Rík­is­stjórn er sprung­in. Ástæðan er sú að dóms­mála­ráð­herra sagði for­sæt­is­ráð­herra í júlí að faðir hans hefði skrifað með­mæli fyrir dæmdan barn­a­níð­ing sem óskaði eftir upp­reist æru. Engin lög eða reglur eru til sem segja að dóms­mála­ráð­herra beri að upp­lýsa for­sæt­is­ráð­herra um slík mál umfram aðra. Á sama tíma stóð sami dóms­mála­ráð­herra í vegi fyrir því að fjöl­miðl­ar, almenn­ing­ur, þolendur brota­manna sem höfðu fengið upp­reist æru og aðrir þing­menn fengu þessar upp­lýs­ing­ar. Það er eft­irá­skýr­ing að segja að beðið hafi verið úrskurðar Úrskurð­ar­nefndar um upp­lýs­inga­mál. Sú nefnd er enda ekki afgreiðslu­stofnun sem tekur ákvörðun um hvort rétt sé að afhenda gögn eða ekki. Hún er kæru­nefnd þar sem ákvörðun stjórn­valds um að synja eða heim­ila aðgang að upp­lýs­ingum er úrskurðuð rétt­mæt eða ekki.

Nið­ur­staða úrskurð­ar­nefnd­ar­innar um að afhenda ætti fjöl­miðlum gögnin var því nið­ur­staða um að ákvörðun Sig­ríð­ur And­er­sen um að afhenda þau ekki væri and­stæð lög­bund­inni skyldu ráðu­neytis henn­ar. Í ljósi þess að í gögn­unum voru upp­lýs­ingar sem aug­ljós­lega myndu reyn­ast for­manni flokks hennar og for­sæt­is­ráð­herra þjóð­ar­innar erf­iðar þá er erfitt að sjá að þetta ferli sé nokkuð annað en yfir­hylm­ing þar sem hags­munir stjórn­mála­flokks voru teknir fram yfir rétt almenn­ings til upp­lýs­inga. 

Sú skýr­ing Bjarna Bene­dikts­sonar for­sæt­is­ráð­herra að hann hefði ekki mátt greina frá aðkomu föður síns að upp­reist æru dæmds barn­a­níð­ings stenst enga skoðun og á sér enga laga­stoð. Aug­ljóst er að Bjarni hefur rætt málið við föður sinn og ef honum var umhugað um per­sónu­vernd hans þá gat hann ein­fald­lega fengið leyfi hjá föður sínum til að upp­lýsa almenn­ing og þing­heim um þessa stöðu. Það kaus Bjarni að gera ekki. Það var ekki þvinguð staða, heldur val. 

Ekki frá­vik, heldur regla

Þetta er ekki í fyrsta sinn sem upp vaknar grunur um að Bjarni Bene­dikts­son hafi tekið þátt í að hylma yfir upp­lýs­ingum sem gæti komið honum illa. Slíkur grunur kom til að mynda upp þegar Bjarni var fjár­mála­ráð­herra og það dróst í um ár að kaupa gögn um aflands­fé­lög í eigu Íslend­inga skráð í gegn­um Mossack Fon­seca í Panama. Ástæða þess að grun­ur­inn vakn­aði var að í apríl í fyrra var opin­berað að félag í eigu Bjarna var í gögn­un­um. 

Í byrjun þessa árs vakn­aði aftur grunur um að Bjarni hefði tekið með­vit­aða ákvörðun um að halda upp­lýs­ingum sem gætu reynst honum póli­tískt erf­iðar frá almenn­ingi. Um var að ræða tvær skýrsl­ur, aðra um aflandseignir Íslend­inga og hina um það hvernig Leið­rétt­ingin skipt­ist á milli eign­ar­hópa. Báðar skýrsl­urnar voru til­búnar fyrir kosn­ing­arnar í októ­ber 2016, en ekki birtar fyrr en í jan­úar 2017. Í annarri skýrsl­unni kom fram hversu miklu fé íslenskir eig­endur aflands­fé­laga höfðu komið undan skatti. Í hinni kom fram hversu mikið af skattfé hafi verið fært úr rík­is­sjóði til ríkra Íslend­inga með Leið­rétt­ing­unn­i. 

Ógjörn­ingur er að segja hvaða áhrif það hefði haft að skila þessum skýrslum fyrir síð­ustu kosn­ing­ar. En fyrir liggur að ákvörð­unin um að halda þeim frá almenn­ingi mán­uðum saman var val þess stjórn­mála­manns sem bar ábyrgð á birt­ingu þeirra. 

Það eru því mun fleiri en eitt dæmi sem liggja fyrir um að for­sæt­is­ráð­herra þjóð­ar­innar hafi beitt sér fyrir því að leyna almenn­ing upp­lýs­ing­um ­sem koma hon­um póli­tískt illa. Þetta eru ekki frá­vik, heldur reglu­bundin og end­ur­tekin hegð­un. 

