Í Þrándheimi er starfrækt nyrsta léttlest veraldar. Eða alveg þangað til fyrirhuguð Borgarlína verður tekin í notkun hér á höfuðborgarsvæðinu. Gråkall Banen, eins og hún er kölluð var opnuð árið 1903 og flutti 4,3 milljónir farþega þegar mest var árið 1918. Þrándheimur er að mörgu leyti sambærileg borg við Reykjavík. Báðar borgirnar liggja á svipaðri breiddargráðu. Reykjavík 64,1° norður meðan Þrándheimur er 63,4° norður. Borgirnar hafa svipaðan íbúafjölda. Á þeim tíma sem Gråkall Banen var tekin í notkun voru lestar það flottasta sem hægt var að fá í samgöngum. Annars varð fólk að láta sér hesta, hjólhesta eða tvo jafnfljóta nægja.
Sagan illa fer...
Í Þrándheimi er hins vegar léttlestin svo lítið notuð undanfarna áratugi að hún var aflögð á tímabili. Þegar bifreiðin kom til sögunnar og vegabætur, varð fjölskyldubíllinn smám saman vinsælasti ferðamátinn. Kannski er það veðurfarið sem gerði þetta af verkum. Eða þá að fólk kann vel við frelsið sem fylgir því að geta farið á milli staða án mikillar fyrirhafnar eða fyrirfram skipulagningar. Reyndar eru frændur okkar í Noregi töluvert duglegri að ganga, ef marka má Þrándheim. Í Þrándheimi eru þrátt fyrir það um 2 bílar á hverju heimili. Um helmingur allra ferða, hvort sem er til vinnu eða utan eru farnar með fjölskyldubílnum. Samt sem áður töluvert minna en í Reykjavík sem er í kringum 75 prósentin.
Flugið vinsælla en lestin
Það vakti athygli mína að samkvæmt tölum frá Norskum ferðamálayfirvöldum er ferðast meira til vinnu í Þrándheimi með flugi en með léttlestinni. Eflaust er það ekki fólk sem fer á hverjum degi, því þessar tölur miða við einn dag í tíma. Þannig að þetta er fjöldinn sem einhver fer með flugi. En líkt og í nánast öllum borgum á stærð við Reykjavík er bifreiðin vinsælasti máti samgangna hjá almenningi. En allar vélvæddar almenningssamgöngur samanlagt í Þrándheimi eru 12 prósent allra ferða. Það er 3x meira en hlutdeild strætó Reykjavík nú. Bjartsýnustu spár gera ráð fyrir að Strætó í Reykjavík muni ná 12 prósent árið 2030 ef það tekst að þétta byggðina nógu mikið. Það er ekki gert ráð fyrir að fólk muni finna það hjá sjálfu sér.
Reykjavík ekki eins dreifð og af er látið
Stundum er sagt að Reykjavík sé svo dreifbyggð að það sé ástæðan fyrir að illa gangi að venja borgarbúa við strætó. En höfuðborgarsvæðið er mjög nærri því jafn þétt byggt eins og Þrándheimur. Og raunar ef við skoðum allar borgir sem tölur eru til um á íbúafjöldabili 100.000 – 300.000 íbúar sést að höfuðborgarsvæðið er nokkuð yfir miðgildinu. Þessar tölur spanna yfir 354 borgir.
Hér á næstu glæru sést að það eru ekki endilega fjölmennari borgirnar sem eru þéttari heldur. Þó að tölfræðin sýni að það sé ákveðin fylgni á milli stærðar og þéttleika byggða ef allar stærðir borga eru skoðaðar (næsta glæra þar á eftir). Athugið að íbúafjöldi á höfuðborgarsvæðinu miðast við þær aðferðir sem notað eru í heimild, sem gildir þá jafnt yfir allar samanburðarborgir.
Óraunhæfur samanburður borgaryfirvalda
Í Aðalskipulagi Reykjavíkur 2010-2030 eru forsendur fyrir því að þétta byggð reifaðar. Þar er talið nauðsynlegt að þétta byggð til að hægt sé að skipuleggja strætó/léttlestarsamgöngur betur. Þar er Höfuðborgarsvæðið borið saman við Kaupmannahöfn og Osló, í stað þess að skoða borgir sem eru af svipaðri stærð.
Ég blæs á þennan samanburð, þó það sé metnaðarfullt að líkja sér saman við þá stórborgir, þá verðum við samt að vera með fætur á jörðinni. Við eigum langt í land með að verða eins og þessar borgir. Með stærðarhagkvæmni er hægt að gera ótal hluti. Ef Reykjavík væri 10 eða 20x fjölmennari, þá væri líka meiri náttúruleg eftirspurn eftir þéttari byggð. Því tilhneiging er alltaf að vilja búa nærri kjarnanum. En í fámennari borgum eru færri að berjast um að vera nærri kjarnanum.
Svo kemur í ljós að þær þéttnitölur sem hér er stuðst við fyrir Reykjavík taka með hálft Kjalarnesið og allt upp á topp Esjunnar. Ég veit ekki til að það sé nein byggð uppi á Esjunni. Sá hana í það minnsta ekki þegar ég kom þar síðast.
Samanburðartölurnar sem ég styðst við notast við sanngjarnari aðferðafræði. En þar er samfelld byggð talin saman út frá gervihnattarmyndum. Þar er Kaupmannahöfn 2000 íbúar á ferkílómetra með þeim sveitarfélögum sem eru óslitin við, en ekki 5910 eins og kemur fram í Aðalskipulagi. Víst er að í Aðalskipulagi er aðeins mælt svæðið sem tilheyrir ákveðnu sveitarfélagi, en ekki tekin með öll nærliggjandi byggð sem er allt um kring. Þeir geta ekki heimilda varðandi þessar tölur, svo það er erfitt að segja. Eflaust má deila lengi um smáatriði í því hvernig mismunandi aðferðir í þessu eru misjafnlega góðar. En það verður þá að bera saman tölur sem beita sömu aðferð í öllum tilfellum. Það lítur ekki út fyrir að það hafi verið gert hjá borgaryfirvöldum.
