Í gær var sett lög­bann á frek­ari umfjöllun Stund­ar­innar og Reykja­vik Media sem byggir á upp­lýs­ingum innan úr Glitni banka. Í beiðn­inni segir að það sé „erfitt að mæla það tjón á ímynd og orð­spori gerð­ar­beið­anda sem af hátt­semi gerð­ar­þola hlýst. Af þeim sökum leiðir ólög­mæt hátt­semi gerð­ar­þola til skerð­ingar á rétt­indum gerð­ar­beið­anda þannig að ekki verði úr bætt síð­ar.“ Glitn­ir, banki sem féll á Íslandi fyrir níu árum síðan með gríð­ar­legum sam­fé­lags­legum áhrif­um, telur að umfjöllun Stund­ar­innar um banka­við­skipti stjórn­mála­manns sem nú gegnir mestu valda­stöðu lýð­veld­is­ins, geti skaðað ímynd og orð­spor sitt. Það er firr­ing að halda að Glitn­ir, fyrr­ver­andi spari­baukur fjár­glæfram­anna sem olli fjöl­mörgum venju­legum Íslend­ingum ómældum skaða með fram­ferði sínu, geti skaðað ímynd sína meira en hann gerði með eigin athæfi á meðan að bank­inn var starf­andi. Og orð­spor bank­ans er fyrir löngu ónýtt.

Þá er tekið fram í beiðn­inni að birt­ing þeirra upp­lýs­inga sem Stundin hefur unnið fréttir úr geti rýrt orð­spor ein­stak­linga úr hópi fyrr­ver­andi við­skipta­vina Glitn­is, valdið þeim „veru­legum óþæg­ind­um, van­líðan og and­legum þján­ing­um.“

Sam­an­dregið eru þeir lög­vörðu hags­munir sem Glitnir telur sig eiga fyrir því að fara fram á lög­bann þeir að félag­ið, sem í dag er eign­ar­halds­fé­lag utan um eft­ir­stand­andi eignir gjald­þrota banka, telur frek­ari fréttir geta valdið sér orð­spors­á­hættu, geti skaðað ímynd sína og bakað sér skaða­bóta­kröfu.

Þögg­un­ar­tól

Lög­bannskrafan sem lögð var fram í gær er þögg­un­ar­tól. Allir lög­lærðir menn sem ég hef rætt við segja engar líkur á að hún haldi fyrir dóm­stól­um. En lög­bann­ið, verði það virt, mun tefja frek­ari umfjöllun þeirra miðla sem það nær til fram yfir kom­andi kosn­ing­ar. Nið­ur­staða í mál­inu fyrir dóm­stólum mun ekki koma fyrr en eftir að þeim verður lok­ið.

Rök Glitnis eru stór­hættu­leg. Sam­kvæmt þeim er verið að gefa sér að sér að fjallað verði um ein­hverja sem upp­lýs­ingar eru um í gögn­unum sem geti orðið fyrir ein­hvers­konar skaða vegna þeirrar umfjöll­un­ar.

Stundin hefur hins vegar ekki birt fréttir byggðar á gögn­unum um neinn annan en for­sæt­is­ráð­herra þjóð­ar­innar og ætt­ingja hans. Þær átta fréttir sem mið­ill­inn hefur birt eru allar þess eðl­is. Um hvað eru þær frétt­ir? Þær eru um það að Bjarni Bene­dikts­son hafi selt allar eignir sínar í Sjóði 9 dag­ana fyrir banka­hrun og að þær eignir hafi verið 50 millj­óna króna virði. Í des­em­ber í fyrra hafði Bjarni verið spurður í sjón­­varps­þætti á Stöð 2 út í eign sína í Sjóði 9 og hvort hann hefði selt. Þá svar­aði hann því til að hann hefði ekki átt neitt sem skipti máli í sjóðn­­­um.

