Í nýlegu bréfi heim­spek­ings­ins Yngve Slyngstad, sem er æðsti stjórn­andi norska olíu­sjóðs­ins - stærsta fjár­fest­inga­sjóðs í heimi - lýsir hann sýn sinni og stefnu sjóðs­ins á stöðu efna­hags­mála í heim­inum og hvernig sjóð­ur­inn eigi að nálg­ast mark­að­ina. Bréfið var meðal ann­ars gert að umtals­efni í ítar­legu og sjald­gæfu við­tali við Slyngstad við Bloomberg á dög­un­um.

Bréfið var sent til fjár­mála­ráðu­neyt­is­ins í Nor­egi og er hluti af form­legum sam­skiptum milli sjóðs­ins og yfir­valda. Sjóð­ur­inn er sjálf­stæð ein­ing, óháð dæg­ur­sveiflum stjórn­mála, en heyrir undir Seðla­banka Nor­egs og fjár­mála­ráðu­neyti lands­ins, enda er hann í eigu norsku þjóð­ar­inn­ar.

Stærð sjóðs­ins nemur í dag 123 þús­und millj­örðum króna, eða sem nemur um 23,6 millj­ónum á hvern Norð­mann. Sjóð­ur­inn á sem nemur um 1,3 pró­sentum af öllum skráðum hluta­bréfum í heim­in­um, en 96 pró­sent eigna liggja í verð­bréfum utan Nor­egs. 

Tveir punktar í bréfi Slyngstad eru áhuga­verðir fyrir Ísland og íslenska hugs­mun­i. 

Einn punkt­ur­inn er sá að í bréf­inu er þeirri sýn lýst, að sjóð­ur­inn þurfi að minnka gjald­eyr­is­á­hættu með því að færa áhætt­una einkum yfir á eignir í evru og Banda­ríkja­dal. Þetta er talið tryggja betur stöð­ug­leika í eigna­safni sjóðs­ins og er í takt við þá sýn að heim­ur­inn sé að fær­ast meira yfir í færri heims­mynt­ir. 

Ísland er með minnsta mynt­kerfi heims­ins ásamt Seychelles-eyjum og það vaknar óneit­an­lega spurn­ing hvernig þessi sýn sam­ræm­ist íslenskum hags­munum til lengdar lit­ið. Norð­menn hafa stærsta fjár­fest­inga­sjóð heims­ins til að tryggja trú­verð­ug­leika síns mynt­kerf­is, og það er for­rétt­inda­staða sem þeir sköp­uðu sjálf­ir.

Í eigna­safni sjóðs­ins í dag eru eignir tengdar 23 gjald­miðlum og því er þetta verk­efni umfangs­mikið og eflaust verður það ekki gert á skömmum tíma heldur yfir lengra tíma­bil. 

Hitt atriðið - sem hefur vakið tölu­verða athygli - er að sjóð­ur­inn ætlar sér að færa áhætt­una í eigna­safn­inu úr olíu­iðn­aði yfir á hreinni orku. Norð­menn eru olíu­þjóð og olíu­sjóð­ur­inn fær sína fjárinn­spýt­ingu úr hagn­að­inum af olíu­auð­lindum Nor­egs, þannig að það hljómar sem skyn­sam­leg áhættu­dreif­ing að ein­blína á aðra geira til að ávaxta eign­irnar til lengri tíma. En í ljósi stærðar sjóðs­ins og áhrifa sem hann hefur á mörk­uð­um, þá er þetta veru­lega stór og mikil yfir­lýs­ing. 

Orku­pakk­inn

Norð­menn hafa raunar tekið stór skref í þá átt að verða orku­stór­veldi í heim­inum með því að ákveða að leggja sæstrengi - fleiri en nú þegar eru fyrir hendi - og útvega Evr­ópu hreina orku. Sú fram­tíð­ar­sýn hefur verið sam­þykkt, þvert á flokka, að Nor­egur verði í náinni fram­tíð með jafn mikið undir þegar kemur að raf­orku­sölu um sæstrengi og olíu­við­skipt­u­m. 

Margar hliðar eru á þessum málum og hefur umræðan um þriðja orku­pakk­ann á Íslandi - sem lík­leg er til að stig­magn­ast á næst­unni hér á landi - meðal ann­ars fjallað um þessa hlið - sæstreng­i. 

Án þess að fara ofan í þriðja orku­pakk­ann ítar­lega hér, þá er áhuga­vert að velta fyrir sér hvert er hið stóra mark­mið með reglu­verki fyrir orku­við­skipti á EES svæð­inu. Fjallað er um grunn­inn að orku­pakk­anum í þings­á­lykt­un­ar­til­lögu sem nú liggur fyrir Alþingi að taka afstöðu til.