Að auki er það gagnrýnisvert að telja saman gangandi, hjólandi og „almenningssamgöngur“. Nema þá til að gera fjölskyldubílinn tortryggilegan. Sem er kannski ástæðan fyrir að Houston er líka höfð með. Sem er alræmd bílaborg og ein versta umferðarteppa Bandaríkjanna. Ef frá eru taldar t.d. Washington, Chicago og New York, sem eru reyndar allar með nokkuð öflugar almenningssamgöngur.
Einkabíllinn er líka „almenningssamgöngur“
Samkvæmt áður nefndu Aðalskipulagi eru um 75 prósent allra ferða á höfuðborgarsvæðinu farnar með einkabíl. Þetta er almenningur sem mannar þessa bíla. Að tala um að það sé eitthvað „einka“-mál er í besta falli ólýðræðislegt. Ísland er eitt mesta velmegunarsamfélag veraldar og hér hefur stór hluti almennings efni á að eiga og reka bíl. Fólk kýs að fara ferða sinna á bíl því hér hefur það frelsi og aðstöðu til þess. Það ætti að vera okkar hlutverk sem erum í stjórnmálum að hlusta á vilja fólksins og reyna að framkvæma hann. Það er ekki hlutverk okkar að reyna að stýra vilja fólks í annan farveg. Þess síður þegar það er svo mikill meirihluti sem um ræðir.
Ég ákvað að taka fyrir eina borg sem er í svipaðri stærð og Reykjavík, á tiltölulega norðlægum slóðum og er mikið þéttari. Rak ég þá augun í borgina Luton sem er flugfarþegum eflaust kunn.
Ef borgin væri tvöfalt þéttari, væri léttlest þá hagkvæm?
Í Luton er þéttnin um 5.100 íbúar á km² en íbúafjöldinn er í kringum 260.000. Maður gæti haldið að borg jafn þétt eins og Luton hlyti að nota léttlestar og sérstakar akreinar fyrir hópferðabíla í hrönnum. Því ekki einu sinni í blautustu draumum núverandi borgarstjórnar næði Reykjavík slíkri þéttingu byggðar.
Líkt og aðrar borgir þarna í kring eru lestarsamgöngur inn og út úr bænum. Sérstaklega þar sem einn stærsti alþjóðlegi flugvöllur landsins er í borginni. En það eina sem líkist léttlest eða Borgarlínu í Luton er tenging borgarinnar við flugvöllinn. En þangað liggur sérstök hraðvagnaakrein til að ferja starfsfólk og gesti á milli. En það er ekki margar línur í öll úthverfin, þvers og kruss um alla borgina. Það er aðeins ein lína sem liggur nokkuð beint þvert yfir stórt svæði. Það mætti frekar hugsa sér að Borgarlína gengi upp í Reykjavík ef það væri mögulegt að þjóna nógu mörgum með einni línu. Íbúafjöldinn er hreinlega ekki nógu mikill hér til að það borgi sig að fara í margar línur með allskyns tengingum.
Kannski er þéttnin ekki vandinn
Ef við skoðum hins vegar loftmynd af Luton sést að það er e.t.v. annað en þéttnin sem stendur Reykvíkingum fyrir þrifum. Heldur er það staðsetning miðbæjarins og samgönguæðar þar að. Í Luton er hægt að nálgast miðbæinn úr nánast öllum áttum. Enda engin strönd að þvælast fyrir þeim. Í Reykjavík er það að mestu úr sömu áttinni. Á myndinni hér að neðan eru borgirnar settar hlið við hlið í réttum stærðarhlutföllum. Ég reyndi eftir bestu getu, en þó með nokkurri fljótfærni, að lita þéttbýlissvæðin sterkum litum og skilja græn svæði eftir.
Þrándheimur á við svipaðan vanda að etja eins og Reykjavík að einhverju leyti með miðbæinn. Nema það sem verra er að miðbærinn er nánast ein eyja og takmarkast umferð við brýr sem þangað liggja.
En við í Reykjavík eigum samt tækifæri á að bæta aðgengi að miðbænum sem ég hef áður reifað. Það kalla ég Nesjabrautina. Teiknaði ég hana inn á myndina þar sem Þrándheimur og Reykjavík liggja saman. Það myndi bæta við alveg nýrri átt til að koma að miðbænum. Þetta væri mikil lausn á umferðarvandanum.
Stærðin vinnur með okkur
Alveg eins og stærðin vinnur með borgum sem eru með öflugar „almenningssamgöngur“ þá vinnur stærðin með okkur í því að hér eru ekki nærri of margir íbúar til að allir geti ekki farið akandi allra sinna ferða. Ekki að það ætti að vera markmið, heldur má þá frekar vinna áfram með strætó og efla það kerfi sem fyrir er. En það er margt sem má bæta í gatnakerfinu. Margar bestu úrbæturnar þurfa heldur ekki að kosta mikið. Allar úrbæturnar sem við þurfum til að svífa á skýi í vinnuna hvern dag, hvort sem er með strætó eða einkabíl, má gera fyrir brot af þeim pening sem Borgarlínan mun kosta. Ég mun fara í tillögur að úrbótum á gatnakerfinu á næstunni inni á vefsíðu minni: vidarfreyr.is