Í umfjöllun Stund­­ar­innar hefur einnig verið fjallað um tveggja millj­­arða króna kúlu­lán sem eign­­ar­halds­­­fé­lag Bjarna og náinna fjöl­­skyld­u­­með­­lima hans fengu til að kaupa allt hlutafé í N1, stærsta elds­neyt­is­sala lands­ins, 50 milljón króna kúlu­lána­skuld hans sem var færð yfir á skuld­­sett eign­­ar­halds­­­fé­lag Bjarna sem var síðan slitið og um að vitn­is­­burður Bjarna í Vafn­ings­­mál­inu svo­­kall­aða stang­ist á við þau gögn sem Stund­in, Reykja­vik Media og The Guar­dian hafi undir hönd­­um.

Þá hefur Stundin einnig greint frá því að gögnin sem mið­ill­inn hafi undir höndum sýni að Bjarni hafi verið virkur þátt­tak­andi í við­­skiptum aflands­­fé­lags­ins Falson. Í þeim gögnum kemur líka skýrt fram að félagið var skráð á Seychelles-eyj­um. Bjarni sagði í fyrra­vor að hann hefði ekki vitað að félagið var skráð á þeim stað. Áður hafði hann sagt í við­tali við Kast­ljós að hann hefði hvorki átt eignir né átt við­skipti í skatta­skjól­um.

Stundin hefur því fjallað um sam­spil stjórn­mála og við­skipta. Hún hefur upp­lýst almenn­ing um þá fyr­ir­greiðslu sem núver­andi for­sæt­is­ráð­herra fékk í banka­kerf­inu fyrir hrun, sem fólst meðal ann­ars í háum lán­veit­ingum til að kaupa fyr­ir­tæki og skuld­skeyt­ingu sem sann­ar­lega ekki öllum býðst. Stundin hefur fjallað um, út frá gögn­um, að ýmis­legt sem for­sæt­is­ráð­herr­ann hefur sagt opin­ber­lega stang­ist á við það sem fram kemur í gögn­un­um.

Með því hefur Stundin sinnt sjálf­sögðu og nauð­syn­legu aðhalds­hlut­verki sínu. Bjarni er ábyrgur fyrir því sem hann segir á opin­berum vett­vangi og verður að sjálf­sögðu að þola umfjöllun um það ef gögn sýna að fyrri stað­hæf­ingar hans gangi ekki upp.

Öll umfjöllun Stund­ar­innar er því full­kom­lega eðli­leg og á fullt erindi við almenn­ing. Enda hefur and­lag frétt­anna, Bjarni sjálf­ur, ekki farið fram á lög­bann eða sagst ætla að stefna miðl­unum fyrir ranga fram­setn­ingu. Lög­bannskrafan, eins hjá­kát­lega og það hljóm­ar, skaðar hann ugg­laust meira en frek­ari frétta­flutn­ingur hefði gert.

Rit­skoðun

Málsvörn Glitnis í mál­inu er fölsk. Lög­bannskrafan er allt of víð­tæk og hún felur í sér rit­skoð­un. Það er ekki verið að leggja bann við neinni sér­tækri umfjöll­un, heldur verið að hindra að eitt­hvað órætt verði skrifað sem hefur enn ekki verið birt. Ákvörðun sýslu­manns að fall­ast á beiðn­ina felur í sér geð­þótta­á­kvörðun um að ekk­ert í þeim gögnum sem Stundin hefur skrifað fréttir upp úr eigi erindi við almenn­ing. Líkt og Sig­ríður Rut Júl­í­us­dótt­ir, lög­maður Stund­ar­inn­ar, sagði við RÚV í gær þá er það ekki ákvörðun sem til­heyrir sýslu­manni. Ákvörðun um hvað eigi erindi við almenn­ing og hvað ekki er tekin inni á rit­stjórn­ar­skrif­stofum fjöl­miðla. Þeir sem eru ósáttir við umfjöllun þeirra, og telja á sér brot­ið, geta síðan stefnt fjöl­miðlum fyrir að valda sér miska telji þeir umfjöll­un­ina ranga eða ólög­lega.

