­i við erf­iðar aðstæð­ur.

En upp­takt­ur­inn er ekki afsökun fyrir Sig­mund Davíð og ­Bjarna Bene­dikts­son. Þeir hefðu átt að vita betur og hafa við­skipta­leg umsvif sín öll uppi á borðum frá fyrsta degi.

Sam­staða

Rík­is­stjórnin og stjórn­ar­and­staðan verða að sýna ábyrgð þegar kemur að losun hafta. Það er ekki hægt að bjóða almenn­ingi upp á að það að klúðra þessu tæki­færi til þess að marka veg­inn til fram­tíð­ar, vegna ­trún­að­ar­brota ráða­manna.

Þeir geta gert það sem David Camer­on, for­sæt­is­ráð­herra Bret­lands, hefur nú gert sem er að horfast í augu við mis­tökin og birta all­ar ­upp­lýs­ingar um per­sónu­legan fjár­hag og við­skipti. Þrátt fyrir það ætlar breska ­þingið að fara ofan í málin með rann­sókn, og póli­tísk fram­tíð Cameron er nú dekkri en hún var fyrir afhjúp­un­ina á tengslum hans við aflands­fé­lag föð­ur­ síns og í fyrstu ósannar full­yrð­ingar hans um engin tengsl við aflands­fé­lög.

Opnar yfir­heyrslur í þing­inu

Stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd Alþingis hefur ekki enn ­boðað opnar yfir­heyrslur yfir Sig­mundi Davíð og öllum sem komu að hafta­los­un­ar­ferl­in­u í ljósi hins aug­ljósa trún­að­ar­brots hans. Hver vissi hvað hvenær? Þetta þarf al­menn­ingur að fá upp­lýs­ingar um, eftir allt sem á undan er geng­ið. En von­and­i verður það skref stigið á næstu dög­um, vikum og mán­uð­um. Ef Alþingi sýnir ekki ­gott for­dæmi, til að læra af hags­muna­á­rekstri sem þessum, þá kann það ekki ­góðri lukku að stýra inn í fram­tíð­ina.

Nú reynir á að Alþing­is­menn nái saman um það, að sýna ­sam­stöðu – fyrir almenn­ing – þegar kemur að hafta­los­un­inni. Of mikið er í húfi, til að þeir geti eyði­lagt ferlið með dóm­greind­ar­leysi sínu og sið­ferð­is­bresti.

Hreint borð

Aug­ljós­lega þurfa þeir, sem eru með laskaðan trú­verð­ug­leika – þar á meðal Bjarni Bene­dikts­son og Sig­mundur Davíð – að gera hreint fyrir sín­um dyrum með birt­ingu allra gagna um þeirra per­sónu­lega fjár­hag og við­skipt­i, al­veg frá árinu 2009. Annað er óboð­legt. Í raun þolir þetta enga bið, enda er ekki mik­ill tími til stefnu þegar kemur að losun hafta. Orð­spor íslenskra ­stjórn­mála erlendis er ekki einka­mál ráða­manna núna, og þeir verða að skilja það, að skað­inn sem þeir hafa valdið erlendis er hugs­an­lega var­an­leg­ur. Ísland hefur aldrei fyrr verið dregið upp með alræmdum spilltum ein­ræð­is­herrum og ­stjórn­ar­herrum sem sæta við­skipta­þving­unum alþjóða­stofn­anna fyr­ir­ ­mann­rétt­inda­brot og stríðs­rekst­ur. Þessi staða er svo alvar­leg fyrir íslensk stjórn­mál, að langan tíma mun taka að vinna úr henni.

Kosn­ingar strax, virð­ist vera skýr og ein­föld leið til að ­marka nýtt upp­haf. En þetta er líka hættu­spil, í ljósi þess sem er und­ir, og ekki aug­ljóst að kosn­ingar strax verði til góðs. Ef stjórn­mála­mönnum tæk­ist ein­u sinni að slíðra sverð­in, almenn­ingi til heilla, og ná að fram­kvæma mik­il­væga að­gerð um losun hafta, þverpóli­tík­st, þá myndi það vinna gegn ­trú­verð­ug­leika­brest­inum sem þegar er orð­inn. Eftir það virð­ist aug­ljóst að kjósa.



Ráða­menn, einkum Sig­mundur Davíð og ­Bjarni – þó mál Sig­mundar Dav­íðs sé bæði umfangs­meira og hags­muna­á­rekst­ur­inn aug­ljós­ari – geta engum kennt um nema þeim sjálf­um. Þeir brugð­ust með trún­að­ar­broti og dóm­greind­ar­leysi. Þeir hafa ­nið­ur­lægt Ísland á alþjóða­vett­vangi. Hættu­spilið sem skapast, með­ ­stjórn­ar­kreppu ofan í loka­hnykk­inn í áætlun um losun hafta, er kjafts­högg frá­ ­stjórn­mála­stétt­inni framan í almenn­ing. Nú reynir á að hún sýni ábyrgð, og taki al­manna­hags­muni fram yfir sína hags­mun­i.