Eftir að upp úr slitn­aði í kjara­við­ræðum og verk­falls­að­gerðir fóru form­lega upp á teikni­borðið hjá verka­lýðs­hreyf­ing­unni þá hefur umræðan um kaup og kjör farið ofan í kunn­ug­legar skot­graf­ir.

Það versta við þá umræðu er að fólk við samn­inga­borðið túlkar rök­ræð­una með gjör­ó­líkum hætti. Sam­tök atvinnu­lífs­ins sendu fjöl­miðlum á föstu­dag­inn tengil á umfjöllun um kröfu­gerð Efl­ingar í kjara­við­ræð­un­um, þar sem full­yrt var að laun ættu að hækka um að allt að 82 pró­sent á samn­ings­tím­an­um. 

Mein­ing­ar­munur

Fólkið í for­svari fyrir stétt­ar­fé­lögin hafnar þessu með öllu og sagði Stefán Ólafs­son pró­fess­or, sér­fræð­ingur hjá Efl­ingu, að þetta væri alrangt hjá Sam­tökum atvinnu­lífs­ins. Hið rétta væri rúm­lega 40 pró­sent hækkun lægstu launa á samn­ings­tím­an­um. 

Stefán bætir reyndar um betur og full­yrðir að svig­rúm stjórn­valda fyrir útspil inn í kjara­við­ræð­urnar sé ekki 14,7 millj­arð­ar, eins og boð­aðar aðgerðir eru metnar á, heldur 56,3 millj­arð­ar, að teknu til­liti til afgangs á fjár­lögum upp á 29 millj­arða.

Óhætt er að segja að þetta sé ekki traust­vekj­andi, þessi mein­ing­ar­munur þeirra sem sitja við samn­inga­borð­ið, jafn­vel þó skýr­ingin séu ólíkt sjón­ar­horn og ólíkar for­send­ur. Þeim ber skylda til þess að reyna að ná samn­ingum og lág­marks­krafa ætti að vera sú, að báðir séu með sama skiln­ing á þeim atriðum sem eiga að telj­ast stað­reynd­ir. 

Rétt­ast væri að gera allar kröfur opin­berar jafn­óð­um, þegar mál eru komin til Rík­is­sátta­semj­ara, svo að það sé hægt að veita þeim sem eru að leiða málin til lykta gott aðhald. Spuna­meist­ara­hlut­verk myndu þá heyra sög­unni til.

Launa­skrið sem veldur vand­ræðum

Aug­ljóst er að mikið launa­skrið ráða­manna og stjórn­enda hjá rík­is­fyr­ir­tækjum hefur valdið miklum erf­ið­leikum og gert snúna stöðu enn erf­ið­ari. Nú síð­ast voru sagðar fréttir af því að stjórn­endur Íslands­pósts hefðu hækkað veru­lega í launum á sama tíma og fyr­ir­tækið var á leið í þrot. Aðal­fundi var frestað og árs­skýrsla hefur ekki verið birt enn, fyrir síð­asta ár. Engar skýr­ingar hjá fjár­mála­ráð­herra hafa feng­ist, en hann fer með hluta­féð í fyr­ir­tæk­inu.

Ef það kemur í ljós að stjórn­endur pósts­ins hafi fengið mikla launa­hækkun - þvert ofan í vonda stöðu fyr­ir­tæk­is­ins - þá verður það enn eitt áfallið fyrir þá sem sitja við samn­inga­borðið og almenn­ing í leið­inni.

Það verður að telj­ast sorg­legt að útspil stjórn­valda inn í við­ræður séu þessar ákvarð­anir um launa­hækk­anir stjórn­enda, upp á tug­pró­senta höfr­unga­hlaups­hækk­an­ir. 

Það er huggun í því að bæði atvinnu­rek­endur og stétt­ar­fé­lög hafa harð­lega mót­mælt fram­ferði íslenska rík­is­ins, þegar kemur að launa­skrið­inu. Þau eru sam­mála um það. 

Það stendur upp á stjórn­völd að láta kné fylgja kviði og grípa til aðgerða gagn­vart þeim sem hafa staðið svona að mál­um. Ábyrgð þess fólks er mik­il. Það segir sína sögu, að Bene­dikt Jóhann­es­son, fyrr­ver­andi fjár­mála­ráð­herra, sér mest eftir því að hafa ekki rekið allar stjórnir rík­is­fyr­ir­tækj­anna sem fylgdu ekki til­mælum um að sýna hóf­semd í launa­þró­un, enda liggja afleið­ing­arnar nú fyr­ir. 

