Ég á mér sögu, eins og ótal aðrir ein­stak­ling­ar, sögu um gróft ein­elti í skóla. Ég vil segja mína sögu til þess að hún geti kannski orðið ein­hverjum til hjálp­ar. Ein­elti er og verður sam­fé­lags­mein sem kostar okkur ofboðs­lega mik­ið. Ein­stak­lingar fá ekki tæki­færi til þess að þroskast, fara út í lífið með hug­myndir um hegðun sem kemur þeim í koll síðar meir. Í ein­elti er engin sig­ur­veg­ari. Í ein­elti tapa allir og það eru í reynd allir þolend­ur, ef ekki þolendur ein­eltis þá þolendur þess að ekki er rétt brugð­ist við.

Atvikin voru mörg og ég gæti aldrei skrifað tæm­andi lista yfir þau atvik á tíu ára skóla­göngu. Einna helst voru atvikin á þann veg að aðrir voru að upp­hefja sjálfa sig með því að gera lítið úr mér. Allt sem ég gerði eða sagði var tekið úr sam­hengi og þótti fárán­legt heimsku­legt eða asna­legt. Þess konar hegðun var fyrir sumum í mínum árgangi bara við­tekin venja og í reynd eðli­leg fyrir þeim.

Ég átti góða leiks­skóla­göngu og gott fyrsta ár í grunn­skóla. En í öðrum bekk kom nýr kenn­ari sem því miður fylgdi okkur alltof lengi. Þessi kenn­ari var í reynd fórn­ar­lamb sam­skipta við nem­endur í bekkn­um. Sem kenn­ari var við­kom­andi ekki betri en svo að börnin höfðu hann undir í sam­skiptum og í reynd má segja að þeir sterk­ari í árgang­inum hafi í reynd lagt hann í ein­elti. Það var því engin von að þeir sem voru ekki sterkir félags­lega ættu mikla von við þessar aðstæð­ur. Þar að auki er virki­legt athug­un­ar­efni hvers vegna heilum árgangi var boðið upp á slíkar aðstæður í heil 5 ár.

Ég man eftir atvikum þar sem var kerf­is­bundið gert lítið úr mér, ég þótti asna­leg­ur, vit­laus og heimsk­ur. Í reynd töl­uðu ákveðnir ein­stak­lingar innan hóps­ins aldrei, þessi tíu ár, öðru­vísi til mín en til þess að gera lítið úr mér. Meira að segja þegar við vorum bara tveir þá kunnu þeir ekki að láta öðru­vísi. Þeir upp­hófu sjálfan sig á minn kostn­að, jafn­vel þótt ávinn­ing­ur­inn væri eng­in.

Ég man eftir ofbeldi, raunar gerð­ist það oft að ein­hver sat fyrir mér eftir skóla til þess ýmist að gera lítið úr mér eða hrein­lega beita mig ofbeldi. Ég var því hræddur við inn­ganga skól­ans. Mér hryllti hrein­lega við til­hugs­un­ina við hvað biði mín handan við dyrn­ar, handan við horn­ið. Svo langt gekk þessi fælni að ég hrædd­ist sér­stak­lega einn inn­gang. Inn­gang­ur­inn var með veggjum beggja vegna þannig að svæðið kringum hann var alltaf hul­ið. Ég var alltaf viss um að hinu megin við vegg biði mín ein­hver til þess ýmist að níð­ast á mér með orðum eða hnef­um. Svo djúp er þessi hræðsla að þegar ég átti leið um þennan inn­gang fyrir skömmu rann mér kalt vatn milli skinns og hör­unds. Ég hræð­ist þennan stað enn þann dag í dag, 20-30 árum síð­ar.

Fyrir utan hefð­bundið ein­elti voru nokkur stærri atvik. Ég man eftir útmíg­inni úlpu í kló­setti, þjófn­uðum ýmis konar á dót­inu mínu og svo fram­veg­is. Alltaf var látið vita. Við­brögðin voru á ýmsa vegu. Ýmist var gert lítið úr, mála­mynda­til­sögn látin nægja sem allir vissu að gerðu ekki nokkurn skap­aðan hlut. Einn aðili gerði dag­lega lítið úr mér og nídd­ist á mér með orðum en hans megin voru engar afleið­ing­ar, ekk­ert gert, aldrei á skóla­göng­unni.

Kostu­leg­ustu við­brögðin voru þegar upp­hófst ein­hvers konar saka­mála­rann­sókn þar sem orðum mínum var stillt upp gegn orðum ger­and­ans og ég á ein­hvern hátt gerður ábyrgur fyrir minni lýs­ingu á atvik­inu. Jú það var ábyrgð­ar­hluti þegar gefið var í skyn að ég væri að ljúga þessu öllu. Þá skömm fékk ég margoft að ég væri ein­fald­lega að búa þetta til og að ljúga upp á strang­heið­ar­lega ein­stak­linga. Skóla­stjór­inn komst meira að segja einu sinni að þeirri nið­ur­stöðu að útmigna úlpan í kló­sett­inu hefði ein­fald­lega verið mér að kenna. Ég hefði með ein­hverjum hætti unnið mér þetta inn. Nán­ari útskýr­ing fékkst hins vegar ekki á því hvernig ég hafði gert það en hún fæst lík­lega ekki úr þessu.

