Getur verið að bækluð ung­lings­stelpa frá Palest­ín­u hafi haft svo kröftug áhrif á Ang­elu Merkel að milljón mann­eskjur á flótta hafi fund­ið, að minnsta kosti tíma­bund­ið, skjól í Þýska­land­i? Eng­inn veit það fyrir víst og kannski ekki einu sinni Ang­ela Merkel sjálf. Kansl­ar­inn og ung­lings­stúlkan eru auk þess þær einu sem vita hvað þeim fór á milli þegar Merkel bauð stúlkunni í heim­sókn í kansl­ara­höll­ina, hálfu ári eftir dramat­ískan fund þeirra.

Fyrir örfáum vikum síðan birt­ist í Die Zeit grein með fyr­ir­sögn­inni: Hún var stelpan hennar Merkel. Greinin var um stúlk­una, Reem Sahwil, sem blaða­maður hitti yfir ís með blönd­uðum ávöxtum og rjóma í ísbúð. Reem hafði valið stað­inn því hún fer oft þangað og fær sér ávallt sama rétt­inn. Að því leyti orðin erki­þýsk í hátt­um, alltaf það sama.

Reem varð á einni nóttu fræg í Þýska­landi og víðar eftir að hafa talað í sjón­varps­upp­töku þar sem Ang­ela Merkel ræddi við skóla­nem­endur í íþrótta­sal skól­ans í Rostock. Þá sagði Reem sögu sína og lýsti því hvernig það væri að vera barn án rík­is­fangs sem veit ekki hvort það og fjöl­skylda þess megi dvelja áfram í Þýska­landi eða verða send í flótta­manna­búðir fyrir Palest­ínu­menn í Líbanon.

Okkur tekst það

„Ég veit ekki hver fram­tíð mín verð­ur,“ sagði hún og bætti við að hún ætti sér mark­mið, hún óskaði þess að fá að mennta sig. Hún velti því jafn­framt fyrir sér að á meðan sumir ung­lingar gætu gert fram­tíð­arplön og notið lífs­ins, þá gætu aðrir það ekki. Þá var Reem aðeins fjórtán ára.

Ang­ela sagði þá að sér fynd­ist Reem við­kunna­leg en útskýrði síðan hvernig þýsk lög virk­uðu; svo margir aðrir væru í sporum henn­ar, margir í enn verri aðstöðu, og ógjörn­ingur að taka á móti öllum sem væru ekki ofsóttir í merk­ingu lag­anna. Fyrst þyrfti að huga að fólki frá Sýr­landi áður en hægt yrði beina sjónum að öðrum löndum þar sem ekki væri borg­ara­stríð. Í löngu svari sínu sagði hún meðal ann­ars: Okkur tekst það ekki (að taka á móti öll­u­m).

Við þessi orð kanslar­ans brast stúlkan í grát. Merkel, sem var farin að ræða við þátta­stjórn­and­ann, varð áber­andi ann­ars hug­ar; síðan labb­aði hún skyndi­lega til Reem og strauk henni. Augna­blikið varð frægt. Ang­ela aug­sýni­lega snortin þegar hún reyndi að hugga Reem.

Aðeins örfáum vikum síð­ar, þá stödd í heim­sókn í húsa­kynnum flótta­fólks í Dres­den, sagði Ang­ela hin frægu orð: Wir schaf­fen das! Á íslensku: Okkur tekst það!

Upp­gangur AFD

Óneit­an­lega voru orð hennar tákn­ræn í ljósi þess sem hún hafði sagt við Reem í hinni umdeildu sjón­varps­út­send­ingu því við­brögð almenn­ings við fundi þeirra höfðu verið mikil og sterk – og tendrað heitar umræð­ur.

Í kjöl­farið var meira en milljón flótta­fólks hleypt inn í Þýska­land, nokkuð sem átti eftir að gera Ang­elu mjög umdeilda, meðal ann­ars innan eigin flokks. Og sumir vilja meina að hafi átt sinn þátt í upp­gangi AFD, hægri sinn­aðs popúlista­flokks með harða stefnu gegn útlend­ing­um, þá sér­stak­lega þeim sem aðhyll­ast íslams­trú.

Tveimur árum síðar fékk Reem dval­ar­leyfi í Þýska­landi; hún hafði komið rík­is­fangs­laus til Þýska­lands en í þætt­inum var hún komin með vega­bréf frá Líbanon. Upp­haf­lega hafði hún fengið að koma til Þýska­lands til að fara í skurð­að­gerð vegna bækl­unar sinn­ar, hún þurfti að fá sprautur í kjöl­far aðgerð­ar­innar svo það mátti ekki reka hana strax aftur úr landi. Fjöl­skylda hennar hafði hins vegar engan rétt og lengi var óljóst um fram­tíð henn­ar. Reem hafði fengið dval­ar­leyfi vegna nýrrar reglu­gerðar sem kvað á um að ung­lingar sem hefðu aðlag­ast sam­fé­lag­inu vel fengju að dvelja áfram. En þessum tveimur árum eftir fund þeirra var Ang­ela Merkel umdeild­ari sem aldrei fyrr.

Reem vill ekki segja hvað þær töl­uðu um þegar hún heim­sótti Ang­elu, það sé leynd­ar­mál, en raunar kærir ung­lings­stúlkan sig ekki um að ræða póli­tík, enda varð hún óhemju póli­tískt fræg eftir þetta stutta sam­tal við kansl­ar­ann. Hún var orðin tákn. Og er tákn.

Ung­lings­stúlka með bland­aða ávexti í ísbikar og drauma um að verða sál­fræð­ingur eða þýsku­kenn­ari – sagði hún við blaða­mann Die Zeit.

