Mið­viku­dag­inn 9. októ­ber síð­ast­lið­inn var Umhverf­is­dagur atvinnu­lífs­ins hald­inn hátíð­legur í Hörpu*. Ég horfði á dag­skrána á net­inu og á eftir leit­uðu á mig spurn­ingar um tungu­mál og ham­far­ir.

1. Frúin í Ham­borg 

Fyrsti ræðu­maður dags­ins var Hall­dór Benja­mín Þor­bergs­son, fram­kvæmda­stjóri Sam­taka atvinnu­lífs­ins. Hall­dór vék máli sínu að súrnun hafs­ins en flýtti sér að skjóta inn „mögu­leg súrnun hafs­ins“, sem er „stærsta áskor­unin sem íslenskur sjáv­ar­út­vegur stendur frammi fyr­ir­.“ 

Ég beið eftir að Hall­dór bætti við að súrnun sjávar – ekki mögu­leg eða ómögu­leg súrnun sjávar heldur vís­inda­lega sönnuð súrnun sjávar – væri líka ein stærsta „áskor­un­in“ sem líf­ríki jarðar stendur frammi fyr­ir. En sá vís­dómur kom ekki. 

Því Umhverf­is­dagur atvinnu­lífs­ins er glæný útgáfa af Frúnni í Ham­borg. Ekki segja ham­fara­hlýn­un, segðu áskor­an­ir. Ekki segja súrnun sjáv­ar, segðu mögu­leg súrnun sjáv­ar. Ekki segja vanda­mál, segðu lausn­ir. Og í guð­anna bæn­um, ekki segja bráðnun eða útrým­ing eða lofts­lags­flótta­menn, segðu bara: lausn­ir. 

Það var einmitt töfra­orðið hjá Hall­dóri Benja­mín: „At­vinnu­lífið er lausnin við þeirri vá sem að okkur steðj­ar. Atvinnu­lífið er drif­kraftur nýrra lausna. En auð­vitað megum við ekki ofmetn­ast. Dramb er falli næst.“

2. Strand­aður kær­leikur

Dramb er falli næst og næstur á svið var Heiðar Guð­jóns­son, for­maður Efna­hags­ráðs norð­ur­skauts­ins. 

Heiðar fjall­aði í erindi sínu um ástandið á norð­ur­skauti og „hvers vegna er til­efni til bjart­sýn­i.“ Hann tal­aði um „fullt af námu­mögu­leik­um“ og  „strand­aða orku“ sem við fáum upp í hend­urnar þegar nýjar leiðir opn­ast á norð­ur­skauti.

Talið er að á Græn­landi tap­ist 200 millj­arðar tonna af ís árlega, sem er sex­földun í hraða frá árinu 1990 ( sjá: The Human Planet: How We Created the Ant­hropocene (2019) eftir Simon Lewis og Mark A. Maslin, bls. 219). En Heiðar minnt­ist ekk­ert á þetta þegar hann tal­aði um „ástand­ið“ á norð­ur­skauti. Ef mann­kynið heldur áfram á sömu meng­un­ar­braut er talið að sjáv­ar­mál geti hækkað um allt að 1,3 metra á þess­ari öld (­Sama, bls. 221). 10 pró­sent mann­kyns­ins búa á strand­svæðum sem yrðu fyrir hræði­legum afleið­ingum hækk­unar sjáv­ar­máls. En Heiðar minnt­ist heldur ekk­ert á þetta, hann minnt­ist á strand­aða orku.

Strönduð orka, því­líkt hug­tak! Með þessum tungu­málafim­leikum hefur Heiðar veitt mér sýn á allt hitt sem raun­veru­lega getur strand­að, til dæmis umhyggja og viska og fram­sýni – hvar í æða­kerfi hjart­ans stranda þessar kennd­ir? Má ekki, með sömu fim­leik­um, halda því fram að við menn­irnir séum ekk­ert meira en strandað kjöt fyrir orma?

3. Pappa­mál

Næst á svið var Unnur Brá Kon­ráðs­dótt­ir, fyrr­ver­andi þing­maður Sjálf­stæð­is­flokks­ins. Rík­is­stjórnin hefur nú ráðið hana til að „ann­ast sam­hæf­ingu lofts­lags­mála fyrir hönd rík­is­stjórn­ar­inn­ar“, hvorki meira né minna.