Varn­að­ar­orð frá Gylfa

Varn­að­ar­orð sem eru sett fram af yfir­vegun og með vel rök­studdum mál­flutn­ingi hafa komið fram að und­an­förnu, meðal ann­ars hjá Gylfa Zoega, hag­fræði­pró­fess­or, í Vís­bend­ingu fyrr í mán­uð­inum. Þar segir hann meðal ann­ars að staðan í hag­kerf­inu bjóði ekki upp á það að hækka laun mik­ið. „Í ljósi þess að mik­ill kostn­aður inn­­­lendra fyr­ir­tækja og hátt inn­­­lent verð­lag er að valda umsnún­­ingi í útflutn­ings­­greinum og minni hag­vexti á næstu árum má leiða líkum að því að launa­hækk­­­anir myndu leiða til ann­­ars hvors: sam­­dráttar og minni atvinnu, eða hærra verð­lags og lægra geng­is, að öðru óbreyttu. Það sem gæti breyst og rétt­lætt slíkar launa­hækk­­­anir væri mik­ill bati í við­­skipta­­kjörum, stór­­aukin fram­­leiðni eða auk­inn áhugi á íslenskum útflutn­ingi óháð verði hans. En fátt bendir til þess að þetta muni ger­ast,“ segir Gylfi. 

Gylfi verður ekki sak­aður um að vera í liði með neinum nema þá helst fræð­unum og hvað stað­reynd­irnar eru að segja okkur sam­kvæmt þeim. 

Atvinnu­rek­endur og stétt­ar­fé­lögin hljóta að átta sig á því að ný þjóð­ar­sátt hlýtur að byggj­ast á því að samið sé um kaup og kjör sem hag­kerfið getur staðið und­ir. Atvinnu­rek­endur verða að sýna við­semj­endum virð­ingu og það sama á við um stétt­ar­fé­lög. Verk­falls­vopnið getur vel skilað árangri, en það getur líka valdið tjóni og verk­falls­sjóðir end­ast ekki að eilífu. 

Hingað og ekki lengra

Stjórn­völd verða að hemja þessar glóru­lausu ákvarð­anir sem teknar hafa verið hjá dótt­ur­fé­lögum rík­is­ins, einkum í stjórnum þeirra, þar sem stjórn­endur hafa rokið upp í launum um tugi pró­senta. Engar afsak­anir duga fyrir þessu og mót­mæli Katrínar Jak­obs­dóttur for­sæt­is­ráð­herra, ættu að hafa þau áhrif til varn­að­ar. Hingað og ekki lengra, og draga fram skýr­ingar á því hvernig þetta gat átt sér stað, þvert ofan í djúpar deilur á vinnu­mark­að­i. 

Eins og bent hefur verið á í leið­urum á þessum vett­vangi þá er Ísland í öfunds­verðri stöðu að mörgu leyti, í sam­an­burði við aðrar þjóð­ir, þegar kemur að stoðum hag­kerf­is­ins. Skuldir hafa lækkað veru­lega á und­an­förnum árum og atvinnu­leysi verið lít­ið, í miklum hag­vexti, og tæki­færin fyrir okkar frið­sæla og gjöf­ula land til fram­tíðar eru fjöl­mörg. 

Þess­ari mynd þarf að halda fyrir framan þá sem eru við samn­inga­borð­ið. Algjör óþarfi er hjá atvinnu­rek­endum að teikna upp svarta mynd af stöð­unni, ef laun lág­launa­fólks hækka hóf­lega, heldur ætti frekar að reyna að finna flöt­inn sem skiptir máli: hvernig megi auka kaup­mátt þeirra hópa sem horft er til sér­stak­lega, og styrkja hag þeirra sem samið er um launin fyr­ir.

Mild­ari tónn

Póli­tísk deilu­mál um hvernig eigi að byggja upp skatt­kerfið og með hvaða mark­mið, hafa oft verið hluti af kjara­við­ræðum og stundum hafa útspil stjórn­valda skipt miklu máli. Þetta er hluti af rök­ræðu um hvernig eigi að skipta þjóð­ar­kök­unn­i. 

En eflaust gæti það dýpkað deil­urnar mikið ef það verður að helsta atriði við samn­inga­borð­ið, að gera miklar breyt­ingar á skatt­kerf­inu, enda er það verk­efni Alþingis að taka ákvörðun um þær.  

Atvinnu­rek­endur og stétt­ar­fé­lögin verða að sýna skýran vilja til að ná samn­ing­um, og tæki­færin til að tryggja sterkar efna­hags­for­sendur í land­inu eru fyrir hendi. Ef stjórn­völd sýna með sann­fær­andi hætti, að þau séu ósátt við launa­skriðið hjá stjórn­endum rík­is­fyr­ir­tækj­anna, þá gæti tónn­inn mild­ast og betri sam­skipti átt sér stað, sem eru for­senda þess að samn­ingar geti orðið að veru­leika.