Eng­inn veit hvað drífur Merkel áfram

Kristof Magn­us­son er Berlín­ar­búi; rit­höf­undur sem hefur skrifað mikið í þýska og breska fjöl­miðla. Hann fylgist vel með stjórn­málum í heima­landi sínu og þegar ég spyr hann, yfir lasanja úr Krón­unni og sítrónu Krist­all, hvort verið geti að Reem hafi haft dramat­ísk áhrif á þýsk stjórn­mál segir hann: „Þegar Ang­ela byrj­aði sem kansl­ari var hún ekki fylgin hug­sjón­um, hún var frekar raunsæ og praktísk í ákvarð­ana­tökum sín­um. Hún gaf fólki ekki bein­línis ástæðu til að kjósa sig, yfir­leitt bundin af nið­ur­stöðum úr skoð­ana­könn­un­um. Frekar að hún eign­aði sér kjarna úr öðrum flokk­um; hún gætti þess að leggja áherslu á jafn­rétt­is­mál kra­ta­flokk­anna og eign­aði sér helstu bar­áttu­mál krata og grænna vinstri­s­inna eins og að banna kjarn­orku­ver.

En eng­inn vissi fyrir hverju hún brann. Nema jú, síðar í evru­mál­un­um, þá var hún mjög hörð gagn­vart Grikkjum og Spán­verj­um. Þá varð hún raunar umdeild, sér­stak­lega á alþjóða­vett­vangi. Stuttu eftir það ákvað hún að taka á móti öllum þessum flótta­mönnum og maður veit ekki alveg af hverju hún gerði það, enda veit maður aldrei almenni­lega hvað það er sem drífur hana áfram í ein­stökum ákvörð­un­um.

Maður veit hvorki af hverju hún var svona hörð í garð Grikkja né af hverju hún varð skyndi­lega mild gagn­vart flótta­mönn­um. Eins og alltaf var óljóst hvað tendraði hana. En í þetta skipti kom hún öllum á óvart. Að taka þessa stóru skyndi­á­kvörð­un, að hleypa öllu þessu fólki inn í land­ið, og leiða almenn­ings­á­litið hjá sér.“

Lúða­pía úr krumma­skuði

Hann segir að Ang­ela sé svartur kassi í þeim skiln­ingi að maður viti aldrei hvað hún hugsi, ólíkt Schröder og Kohl. Þegar talið berst að fundi Merkel og Reem segir Kristof að fyr­ir­sögnin að grein­inni í Die Zeit sé vísun í gam­alt upp­nefni á Ang­elu Merkel: Kohls Mädchen. Hún hafi á árum áður verið ráð­herra í rík­is­stjórn Helmut Kohl, á tíunda ára­tugn­um, og almannarómur hafi þá kallað hana Kohls Mädchen.

Ástæð­una útskýrir Kristof á þessa leið: „Hún þótti hvorki kúl né sjar­mer­andi. Frekar sveitó, frá gamla Aust­ur-Þýska­landi, nán­ast eins og lúða­pía úr krumma­skuði sem hefði óvart álp­ast upp í ráð­herra­bíl í Berlín. Kannski kald­hæðið að ennþá virð­ist það vera besta leiðin í Þýska­landi fyrir konur til að slá í gegn ef karl­menn van­meta þær og taka ekki eftir hæfni þeirra.“

Kristof segir að Ang­ela sé að ýmsu leyti sér­stakur stjórn­mála­mað­ur. Á sama tíma og hún sé þekkt fyrir að kæfa póli­tískar deilur með því að segja ítrekað að ekk­ert annað sé í boði en lausnin sín, þá noti hún nokkuð óhefð­bundnar leiðir til að leita eftir áliti fólks­ins. Hann hefur sjálfur reynslu af því en Ang­ela bauð honum ásamt níu öðrum þekktum rit­höf­undum í kvöld­verð í kansl­ara­höll­inni.

Almenn­ingur í kansl­ara­höll­inni

Þar snæddu þeir lamba­kjöt í þrjár klukku­stundir og ræddu allt milli him­ins og jarðar – en hún vissi áber­andi mikið um bók­mennt­ir, að hans sögn. Hún sagði m.a. ann­ars við þá að það yrði að gera meira fyrir fjöl­skyldur í þeim til­gangi að hvetja til barn­eigna, að öðrum kosti myndu Þjóð­verjar deyja út. Kristof mót­mælti þessu ásamt fleir­um. Þeir sögðu: Til hvers að plata fólk til að eign­ast börn – sem vill það kannski ekki? Er ekki bara betra að fá hingað ungt fólk frá öðrum löndum sem þráir tæki­færi?

„Hún var mjög opin fyrir nýjum rök­um,“ segir Kristof. „Þannig að maður fékk á til­finn­ing­una að hún byði reglu­lega fólk heim til að heyra nýjar skoð­an­ir. Henni fannst sér­stak­lega áhuga­vert að ræða við rit­höf­unda af því þeir ganga ekki ein­hvers konar póli­tískra erinda. Hún er svo vön að þurfa að hlusta alla daga á fólk með sér­staka hags­muni í huga. Við rit­höf­und­arnir vorum bara dæmi­gerðir fyrir fólk sem fylgist vel með því sem ger­ist í sam­fé­lag­in­u.“

Af þessu að dæma, meintum aðferðum kanslar­ans til að viða að sér ferskum sjón­ar­horn­um, má kannski leyfa sér að álykta að Ang­ela hafi orðið fyrir áhrifum þegar hún hlust­aði á Reem í sjón­varps­þætt­inum og síðar af umræð­unum sem kvikn­uðu í kjöl­far­ið, aðeins örfáum vikum áður en hún sagði: Við getum það!

Hver veit! Lífið er skrýt­ið. Og núver­andi kansl­ari óút­reikn­an­leg­ur.