Ég kýs að kalla þig vin þótt kynni okkar séu ein­göngu raf­ræn. Aðrir kalla þig elti­hrelli og segja mér að eyða þér af face­book en ég hef þessa ein­kenni­legu þörf fyrir að útskýra hvað mér mis­líkar í stað þess að eyða því. Þess vegna geri ég jafnt og þétt athuga­semdir við skrif þín á vegg minn sem þú svarar alltaf á sama hátt:

– En ég hef ekki sagt neitt ljótt um þig! 

Það er í raun­inni alveg rétt. Hástemmd lýs­ing­ar­orð í efsta stigi um útlit mitt væru hrós í öðru sam­hengi. Tíu athuga­semdir á dag um bros mitt draga hins vegar tenn­urnar úr því sem ég vildi sagt hafa. Mér finnst þú rýra boð­skap minn með skrifum þín­um. 

Þú veist að fólk leggur mis­jafna merk­ingu í allt sem sagt er og skrif­að. Úr orðum þínum les ég ekki þá stund­ar­hrifn­ingu karls á ókunnri konu sem þú vilt sjálf­sagt tjá mér heldur end­ur­vekja þau óþægi­legar minn­ingar um önnur orð sem voru heldur ekk­ert ljót í sjálfum sér en virk­uðu samt ekki á tíu ára stelpu sem hvetj­andi lofs­yrði heldur sem hamlandi ofbeldi. Mér mis­líka orð þín af því að í þeim skynja ég árþús­unda gamla sögu um óvið­ur­kvæmi­leg orð. 

Bylt­ingin sem nú er að brjót­ast út snýst ekki síst um að kryfja ofbeldið í orð­ræð­unni. Orð eru til alls fyrst, líka ofbeld­is. Gull­hamr­ar, slegnir í góðri trú, geta kýlt við­tak­and­ann kaldan ef hann upp­lifir í þeim langa sögu orð­anna sem valda­tæk­is. 

Þú velur ekki hvernig aðrir upp­lifa orð þín. 

Þing­konan og koss­inn

Ég sá að þér lík­aði við upp­tök­una sem fór nýlega um netheima og sýndi karl­kyns fram­bjóð­anda spyrja fram­bjóð­anda af kven­kyni hvort hann mætti kyssa hana. Ég veit ekki hvað það var sem þér lík­aði en við vitum bæði að ekk­ert er óeðli­legt við að gagn­kvæm, lík­am­leg hrifn­ing kvikni á milli póli­tískra sam­herja eða and­stæð­inga. Við vitum líka að í kast­ljósi fjöl­miðl­anna var ósenni­legt að konan yrði kysst gegn vilja sín­um. Samt flokk­ast það undir kyn­ferð­is­lega áreitni að einn fram­bjóð­andi smækki annan með því að draga athygl­ina að kyn­veru hans eða hennar í óvið­eig­andi aðstæð­um. Reyndar fannst mér í þessu til­viki karl­fram­bjóð­and­inn einkum lít­il­lækka sjálfan sig með því að beina athygl­inni að eigin kyn­veru og ætl­ast til að öðrum þætti það fynd­ið. Þol­in­mæði flestra fyrir slíku gríni er þrot­ið. 

Tím­arnir breyt­ast bless­un­ar­lega og sam­skipti mann­anna með. 

Sjálf fylgd­ist ég þó með atrið­inu af áfergju enda hafði ég stuttu áður staðið í sam­bæri­legum sporum og karl­fram­bjóð­and­inn þótt á öðru sviði væri. Í valda­hlut­verki sem kenn­ari gerði ég mig seka um að lít­il­lækka fatl­aðan nem­anda með vor­kunn­semi minni. Ég sagði í sjálfu sér ekk­ert ljótt en í grein­ar­góðu bréfi lét nem­and­inn mig vita að síst af öllu vant­aði hann sam­úð. Honum fannst með­aumkun mín niðr­andi á sama hátt og mér finnst aðdáun þín. Það þýðir þó engan veg­inn að sá sem lifir við fötlun geti aldrei þegið vor­kunn né heldur að ég frá­biðji mér aðdáun undir öllum kring­um­stæð­um. 

Bylt­ingin sem nú er að byrja snýst meðal ann­ars um að við hjálpum hvert öðru að velja orðin eftir aðstæð­um. Með því að svara alltaf ummælum þínum reyni ég að útskýra fyrir þér þær breyt­ingar sem ég upp­lifi að séu að verða á orð­ræðu okkar og sam­skipt­um. Ég vil ekki að þú missir af lest­inni. 