„Fyrsti orku­pakk­inn var inn­leiddur hér á landi í tíð rík­is­stjórnar Sjálf­stæð­is­flokks og Fram­sókn­ar­flokks undir for­sæti Dav­íðs Odds­son­ar. Þessi fyrsti orku­pakki, sem varð hluti EES-­samn­ings­ins með ákvörðun sam­eig­in­legu EES-­nefnd­ar­inn­ar, nr. 168/1999, frá 26. nóv­em­ber 1999, leiddi til setn­ingar raf­orku­laga, nr. 65/2003. Sam­kvæmt inn­leið­ingu fyrsta orku­pakk­ans í raf­orku­lög skyldi vinnsla og sala raf­orku rekin í mark­aðs­kerfi á sam­keppn­is­grund­velli. Sam­hliða því voru settar reglur um starf­semi fyr­ir­tækja sem önn­uð­ust flutn­ing og dreif­ingu raf­orku í því skyni að stuðla að sam­keppni og vernda hags­muni neyt­enda. Um leið og lögin tóku gildi tók upp­bygg­ing raf­orku­mark­aðar á Íslandi mið af reglum EES-­svæð­is­ins og um leið innri mark­aðs ES,“ segir í þings­á­lykt­un­ar­til­lög­unni.

Meiri teng­ingar

Stóru áskor­an­irnar sem þjóðir heims­ins standa frammi fyrir orku­málum - ekki síst til að vinna gegn hlýnun jarð­ar, súrn­unar sjávar og vax­andi vanda­mála vegna meng­unar - snúa ekki síst að orku­inn­við­un­um. Þar er stærsta áskor­un­in, hvorki meira né minna, að nýta orku betur með því að tengja orku­kerfi heims­ins sam­an. Sæstrengir, jarð­gasleiðsl­ur, osvfrv. Inn­viða­fjár­fest­ingar á sviði orku­mála munu fyr­ir­sjá­an­lega marg­fald­ast sökum þessa. 

Lyk­ill­inn að því að takast á við þessi stærstu við­fangs­efni sam­tím­ans, snýr ekki síst að þessu - hvernig það tekst að tengja saman orku­kerf­in. Við Íslend­ingar erum ein­angruð að þessu leyti en erum hluti af EES-­svæð­inu og höfum til þessa tekið þátt í sam­eig­in­legri sýn á orku­mark­að­inn með sam­þykkt orku­pakka. 

Megnið af orkunni okkar er seld til þriggja álvera, en aug­ljóst er að til fram­tíðar litið munu spurn­ingar vegna þeirra við­skipta verða stærri, ekki síst þegar sjálf­virkni­væð­ing í versksmiðju­bú­skap álf­ram­leið­enda verður umfangs­meiri. Störfum mun fyr­ir­sjá­an­lega fækka hratt í álverum í fram­tíð­inni, og þá vaknar spurn­ingin hvort það sé skyn­sam­legt að ein­blína á álverin sem orku­kaup­anda frekar en aðra kost­i. 

En látum þetta liggja milli hluta, og veltum frekar fyrir okk­ur, hvort það sé rétt eða ekki, að taka þátt í því mik­il­væga verk­efni að tengja sama orku­kerfi heims­ins. Þar sem nýta má orku betur - þvert á landa­mæri. Þetta er eitt stærsta við­fangs­efnið til fram­tíðar lit­ið. 

Óháð sam­þykkt þriðja orku­pakk­ans, sem er fram­hald á því sem Davíð Odds­son og félagar lögðu grunn­inn að, þá verður það alltaf í höndum Alþingis að taka ákvörðun um hvort við ákveðum að taka þátt í að tengja okkar orku­kerfi við umheim­inn eða ekki. 

Und­ir­bún­ingur

Það er stórt mál og ekki einka­mál verk­fræð­inga, enda eru hlið­arnar á þessum málum marg­ar. Teng­ing orku­kerfa yfir landa­mæri er fram­tíð­ar­sýn sem er svo til óum­deild í heim­in­um, en þátt­taka í þeirri þróun þarfn­ast ítar­legrar und­ir­bún­ings­vinnu, eins og Norð­menn fóru í. 

Munum að verð­lagn­ing á orku innan Nor­egs, á heims­mark­aðs­verði, er eitt­hvað sem Norð­menn hafa gert ára­tugum saman með olíu, án þess að þeir þurfi þess sem fram­leið­end­ur. Þeir gætu verið að selja hana á kostn­að­ar­verði ef þeir vildu -eða svo gott sem gefið hana eins og Katar hefur gert - en það er ekki sýn sem talin er skyn­sam­leg eða yfir höfuð verj­andi, í alþjóða­væddum heimi. Strangt til tekið hafa þeir þó rétt til þess.

Það er óhjá­kvæmi­legt að stjórn­mála­flokkar tak­ist á við málin sem tengj­ast teng­ingum orku­kerfa yfir landa­mæri af ábyrgð og þær spurn­ingar sem þau kalla fram um lífið og til­ver­una á jörð­inni. Við erum eyland land­fræði­lega en ekki í þátt­töku okkar í alþjóða­sam­starfi.