Fáir voru nokkurn tím­ann til í að aðstoða mig. Þó voru atvik þar sem ein­hver tók minn mál­stað. Á seinni hluta skóla­göng­unnar voru dæmi um að fram­koma gagn­vart mér gekk svo fram af öðrum nem­endum að þeir gengu á fund kenn­ara og lýstu ástand­inu. Þó svo að árang­ur­inn hafi verið lít­ill enda eftir margra ára end­ur­tekna nei­kvæða hegðun í minn garð var skað­inn fyrir löngu skeður verð ég þessum sam­nem­endum mínum ævar­andi þakk­lát­ur. Á þeim tíma­punkti kunni ég þó hrein­lega ekki að taka á móti hjálp­ar­hend­inni, enda fyrir löngu orð­inn heftur félags­lega eftir langvar­andi ein­elti. Ég verð þó ævin­lega þakk­látur þessum sam­nem­end­um. Það er hreint ekki svo lítið að fá rétta hjálp­ar­hönd þegar maður er kom­inn í aðstöðu eins og ég, löngu brot­inn og beygður eftir ára­langt and­legt ofbeldi.

Ein­elti markar djúp spor í ein­stak­linga. Alveg eins og þegar fólk sker sig á fingri þá jú grær það en eftir situr ör. Ör á sál hafa áhrif á og móta ein­stak­linga. Mín sál er alsett örum eftir ára­langt and­legt og lík­am­legt ofbeldi. Í ein­elti tapa all­ir, ger­and­inn er ekki betur settur en þol­and­inn. Ger­andi í ein­elti kemur oft ein­fald­lega af brotnu heim­ili og ein­elti er skýr birt­ing­ar­mynd þess að við­kom­andi líði fyrir eitt­hvað. Börn fæð­ast ekki vond og þau gera ekki slíka hluti nema af ástæðu.

Mín saga er þyrnum stráð þar sem reynt var að fela það sem ekki var til fyr­ir­mynd­ar, hlutum var sópað undir teppið og látið sem þeir væru ekki til. Öll við­brögð mið­uð­ust við það að láta sem ekk­ert væri að og ekk­ert mátti skyggja á þá glans­mynd sem búin var til af starfs­mönnum skól­ans. Þessi skóli reynir eins og  margir aðrir skólar að sýna að þetta sé metn­að­ar­fullur og góður skóli þar sem ekk­ert er að og ekk­ert kemur upp á.

Margir skólar reyna að gera sitt til þess að vekja athygli á sér og sínu. Þeir standa fyrir verk­efn­um, þema­dög­um, taka þátt í skóla­hreysti, halda leik­sýn­ingar sem aug­lýstar eru í bæj­ar­blöðum til þess bæði að sýna fram­bæri­lega nem­endur og fram­bæri­lega skóla. Þetta er allt gott og blessað en hvað með þá sem ekki eru góðir íþrótta­menn og ekki taka þátt í skóla­hreysti? Eru þeir ekki til? Hvað með þá sem eru ekki félags­lega sterkir og taka ekki þátt í glans­leik­sýn­ing­um??? Eru þeir ekki partur af ímynd skóla? Eru þeir og þeirra staða, þeirra líðan ekki mæli­kvarði á frammi­stöðu skóla? Ég er alls ekki á móti þessum við­burðum og alls ekki á móti skóla­hreysti en þetta er samt sem áður ekki mæli­kvarði á það hversu góðir eða slæmir skólar eru.

Gæði starfs­manna og skóla kemur fyrst í ljós þegar eitt­hvað bjátar á. Mín saga er full af röngum við­brögðum og jafn­vel skammar­legum við­brögð­um. Hvað er það annað en skammar­legt þegar barn hrópar á hjálp vegna ein­eltis og van­líð­unar en ekki er hlust­að, gert lítið úr eða jafn­vel sagt að barnið eigi þetta skil­ið. Nei við tökum af skar­ið, alltaf.

Starfs­menn skóla mega aldrei líta undan af ótta við aðstæð­ur, aldrei þora ekki að taka af skar­ið. Saga mín er mörkuð af engum við­brögðum eða ótta við það hvað gerð­ist ef starfs­menn gerðu of mik­ið. Í fyrsta lagi þarf ekki að fara í leik­inn „hann seg­ir“ og „hinn seg­ir“. Fyrsta spurn­ing við svona atvikum er: „hvað getum við gert til að koma í veg fyrir þau“. Hvað getum við gert þannig að aðstæður þær sem leiða til atvika komi ekki til. Við þurfum að vera hjá börnum til þess að leið­beina, koma í veg fyrir það sem við getum og aðstoða þegar á þarf að halda.

Höfum í huga að þegar ein­elti við­gengst þá er ekki aðeins þol­and­inn svik­inn um aðstæður til þess að fá að njóta sín og þroskast sem ein­stak­lingur heldur er ger­and­inn líka svik­inn um aðstoð. Skólar hafa gríð­ar­leg áhrif á félags­mótun ein­stak­linga og engum er greiði gerður með því að mót­ast við rangar aðstæð­ur, ger­andi hluti sem eru hreint ekki í lagi og fá ekki aðstoð vegna þess sem þeir glíma við. Í ein­elti tapa ein­fald­lega all­ir. Aldrei að gera ekki neitt. Það er betra að starfs­maður sýni of mikil við­brögð en engin við­brögð. Bregð­umst alltaf þannig við að eng­inn þurfi að fara út í lífið með sár á sál­inni sem seint eða aldrei gróa.