Í byrjun októ­ber afhenti Starfs­greina­sam­bandið Sam­tökum Atvinnu­lífs­ins kröfu­gerð sína vegna kjara­samn­inga á almennum vinnu­mark­aði en þeir renna út 31. des­em­ber næst­kom­andi. Starfs­greina­sam­bandið er sam­band 19 verka­lýðs­fé­laga sem dreifast um allt landið og er Efl­ing hluti af því banda­lagi verka- og lág­launa­fólks sem starfar á íslenskum vinnu­mark­aði. Kröfu­gerð­ina má kannski kalla heið­ar­lega til­raun til að hefja tíma­bil sann­gjarnrar verð­lagn­ingar á vinnu­afl­inu.

Við­brögðin við kröfu­gerð­inni og þeim hug­myndum um úthlutun gæð­anna sem þar birt­ast voru með ýmsum hætti. Sum urðu mæðu­leg og köll­uðu hana bólgna á meðan önnur bók­staf­lega gengu af göfl­unum með brjál­æð­is­legum yfir­lýs­ingum um að ef kröf­unum yrði mætt af sann­girni myndi skelfi­leg efna­hags­leg koll­steypa gera Ísland að ham­fara­svæði; eyði­mörk þar sem kramdir kap­ít­alistar og vinnu­afl án til­gangs ráf­uðu um, bölvandi hinum geð­veiku bylt­ing­ar­sinnum sem öllu hefðu rústað. Þessar yfir­lýs­ingar og þær sjúku hót­anir sem í þeim bjuggu voru með miklum ólík­ind­um, en þó merki­legt tæki­færi til að hlotn­ast inn­sýn í hug­ar­heim þeirra sem aðhyll­ast bók­stafs­trú á arð­ráns­kerf­ið.

Meðal ann­ars var því haldið fram, eins og ekk­ert væri, af leið­ar­höf­undi Frétta­blaðs­ins að nið­ur­sveifla væri þegar hafin í efna­hags­kerf­inu, þrátt fyrir sann­leik­ann um að hér hafi hag­vöxtur verið mik­ill og verði lík­lega rétt undir 4% yfir árið í heild, að hægt hafi aðeins á eftir geig­væn­legan vöxt (eitt­hvað sem í það minnsta sæmi­lega normal grein­endur á efna­hags­mál gætu mögu­lega kallað „að mark­að­ur­inn leit­aði jafn­væg­is“?) og að í mark­aðs­hag­kerfi geti „vænt­ing­ar“ haft stór­kost­legar afleið­ing­ar; sem­sagt að ef leið­ara­höf­undar spá því froðu­fellandi að nú muni harðna á dalnum og hvetja með því fjár­magns­eig­endur og fyr­ir­tækja­eig­endur og neyt­endur til að halda að sér hönd­um, aukast lík­urnar á því að harðni á daln­um. Það væri kannski við hæfi að þau sem sögðu mig og félaga mína óábyrga fávita litu í eigin barm og bæð­ust afsök­unnar á til­raun sinni til að auka lík­urnar á meiri sam­drætti í efna­hags­líf­inu?

En hvert er grunn-inntakið í kröfum Starfs­greina­sam­bands­ins? Hvað vill vinnu­aflið í skiptum fyrir vinnu sína, vinnu sem óum­deil­an­lega knýr hér áfram hjól atvinnu­lífs­ins og vökvar hag­vöxt­inn eins glæsi­lega og raun ber vitni? (Dömur mínar og herr­ar, eruði til­bú­in? Ilm­söltin innan seil­ing­ar, búið að losa um bind­is­hnúta og kor­sel­ett og eitt­hvað hjart­styrkj­andi til taks?)

1. Að lág­marks­laun hækki úr 300.000 krónum og verði 425.000 krónur í lok samn­ings­tím­ans sem eru 3 ár.
   
   
2. Að ójöfn­uður auk­ist ekki í íslenski sam­fé­lagi; að tryggt verði að launa­hækk­anir til lág­launa­fólks skili sér án þess að þær stig­magn­ist upp allan launa­stig­ans; að krónu­tölu­hækk­unin til okkar umbreyt­ist ekki í pró­sentur þeirra sem meira hafa á milli hand­anna; að þau sem dvelja ofar í hinu efna­hags­lega stig­veldi axli loks­ins ábyrgð­ina á stöð­ug­leik­an­um.
   
