Flokks­þing Fram­sókn­ar­flokks­ins er nýaf­staðið og það gefur til­efni til að velta því fyrir sér hvort greina megi gamlar rætur flokks­ins - sam­vinnu- og sjálf­bærni­hug­sjón­ina - í stefnu flokks­ins, og hvernig hún birt­ist okkur í nútím­an­um.

For­ysta flokks­ins, með ráð­herrana Sig­urð Inga Jóhanns­son sem for­mann og Lilju Dögg Alfreðs­dóttur sem vara­for­mann, finnst mér vera sterkt póli­tískt teymi, þó alltaf megi deila um ein­staka stefnu­mál. Heilt yfir er áherslan á hóf­semd og mála­miðlun það sem helst ein­kennir þau. Fyrir vikið er Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn opinn til vinstri og hægri, sam­ein­ing­ar­afl.

Krafa nútím­ans er sam­vinna

Það er merki­legt að máta sam­vinnu­hugs­un­ina - bæði sam­vinnu­fé­laga­formið sem slíkt og einnig félags­lega þátt sam­vinnu­hugs­un­ar­innar - við þarfir og helstu áskor­an­ir, ekki síst á alþjóða­vett­vangi. Við fyrstu sýn virð­ist sem sam­vinnu­hug­sjónin í örsam­fé­lagum á litla Íslandi eigi ekki mikið sam­eig­in­legt með áskor­unum borg­ar­sam­fé­laga í heim­in­um, en það má finna sam­eig­in­lega fleti.

Hér á Vest­ur­strönd Banda­ríkj­anna er eitt helsta mark­miðið í upp­bygg­ingu borg­ar­sam­fé­laga að ýta undir meiri sam­vinnu, samnýt­ingu og þannig sjálf­bærn­i. 

Þetta á ekki síst við um verslun með mat og aðrar nauð­synja­af­urð­ir, meðal ann­ars til að draga úr meng­un. Þannig hefur orðið mikil vit­und­ar­vakn­ing víða, þar sem fólk er hvatt til að versla við fram­leið­endur í nágrenni sínu, ekki síst í land­bún­aði, og stuðla þannig að umhverf­is­vænni lífstíl heild­ar­inn­ar. Margt smátt gerir eitt stórt. Notkun meiri tækni­mögu­leika getur orðið stór­kost­legt fram­fara­spor hvað þessi mál varð­ar, og í raun hjálpað litlum sam­fé­lögum að verða sjálf­bær.

Kaup­fé­lögin skyn­sam­leg

Á Íslandi var svipuð hugsun ráð­andi um ára­tuga­skeið, einkum á lands­byggð­inni. Kaup­fé­lögin voru þannig fram­sýnt efna­hags­legt fyr­ir­komu­lag miðað aðstæð­urnar á hverjum stað, sem skiptu sköpum fyrir upp­bygg­ingu í héröð­um, til sjávar og sveita.

Til ein­föld­unar má segja að kaup­fé­lögin og sam­vinnu­fé­lags­formið feli í sér; 

a) að nýta sam­eig­in­lega ábyrgð fjöld­ans, heima­manna, í byggð­unum og til þess 

b) að draga úr áhættu við atvinnu­rekstur og að virkja kosti sam­vinn­unnar og samnýt­ing­ar.

Með lýð­ræð­is­legu fyr­ir­komu­lagi sam­vinnu­fé­laga og kaup­fé­laga tókst að hraða upp­bygg­ingu um allt land. Þetta er svo til óum­deilt, og stór­merki­legur kafli í íslenskri hag­sögu.

Fall þessa fyr­ir­komu­lags vítt og breitt um landið - með ein­staka und­an­tekn­ingum eins og hinu stór­glæsi­lega félagi Kaup­fé­lagi Skag­firð­inga - hefur haft miklar afleið­ingar í för með sér víða.

Ekki aðeins efna­hags­leg­ar, sem þó eru mest­ar, heldur ekki síður menn­ing­ar- og félags­leg­ar. Stjórn­málin - þvert á flokka - voru sam­ofin við fyr­ir­komu­lag sam­vinn­unnar og ég held að það sé óhætt að segja, að kost­irnir hafi verið mikl­ir. Gall­arnir voru kannski helst þeir sem fylgja félags­starfi og lýð­ræð­is­legu skipu­lagi yfir­leitt; valda­brölt og hags­muna­á­rekstr­ar. 

En því miður er það óhjá­kvæmi­legur hluti mann­lífs­ins. Hin full­komna sam­fé­lags­skipan hefur ekki fund­ist enn, og finnst vafa­lítið aldrei.

End­ur­reisn?

Með upp­bygg­ingu kaup­fé­laga og sam­vinn­unnar var ýtt undir vist­væna lifn­að­ar­hætti - eitt­hvað sem nútíma­leg gildi sam­tím­ans falla vel að - og með sam­vinnu fólks tókst að skapa hag­ræði við að leysa úr hinum ýmsu vanda­mál­um. Verslun með ýmsar nauð­synjar tók mið af þessu og stjórn­málin sömu­leið­is.

Spurn­ingin er; verður ekki að end­ur­reisa þessa hugs­un, sem var lands­byggð­unum svo mik­il­væg, inn í nútím­ann?

Ekki síst þar sem rík­is­valdið er farið að teygja sig inn í flesta geira atvinnu­lífs­ins, sam­an­ber eign­ar­hald þess og yfir­ráð á 80 pró­sent fjár­mála­þjón­ustu. Þá hefur sú mikla hag­ræð­ing sem orðið hefur í sjáv­ar­út­vegi veikt lands­byggð­ina víða, þó enn sé það þannig að um 80 pró­sent af umbreyt­ingu sjáv­ar­af­urða í verð­mæti, það er land­vinnsla, sé á lands­byggð­inni.

Mót­vægi við þessa þróun er mik­il­væg og skipu­lag sam­vinnu­fé­lags­forms­ins er það sem gæti skipt miklu máli, í hags­muna­bar­átt­unni og fram­þróun lands­byggð­ar­innar til fram­tíðar lit­ið.

Þetta á ekki síst við um tæki­færi í ferða­þjón­ust­unni, sem víða er orðin að grunnatvinnu­vegi á lands­byggð­inni. Þar eru tæki­færin oft fólgin í því að heima­menn fái að nostra við upp­bygg­ing­una á eigin for­send­um, frekar en að fá leið­bein­ingar frá hinu opin­bera um hvernig best er að standa að mál­um.

Þetta er eitt grunn­stefið í sam­vinnu­hug­sjón­inni sem var og er þverpóli­tísk í eðli sínu, þó Fram­sókn­ar­flokk­ur­inn vilji auð­vitað eigna sér hana. Ekki af ástæðu­lausu, í ljósi sög­unn­ar.