Reglu­lega er rif­ist um það hvort RÚV eigi heima á aug­lýs­inga­mark­aði eða ekki. Umræðan er oft flókin og eru bæði ágætis rök fyrir því að banna RÚV að selja (og sýna) aug­lýs­ingar og fyrir því að leyfa þeim það. Þar sem aug­lýs­ingar eru stór hluti tekna einka­rek­inna fjöl­miðla­fyr­ir­tækja Íslands er umræðan oft aðeins eins­leit; Þeir sem eru í sam­keppni við RÚV vilja losna við sam­keppn­ina. 

Mark­aður fyrir aug­lýs­ingar í fjöl­miðlum

Öll stærri fyr­ir­tækja Íslands aug­lýs­inga vöru sína og þjón­ustu í fjöl­miðl­um. Nú hef ég ekki kynnt mér það almenni­lega, en grunar að í upp­hafi hvers árs setji fyr­ir­tæki til hliðar ein­hverja krónu­tölu sem þau nota svo í aug­lýs­ing­ar. Þessu skipta þau svo eflaust niður á mis­mun­andi miðla: Sjón­varp, útvarp, vef­síð­ur; prent o.s.frv.. 

RÚV gefur ekki út blöð og má ekki aug­lýsa á heima­síðu sinni. Sem þýðir það að þeir eru mest í því að selja aug­lýsendum pláss í útvarpi og sjón­varpi. Það má vel vera að í ein­hverjum til­fellum sjái fyr­ir­tæki prent og vef­síður sem stað­göngu fyrir sjón­varp og útvarp, en mig grunar að sú stað­ganga sé tak­mörk­uð. Ef svo er, þá má segja að RÚV sé í sam­keppni um aug­lýs­ingar við Sýn (365), Sím­ann (sjón­varp) og svo örfáar minni útvarps- og sjón­varps­stöðv­ar.

Rökin fyrir því að taka RÚV af aug­lýs­inga­mark­aði

Helstu rökin fyrir því að taka RÚV af aug­lýs­ing­ar­mark­aði ganga út á það að RÚV valdi mark­aðs­trufl­un­um. Ég verð reyndar að við­ur­kenna að stjórn­endur Sím­ans og Sýnar hafa verið helst óskýrir í sínum mál­flutn­ingi og hef ég enn ekki séð þá útskýra nákvæm­lega hvernig RÚV truflar starf­semi þeirra. En ég get hjálpað þeim aðeins. 

Í fyrsta lagi er hægt að færa rök fyrir því að með því að neyða alla Íslend­inga til þess að borga fyrir RÚV sé ríkið í raun að gefa RÚV ósann­gjarna fyr­ir­greiðslu. Þetta gæti haft þau áhrif að RÚV hefur úr meiru að moða en sam­keppnin og geti því fram­leitt betra efni. Með öðrum orð­um, ef RÚV þyrfti að keppa við Sýn og Sím­ann á opnum mark­aði, þá væri RÚV rekið í tapi. Tapið myndi leiða til þess að þeir myndu ekki geta eytt eins miklum pen­ingum í efnið sem þeir bjóða upp á og sam­keppn­is­að­ilar og fleiri myndu velja að vera áskrif­endur af sjón­varpi Sím­ans og Sýn­ar. Því má færa rök fyrir því að án rík­is­styrks væri RÚV ekki eins aðlag­andi fyrir aug­lýsendur og myndu þeir þá beina við­skiptum sínum í meira mæli að Sýn og Sím­an­um. 

Í öðru lagi má færa rök fyrir því að vegna rík­is­styrkja geti RÚV boðið aug­lýs­ingar á lægra verði en sam­keppn­in. Þessi rök ganga þá út á það að ef RÚV væri háð aug­lýs­inga­tekjum til að reka sig þá myndi RÚV þurfa að rukka meira fyrir hverja aug­lýs­ingu – sem kæmi til með að gera sam­keppn­ina meira aðlag­andi.

Rökin fyrir því að halda RÚV á mark­aði

Það eru ýmis rök sem má færa fyrir því að halda RÚV á aug­lýs­inga­mark­aði. Til ein­föld­unar hef ég ákveðið að skipta þeim tvo flokka:

1. Án RÚV mynd­ast fákeppni á aug­lýs­inga­mark­aði; og
2. aug­lýs­ingar sjá til þess að not­endur greiði sann­gjarnt verð. 

Fákeppni kemur niður á fyr­ir­tækjum – og mögu­lega neyt­endum

Fyrri rökin eru örlítið flók­in, en ég ætla að gera til­raun til þess að útskýra þau. Ef RÚV má selja aug­lýs­ingar þá þýðir það að fyr­ir­tæki sem vilja aug­lýsa í sjón- og útvarpi geta meira og minna valið á milli þriggja birgja (RÚV, Sím­ans og Sýn­ar). Ef RÚV er tekið af mark­aði þá tapa fyr­ir­tæki lands­ins mik­il­vægum miðli til að koma upp­lýs­ingum á fram­færi til neyt­enda. Per­sónu­lega er ég reyndar tví­huga um það hvort það sé sam­fé­lags­lega mik­il­vægt, en leyfum því að liggja í bleyti. Mik­il­væg­ara er það að ef svo mik­il­vægur keppi­nautur er tek­inn af mark­aði þá skap­ast svig­rúm hjá þeim sem eftir eru á mark­aði að beita mark­aðs­stöðu sinni. Ef aðeins tveir aðilar eru á mark­aði mynd­ast fákeppni. Og ef RÚV fer af mark­aði geta Sýn og Sím­inn mögu­lega nýtt sér það og hækkað hjá sér verð (eða skert þjón­ust­u). 