   

Nú veit ég auð­vitað ekki hvernig þið eruð inn­réttuð en ég sé ekki alveg fyrir mér yfir­lið og ang­ist­arstunur hjá þeim sem þetta lesa. Og ef ég er heið­ar­leg, og það vil ég helst vera sem oft­ast og mest, þá hef ég ekki enn hitt „venju­lega“ mann­eskju sem tekur and­köf og biðst fyrir þegar kröf­urnar okkar ber­ast í tal. Þvert á móti; fólk virð­ist ánægt og hrif­ið. Ég og félagar mínir hljótum að vera þeim sem haft hafa sam­band við okkur til að lýsa yfir stuðn­ingi við bar­áttu verka og lág­launa­fólks, sem og þeim sem leggja lykkju á leið sína á förnum vegi til að óska okkur góðs gengis í bar­átt­unni, ævin­lega þakk­lát.

Í sumar heim­sótti hag­fræð­ing­ur­inn Özlem Onaran Ísland, á vegum Efl­ing­ar. Rann­sóknir hennar snú­ast um wage-led growth eða launa­drifin hag­vöxt, eitt­hvað sem ekki hefur verið rætt mikið á Íslandi, enda lítið pláss fyrir slíkar umræður í því nýfrjáls­hyggju-and­rúms­lofti sem fengið hefur að ríkja, því sem næst án and­mæla. Í stað þess að velta sér upp úr óförum ein­stakra atvinnu­rek­anda, eins og tíðkast í opin­berri umræðu hér á landi, er í hug­mynd­unum um launa­drif­inn hag­vöxt horft yfir hið mak­ró-ekónó­míska svið. Þegar það er gert kemur í ljós að hækkun á lágum launum hefur sér­lega jákvæð áhrif á hag­vöxt þar sem slík „að­gerð“ skilar sér beint út í hag­kerf­ið. Ein­stæð móðir á lágum launum sem fær veru­lega hækkun hegðar sér ekki eins og auð­stétt­in, sem fjár­lægir stóran hluta af fjár­magn­inu úr umferð þegar hún kemst yfir það, nei þvert á móti, lág­launa­konan fer bein­ustu leið út í búð og kaupir nýja úlpu handa barn­inu sínu eða kuld­skóna sem hana hefur vantað lengi. Sann­leikur máls­ins er að rausn­ar­leg launa­hækkun til þeirra sem vinna sér inn litlar tekjur örvar heild­ar­eft­ir­spurn og eykur hag­vöxt.

Því má segja að ef að fólki er raun­veru­lega umhugað um stöð­ug­leika og að hjól efna­hags­lífs­ins snú­ist er far­sæl­ast að sýna sann­girni þegar kemur að kröfum vinnu­aflsins.

Í síð­ustu viku bár­ust fréttir af því að meiri­hluti sam­borg­ara okkar teldi að verk­falls­að­gerðir væru rétt­mæt leið til að ná árangri í kjara­bar­áttu. Þetta voru sann­ar­lega gleði­lega tíð­indi en ættu ekki að koma á óvart. Stað­reyndin er nefni­lega sú að órétt­mæt skipt­ing gæð­anna særir rétt­læt­is­kennd fólks. Það að hér sé sum­um, m.a. stórum hópum kvenna, gert að vinna fyrir launum sem duga ekki til fram­færslu, særir rétt­læt­is­kennd fólks. Og þrátt fyrir linnu­lausan áróð­ur­inn um að hér megi engu breyta og að hag allra sé best borgið með að vinnu­aflið haldi sig á mott­unni er almenn­ingur til­bú­inn til að veita okkur svig­rúm til að nota öll tólin í verk­færakist­unni okk­ar, meðal ann­ars þau sem merki­leg­ust verða að telj­ast í sögu­legu sam­hengi; að leggja niður störf til að knýja fram réttan útreikn­ing á verð­mæti og mik­il­vægi vinnu okk­ar.