Afsökun og ef-­sökun

Reyndar fannst mér áður­nefndur nem­andi oftúlka orð mín. Samt vand­aði ég mig þegar ég baðst afsök­un­ar. Ég vildi síður lenda í því að biðj­ast ef-­sök­unar eins og það kall­ast nú að biðj­ast afsök­unar með fyr­ir­vara. Auð­vitað skipti það engu máli í sam­heng­inu hvernig orð mín voru meint heldur ein­ungis hvernig þau hittu fyrir mann­eskju sem myndað hefur ævi­langt óþol fyrir vor­kunn­semi ókunn­ugra. 

Atvik­inu fylgdi gagn­leg umræða og sumir í hópnum fengu í fyrsta sinn tæki­færi til að setja sig til­finn­inga­lega í fót­spor fólks með fötl­un. Samt leyfði ég mér að taka fram að ég sæi ekki eftir ummælum mínum né vildi ég draga þau til baka. Þetta ákvað ég að mér skyldi finn­ast af virð­ingu fyrir mál­frels­inu. Þótt við séum nú um stundir farin að greina orð­ræðu hvert ann­ars á annan hátt en áður – nú skoðum við hversu við­eig­andi ummæli eru í stað þess að benda á mál­blóm og þágu­falls­sýki eins og forð­um – finnst mér að hver og einn verði að fá að taka til máls einmitt þar sem hann er staddur á þroska­braut umræð­unn­ar. Við lærum af við­brögðum ann­arra við orðum okk­ar. Ég ótt­ast að umræðan staðni ef fólk veigrar sér við að tjá sig og að þá tökum við ekki af fullum þunga út mik­il­vægan þroska­kipp sem nú er kom­inn af stað. Ég aðhyllist þá upp­eld­is­fræði að við lærum mest af reynsl­unni. 

For­boðin her­bergi

Ég geri ráð fyrir að þú hafir í bernsku lesið sömu ævin­týri og ég. Þau gátu verið grimm. Manstu sög­urnar um for­boðnu her­berg­in? Karls­sonum og dætrum var boðið að lifa ljúfu lífi í höllum með því skil­yrði einu að þau opn­uðu ekki ákveðnar dyr. Hvað gerð­ist? Jú, hið for­boðna fór smám saman að eitra allt líf þeirra. 

Slík minni er að finna í ótal sögum sem mót­ast hafa í þjóð­arsálum um ald­ir. Þau segja okkur að fólki sé óeðli­legt að lifa með leynd­ar­málum enda hafi leynd­ar­mál til­hneig­ingu til að opin­ber­ast. Margt í sagna­arf­inum vísar lík­lega til þess kyn­ferð­is­of­beldis sem við­gengst hefur í ald­anna rás, þeirrar þagnar sem um það hefur ríkt og þögg­un­ar­innar sem umlykur það. Þöggun hefur verið kölluð síð­ara níð­ings­verkið vegna þess að hún magnar þá van­líðan sem fylgir fyrra níð­ings­verk­inu, sjálfum verkn­að­in­um. 

Ómálga barn veit hvenær á því er brot­ið. Full­orðnir hafa líka flestir í sér inn­byggð leið­ar­ljós til að rata rétta leið í lík­am­legum sam­skipt­um. Ómálga börn bregð­ast oft við mis­notkun með því að seinka mál­töku. Það er eins og þau skynji að ætl­ast sé til að þau þegi. Árþús­unda­langur skortur á heil­brigðri og heið­ar­legri umræðu um kyn­líf og kyn­ferð­is­of­beldi, sem og brengluð valda­hlut­föll í sam­fé­lagi okk­ar, verða til þess að fólk villist af leið.

Fyrir daga Druslu­göng­unnar

Ég veit ekki hversu vel þú hefur fylgst með umræðu síð­ustu ára­tuga um kyn­ferð­is­of­beldi. Lastu kannski við­talið sem ég tók fyrir næstum þrjá­tíu árum við konu sem hafði verið nauðg­að? Það vakti tölu­verða athygli enda þá ekki birtar á hverjum degi langar greinar um nauðg­anir og afleið­ingar þeirra. Það höfðu margir sam­band við blaðið og höfðu áhyggjur af geð­heilsu nafn­lausa fórn­ar­lambs­ins. Fólk lýsti þó sjaldn­ast áhyggjum sínum af afleið­ingum ofbeld­is­ins heldur hafði það áhyggjur af þeirri stórfurðu­legu ákvörðun kon­unnar að bera sorg sína á torg. Vissi hún ekki að Íslend­ingar bera harm sinn best í hljóði?