Ef RÚV er tekið af mark­aði og Sýn og Sím­inn kom­ast í þá stöðu (og nýta sér hana, sem þeir hafa hvata til), þá þýðir það að fyr­ir­tæki verða annað hvort að aug­lýsa minna, eða eyða meiri pen­ing í aug­lýs­ing­ar. Ef þau velja að aug­lýsa minna (en eyða jafn miklum pen­ingum og áður) þá þýðir það að þau verði mögu­lega af tekjum (ef aug­lýs­ingar hafa þá áhrif) og minna verður að gera hjá aug­lýs­inga­stof­um. Ef aftur á móti fyr­ir­tæki bregð­ast við með því að auka þann hluta af tekjum sínum sem þau nota í aug­lýs­ing­ar, þá þýðir það að kostn­aður fyr­ir­tækja lands­ins hækkar og á end­anum deila neyt­endur þeim kostn­aði, í formi hærra vöru­verðs.

Því má segja að með því að halda RÚV á mark­aði verndum við fyr­ir­tækin í land­inu, hjálpum aug­lýs­inga­stofum að þríf­ast og minkum lík­urnar á því að neyt­endur endi á því að borga meira fyrir dótið sem þeir sjá aug­lýst í sjón- og útvarpi. 

Aug­lýs­ingar eru sann­gjarnar

Seinni rökin hafa að gera með sann­girni. Eins og allir sem nokkurn tím­anna hafa notað YouTube vita eru aug­lýs­ingar óþol­andi. Þú horfir á sniðuga klippu, en í miðju fjöri er klippt og þú þarft að horfa á eitt­hvað ömur­legt mynd­band um ein­hvern hall­æris­legan tölvu­leik. En þar sem þú borgar ekk­ert fyrir YouTube þá neyð­ist þú til að fyr­ir­gefa YouTube fyrir að stela tím­anum þín­um. Ein­hvern veg­inn verða þeir að fjár­magna sig og fyr­ir­tæki borga fyrir tím­ann þinn og þú borgar YouTube með því að horfa á aug­lýs­ing­arn­ar.

RÚV er ekk­ert öðru­vísi en YouTu­be. Að hluta borgum við fyrir RÚV með nef­skatt. En að hluta til borgum við fyrir RÚV með því að glápa á aug­lýs­ing­ar. Ef ekki væru aug­lýs­ingar myndum við horfa á meira afþrey­ing­ar­efni og færri aug­lýs­ing­ar. Þetta gerir það að verkum að þeir sem nota sér þjón­ustu RÚV í miklu mæli greiða meira, í formi tíma síns, fyrir að nota þjón­ust­una en aðr­ir. Þeir sem aldrei horfa á RÚV borga því aðeins í formi fastra greiðslna en sleppa að öllu leyti við það að eyða tíma sínum í að horfa á aug­lýs­ing­ar. 

Að sjálf­sögðu væri það sann­gjarn­ast að aðeins þeir sem nýttu sér þjón­ustu RÚV borg­uðu fyrir hana. En það eru ýmis rök fyrir því að rík­is­miðlar séu mik­il­vægir (og leyfi ég öðrum að fara í saumana á þeim). En, sama hvernig á það er lit­ið, þá eru efri mörk á því hversu mikið á að rukka fólk fyrir þjón­ustu sem aðeins hluti sam­fé­lags­ins notar – og sumir hópar nota mikið meira en aðr­ir. Þar sem það er eflaust póli­tísk draum­hugsun að láta bara þá sem nota RÚV borga, þá þarf að not­ast við aðrar leiðir til þess að sjá til þess að þeir sem nota þjón­ust­una mest borgi meira; aug­lýs­ingar eru kannski ekki besta leiðin (en mögu­lega sú eina).

Það er rík­is­ins að vega og meta hvað er sann­gjarn­asta leiðin til að reka RÚV. Lilja Alfreðs­dótt­ir, mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra, hefur lýst yfir stuðn­ingi sínum á því að taka RÚV á aug­lýs­inga­mark­aði. Ef hún ætlar að taka málið á næsta stig er mik­il­vægt að hún vegi hags­muni Sýnar (og Sím­ans) á móti hags­munum fyr­ir­tækja og neyt­enda. Lilja er ein­hver skarpasti stjórn­mála­maður okkar Íslend­inga. Hún er einnig með meist­ara­próf í hag­fræði og skilur vel það sem ég er að tala um.

Von­andi hugsar hún málið vand­lega og tekur sína ákvörð­un, með sína bestu vit­und að leið­ar­ljósi. Sama hver sú ákvörðun verð­ur.