Kyn­slóða­skipti

Ísland er að breyt­ast mjög hratt. Sam­fé­lagið er eins og fjöl­skylda þar sem for­eldr­arnir eru íhalds­samir og vanaf­ast­ir. Þeir vilja að börnin þeirra alist upp með sömu gildi og mark­mið og þau að leið­ar­ljósi. Þau gildi eru að alltaf eigi að horfa inn á við og verja heim­il­ið. En börnin fyr­ir­líta gild­is­mat for­eldra sinna og finnst það í hæsta máta óeðli­legt. Þau upp­lifa sig sem hluta af stærra mengi. Hluta af sam­fé­lagi. Þau vilja lifa lífi sínu með allt öðrum hætti, vilja allt öðru­vísi sam­fé­lag og leggja áherslu á allt aðra hluti þegar þau leggja mælistiku á hversu gott lífið sé. Sam­trygg­ing, hylm­ing, sér­hags­muna­gæsla og algjör skortur á sam­kennd eru til að mynda allt atriði sem börnin hafna. Þetta sést á því að nán­ast jafn margir kjós­endur styðja flokka sem hafa verið stofn­aðir á síð­ustu fimm árum og styðja gömlu valda­flokk­anna tvo, sem hafa stýrt og mótað Ísland nán­ast sleitu­laust frá lýð­veld­is­stofn­un. 

Við­brögðin við þeirri stöðu sem kom upp í lok viku, og sprengdi rík­is­stjórn, voru við­bú­in. Það er regla númer eitt hjá kerf­is­varn­ar­flokk­unum að við­ur­kenna aldrei mis­tök. Þegar ein­hver verður reiður við þá á að bregð­ast við með því að verða reiður yfir reið­inni. Helst af heil­agri vand­læt­ing­u. Að kenna við­brögð­unum um aðstæð­urnar sem skap­ast frekar en að líta í eigin barm og við­ur­kenna mis­tökin sem hafa svo aug­ljós­lega verið gerð. 

Lyk­il­orð sem notuð eru í þeirri við­spyrnu eru póli­tískar ofsókn­ir, galdra­brenn­ur, ístöðu­leysi og múgæs­ing­ur. Það er því mik­il­vægt að anda með nef­inu í gegnum þennan storm og láta ekki þaul­æfða við­bragðs­vél­ina, sem kann betur en allir aðrir að kasta drullu og þvæla umræðu með því að hengja sig í auka­at­riði, byrgja sér sýn á stöð­una sem upp er kom­in. Þar sem hags­munir þeirra fáu til að leyn­ast eru teknir fram yfir hags­muni allra hinna til að vita. 

Ákvarð­anir hafa afleið­ingar

Það eru blæð­andi sam­fé­lags­sár á Íslandi. Þau eru til­komin vegna þess að kerfin okkar hafa verið til fyrir hina fáu og í sumum til­fellum unnið bein­línis gegn öllum hin­um. Þess vegna erum við svona reið þrátt fyrir að vera svona rík. Það þarf auð­mýkt og skýran vilja til breyt­inga til að græða þessi sár. Ekki vald­hroka. 

Skila­boð Bjarna Bene­dikts­sonar á blaða­manna­fundi á föstu­dag sýndu ekki snefil af auð­mýkt. Þau voru ein­fald­lega að það vanti fleiri eins og okkur en færri eins og ykk­ur. Brynjar Níels­son, sem hefur sjálfur staðið fast í vegi fyrir aðgengi almenn­ings að uplýs­ingum sem for­maður stjórn­skip­un­ar- og eft­ir­lits­nefnd­ar, hefur síðan hamrað þá stefnu inn með því að kalla aðra stjórn­mála­menn sem telja leynd­arhyggju óboð­lega „full­komin flón“. Fjöl­miðla­fólk með­ ára­tuga reynslu sem skrifa skyn­samar skoð­ana­greinar um ­at­burða­rás­ina eru „blaða­börn“ sem hefðu betur lesið Reykja­vík­ur­bréf Dav­íðs Odds­sonar áður en þau fóru að hugsa sjálf­stætt. Og stjórn­mála­flokkar sem standa fast á prinsipp­um sínum eru að setja „heims­met í vit­leysu“. Gamlir Sjálf­stæð­is­menn sem taki undir gagn­rýn­ina eru komnir í hóp með „upp­hlaupslýð“. Þessi mantra er sífellt end­ur­tekin af stórum hópi ann­arra úr Val­hall­ar­vél­inni sam­hliða því að gagn­rýnendur eru ásak­aðir um gíf­ur­yrði og offors. Heygafflastemmn­ingu. Staðan er öllum öðrum að kenna en þeim sem hún er ber­sýni­lega að kenna. Hóp­ur­inn sem bjó til kerfið er brjál­aður út í hóp­inn sem er brjál­aður út í kerfið fyrir að vera brjál­að­ur.

Líta þarf fram hjá þessu að öllu leyti og ein­beita sér að aðal­at­riðum máls­ins. Þau eru að valda­menn tóku ákvörðun um að leyna almenn­ing upp­lýs­ing­um. Þær ákvarð­anir hafa tak­markað getu kjós­enda til taka upp­lýstar ákvarðanir fyrir kosn­ing­ar. Þær hafa valdið þolendum hræði­legra afbrota, og aðstand­endum þeirra, algjör­lega óþörfum við­bótar sárs­auka. Og þær hafa aukið á óein­ingu í sam­fé­lag­inu.  

Spill­ing er sam­kvæmt orða­bók hug­tak sem þýðir mis­notkun á valdi eða stöðu þar sem ein­stakir aðilar eða hópur þeirra nýtir sér aðstöðu sína á óeðli­legan hátt til að hafa áhrif á stöðu mála. Það ferli sem við höfum upp­lifað á síð­ustu dögum er því tær spill­ing. 

Ákvarð­an­irnar sem voru teknar voru val­kvæð­ar. Og þær höfðu afleið­ing­ar. 

Þess vegna erum við að fara að kjósa í annað sinn á rúmu ári.