Sem blaða­maður studdi ég að sjálf­sögðu vilja kon­unnar til að leysa frá skjóð­unni. Ég var líka á þeim tíma farin að fikra mig fram til þeirrar algengu skoð­unar nútím­ans að í tján­ing­unni felist frelsi. En þegar ég hugsa til baka staldra ég við önnur við­brögð sem við­talið vakti. Konan nefndi nefni­lega nokkuð sem margir áttu erfitt með að sætta sig við, það að þrátt fyrir reynslu sína lang­aði hana enn til að vera sæt og sexí. Ég man að rót­tæk­asta fólk tjáði afdrátt­ar­laust þá skoðun að kona sem hefði látið nauðga sér hefði fyr­ir­gert rétti sínum til að vera glyðru­leg – hafi hún þá nokkurn tíma haft hann. Mig minnir að mér hafi fund­ist það líka. Þetta var fyrir daga drusl­unn­ar. 

Allt sem við vitum nú um ofbeldi

Í dag sæki ég fyr­ir­mynd­ir, þekk­ingu og kjark til ungs fólks. Dásam­legar druslur af öllum kynjum kenna okkur svo margt, mér og þér. Þegar ég skrif­aði við­talið í kringum 1990 hélt ég að aðeins örfáum konum hefði verið nauðgað á Íslandi. Ég hélt að nauðgun fælist í því að karl­maður réð­ist á ókunna konu á almanna­færi í því skyni að svala þeim hold­legu fýsnum sem hún vekti honum með klæða­burði sínum og fasi. Ég hef örugg­lega vitað betur innst inni en valdi að halda mig sem lengst frá þekk­ing­unni sem falin var í for­boðna her­berg­inu. 

Nú vitum við bæði, þú og ég, að kyn­ferð­is­of­beldi er og hefur alltaf verið algengt á Íslandi eins og ann­ars staðar í heim­in­um. Við vitum að það ger­ist frekar í einka­rými meðal fólks sem þekk­ist heldur en meðal ókunn­ugra í almanna­rým­inu. Við vitum að hug­mynd um mis­notkun kviknar óháð klæða­burði við­fangs­ins af því að mis­notkun teng­ist þörf­inni fyrir að flíka völdum fremur en kyn­hvöt­inni. Við vitum að þolendur og ger­endur eru af öllum kynjum en þolendur eru gjarnan þeir sem minnsta við­spyrnu geta veitt og segja síst frá. Við vitum að atferlið er eins og annað mann­legt atferli á eins­hvers konar rófi, frá til­tölu­lega sak­lausum orða­skiptum til skipu­lagðra fjölda­nauð­gana í hern­að­ar­til­gangi. 

Við vitum að eitt stórra úrlausn­ar­efna mann­kyns er að sigr­ast á ofbeldi og að frelsi undan því oki getur leitt til lausnar marg­vís­legs vanda ann­ars. Umræða um ofbeldi er að galopn­ast um þessar mundir enda eru orð til alls fyrst – bæði til að skapa vand­ann og til að leysa hann. Þess vegna hvetjum við nú hvert annað til að nota orðin og hafa hátt.

Kæri vinur

Ég er fegin að ég skrif­aði í stað þess að eyða þér. Við það hætti ég að taka eftir athuga­semdum þínum eða kannski hætt­irðu að senda þær. Ég end­ur­skoð­aði þá ákvörðun að skipta út opnu­mynd­inni af mér í   bron­skjólnum í sex­tugs­af­mæl­inu og ætla að halda áfram að brosa við fólki á face­book. Drusl­urnar hafa kennt mér að við getum verið sætar og trú­verð­ugar í senn. Við megum vera sexí en samt ósnert­an­legar öllum nema þeim sem við kjósum sjálf­ar. Við megum ljóma bara af því að okkur langar til þess. Ég færi aldrei að ráðum ímynd­ar­fræð­ings sem segði mér að hemja hárið og klæð­ast jakka­fata­í­gildi í felu­lit­um. Slík ráð­gjöf er úrelt. Við­horf drusl­unnar eru komin til að vera. Við erum komnar til að sjást.

Nú bíður okkar allra, kvenna og karla, það risa­stóra verk­efni að opna for­boðna her­bergið og henda lyklun­um. Í sam­ein­ingu þurfum við að velta við hverjum steini í orð­ræðu okkar og athöfn­um. Ertu ekki til í það?