Þetta mál kemur í kjöl­far þess að fyrr­ver­andi for­sæt­is­ráð­herra, Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son, þjóð­ar­innar hót­aði því að stefna þremur fjöl­miðlum eftir kosn­ingar vegna umfjöll­unar um Wintris-­mál­ið. Kjarn­inn var aug­ljós­lega einn þeirra miðla. Sig­mundur Davíð hefur aldrei gert efn­is­lega athuga­semd við í frétta­flutn­ingi Kjarn­ans um Wintris-­mál­ið, enda getur hann það ekki þar sem hann byggir á stað­reynd­um. Umfjöllun um Wintris-­málið var auk þess gríð­ar­lega mik­il­væg fyrir lýð­ræð­is­lega umræðu í land­inu. Og hún var auð­vitað sönn að öllu leyti, sem er það sem skiptir mestu máli. Í henni var upp­lýst að for­sæt­is­ráð­herra þjóð­ar­innar var kröfu­hafi í bú föllnu bank­anna á sama tíma og stjórn­völd voru að leysa úr mál­efnum þeirra. Þar var einnig upp­lýst um til­urð aflands­fé­lags í eigu for­sæt­is­ráð­herra­hjón­anna, og sem síðar var ein­ungis í eigu eig­in­konu hans. Og afleið­ingin af þessu var meðal ann­ars sú að breyta þurfti skatt­skilum þeirra hjóna þar sem þau voru ekki í sam­ræmi við lög og regl­ur.

En alvar­leg­ast af öllu er að í fram­ferði Sig­mundar Dav­íðs fellst mjög alvar­leg og illa dul­búin hótun til til þriggja fjöl­miðla frá manni sem er í fram­boði og sæk­ist eftir völdum í sam­fé­lag­inu um að ef þeir hætti ekki að fjalla um Wintris-­málið þá muni það hafa þessar afleið­ing­ar. Þetta er for­dæma­laus aðför að lýð­ræð­is­legri umræðu, til­raun til rit­skoð­unar og árás á tján­ing­ar­frels­ið.

Fyrir hvern á að þegja?

Bæði ofan­greind mál, lög­bannið og hótun Sig­mundar Dav­íðs, koma í kjöl­far tíma­bils þar sem for­dæma­laust magn af málum tengdum íslenskum stjórn­mála­mönnum hafa verið opin­beruð af fjöl­miðl­um, þrýst­ingur stjórn­mála­manna á fjöl­miðla um að hætta slíkum opin­ber­unum hefur aldrei verið meiri og stjórn­völd hafa valið að sitja hjá á meðan að sér­hags­muna­öfl hafa getað borgað millj­arða króna til að hafa áhrif á umræð­una í gegnum fjöl­miðla sem þau ákveða að beita fyrir sig, með alvar­legum rekstr­ar­legum áhrifum fyrir alla þá sem reyna að reka fjöl­miðla með eðli­legum hætti.  

Það er stans­laust verið að reyna að fá okkur til að þegja. Þeir sem lögðu fram lög­banns­kröf­una á Stund­ina eru að reyna það. Sig­mundur Davíð reyndi það. Allir stjórn­mála­menn­irnir sem hafa tjáð sig um fjöl­miðla með óeðli­legum hætti á und­an­förnum árum reyndu það. Kerf­ið, sem umber yfir­töku sér­hags­muna­afla á stærstu fjöl­miðla­sam­steypum lands­ins, reynir það.

En fyrir hverja hvern eigum við að þegja? Er það hagur almenn­ings að fjöl­miðlar hlýði þessum aðförum?

Svarið er ein­falt. Það er nei. Og trún­aður frjálsra fjöl­miðla er við almenn­ing. Til­gangur þeirra er að upp­lýsa og setja í sam­hengi. Þeir gegna lyk­il­hlut­verki í lýð­ræð­is­legri umræðu. Án þeirra er bara spuni og vald­boð.

Hægt er að ger­ast stuðn­­ings­­maður Kjarn­ans hér.