Hátt atvinnustig, sterkt vel­ferð­ar­kerfi, hús­næð­is­kerfi sem tryggir öllum öruggt þak yfir höf­uðið á eðli­legum kjörum, skatt­kerfi sem hefur það að sínu helsta mark­miði að tryggja jöfnuð og svo síð­ast en aldrei síst, mann­sæm­andi laun fyrir unna vinnu, dag­vinnu­laun sem duga fyrir fram­færslu; á þessum atriðum grund­vall­ast vel­sæld sam­fé­lags okk­ar. Á þessu grund­vall­ast það sem kallað er nor­rænt vel­ferð­ar­kerfi. Þetta vitum við sem hér lif­um. Það er hægt að arga á okkur og garga, það er hægt að hóta okkur og hrella, það er hægt að láta eins og við og til­vera okkar sé upp­spretta ægi­legra vanda­mála en stað­reyndin er sú, nú á tíu ára afmæli Hruns­ins, að við ein­fald­lega látum þetta allt saman sem vind um eyru þjóta. Við höfum lært af reynsl­unni og við vitum hvað við vilj­um. Við viljum mann­sæm­andi laun fyrir unna vinnu.

Tals­menn þeirra sem eiga atvinnu­tækin og fjár­magnið í íslensku sam­fé­lagi hafa opin­ber­lega talað um eitt­hvað sem þeir kalla „kyrr­stöðu­samn­inga“.*

Við því vil ég segja þetta:

Ef að hér væri gæð­unum skipt með eðli­legum og sann­gjörnum máta mætti mögu­lega ræða slíka samn­inga. Þeir væru þá vænt­an­lega partur af ein­hverju sem hægt væri að kalla „þjóð­ar­sátt“.

En að nefna slíkt í sam­fé­lagi þar sem laun þing­manna hækk­uðu á einu ári um ríf­lega 44%, sam­fé­lagi þar sem um helm­ingur félaga minna í Efl­ingu hefur áhyggjur af fjár­hags­stöðu sinni og þau sem lægst hafa launin veru­legar og vax­andi áhyggj­ur, sam­fé­lagi þar sem okkar aðfluttu félagar þurfa að þola ýmis­konar órétt­læti og illa með­ferð, í sam­fé­lagi þar sem verka og lág­launa­fólk þarf að leggja á sig gríð­ar­mikla auka- og yfir­vinnu til þess eins að láta enda ná saman frá einum mán­aða­mótum til þeirra næstu en þar sem auð­stéttin jók á einu ári eigur sínar um ríf­lega 270 millj­arða króna sem varð til þess að rík­ustu 5% sam­borg­ara okkar eiga nú sam­tals tæpar 2.000 millj­arða króna, er, svo ég tali af fullri hrein­skilni og heið­ar­leika, algjör­lega óboð­legt.

Slíkir samn­ingar myndu þýða að við ákvæðum að staldra við í kjara­bar­áttu okk­ar, frystum um stund mögu­leika okkar á að ná betri lífs­gæð­um, sam­þykktum að bíða og sjá til. En í efna­hags­líf­inu ríkir engin kyrr­staða; þvert á móti er hér allt á hreyf­ingu. Hér ríða yfir hrun og krepp­ur, upp­sveiflur og sam­drætt­ir, hér búum við inn í risa­vöxnu verk­efni um end­ur­út­hlutun gæð­anna, þar sem efna­hags­legir for­rétt­inda­hópar vinna mikla sigra á ári hverju. Að reyna að krefj­ast þess að í kjöl­far upp­sveiflu þar sem útvaldir hópar högn­uð­ust veru­lega á með­an, svo aðeins eitt dæmi sé nefnt, alþýðan var neydd inn á græðg­isvæddan hús­næð­is­mark­að, er óboð­legt. Það hljóta allir að sjá.

Kjara­samn­ingar á almennum vinnu­mark­aði renna út þann 31. des­em­ber. Það er því tíma­bært að Sam­tök Atvinnu­lífs­ins svari af heið­ar­leika: Hvernig hyggj­ast þau mæta kröfum okkar um að lág­marks­laun hækki upp í 425.000 á samn­ings­tíma­bil­in­u? Ætla þau að axla ábyrgð á því að ójöfn­uður auk­ist ekki á samn­ings­tíma­bil­inu?

Það er ekki eftir neinu að bíða, við hljótum öll að vilja fá svör við þessum spurn­ingum ekki seinna en strax.

*(„Besta leiðin er kyrr­stöðu­samn­ingar þar sem við leyfum atvinnu­líf­inu að ná styrk á ný“)