„Það eru ákveðnar hættur sem fel­ast í röskun á lofts­lag­i.“ Þannig hóf Unnur Brá ræðu sína. Ákveðnar hætt­ur. Röskun á lofts­lagi.

Þá var Unni tíð­rætt um breyt­ingar og sagði orð­rétt: „Það fel­ast líka í þessu breytta and­rúms­lofti við­skipta­tæki­færi.“ En við­skipta­tæki­færi fyrir hverja? Íbúa Bangla­desh sem losa 25 sinnum minna af koltví­sýr­ingi út í and­rúms­loftið en Íslend­ingar en munu engu að síður upp­lifa mestu ham­far­irn­ar, ég meina, mestu áskor­an­irnar?

Og meira um breyt­ing­ar. Í starfi sínu sem ráð­gjafi rík­is­stjórn­ar­innar hefur Unnu Brá setið þing Sam­ein­uðu Þjóð­anna: „Síð­ast þegar ég mætti árið 2012 fékk ég plast­flösku og glas. Núna fengu leið­togar heims pappa­fernu, ekk­ert glas og allir drukku bara á stút. Það er allt að breyt­ast." 

Já, það er allt að breytast, með öðrum orð­um: Jöklar bráðna, kór­al­rif fölna, teg­undir útrým­ast. Og á meðan drekka sumir á stút. Úr pappa­mál­um. Og þá fer ég að hugsa um þetta orð pappa­mál, væri það kannski rétta heitið á það tungu­málið sem hér er tal­að?

Unnur Brá vék einnig að súrnun sjávar sem hún sagði ekki vera „eitt­hvað sem redd­ast bara. Það er þróun sem við eigum að hafa smá áhyggjur af.“ 

Smá áhyggj­ur. Drekka af stút. Áskor­an­ir.

Pappa­mál.

4. Hér kemur skelf­ingin

Síð­astur á svið var Brynjólfur Stef­áns­son, sjóðs­stjóri hjá Íslands­sjóð­um, en hann kall­aði erindi sitt einmitt „Tæki­færi og áskor­anir vegna lofts­lags­breyt­inga“. Ég skal gefa Brynjólfi að hann komst næst því að brjóta regl­urnar í Frúnni í Ham­borg. Á einum tíma­punkti sagði hann meira segja „Hérna kemur skelf­ing­in“ og varp­aði á tjaldið glæru með alls konar orðum á. En Brynjólfur las ekki upp af glærunni. Hún fékk bara að lifa í kyrr­þey í átta sek­únd­ur, svo hélt hann áfram.

En þarna voru þau samt, öll bann­orðin í leikn­um: óstöð­ug­leiki í stjórn­mál­um, flóð og aur­skrið­ur, skóg­ar­eld­ar, þurrkar, veð­ur­skemmd­ir, súrnun sjáv­ar, skemmdir inn­viða, lofts­lags­flótta­menn, útrým­ing teg­unda, bráðnun jökla, hung­ursneyð, vatns­skort­ur, breyt­ing á lífs­hátt­um, smit­sjúk­dóm­ar, hækkun á yfir­borði sjáv­ar, breyt­ingar hjá flökku­stofn­um.

Átta sek­úndur af skelf­ingu. Í algjörri þögn.

Brynjólfur end­aði erindi sitt á að brýna að við þyrftum að „skapa umhverfi þar sem við nýtum merkja­send­ingar mark­að­ar­ins til að beina okkur í rétta átt.“ 

En hvað með merkja­send­ingar nátt­úr­unn­ar? Hvað með merkja­send­ingar jökla og skor­dýra? Já, og hvað með merkja­send­ingar vís­inda­manna?

5. Stað­deyf­ing

Að lokum steig for­seti Íslands á svið og veitti verð­laun. Svo var klappað og mér varð hugsað til orða danska heim­spek­ings­ins Sören Kirkegaard:

„Svo bar við í leik­húsi að það kvikn­aði í tjöld­un­um. Þá kom lodd­ari og sagði áhorf­endum frá því. Þeir héldu að það væri spaug og klöpp­uðu. Hann sagði það aft­ur, og fólk klapp­aði enn þá meira. Þannig held ég að heim­ur­inn muni farast, við almenn fagn­að­ar­læti gam­an­samra manna sem halda að það sé spaug.“

Tungu­málið er undir stöð­ugum árás­um. Það er togað í orð, þeim er snúið á hvolf og í hring og eftir að hafa hlustað á ræðu­menn á Umhverf­is­degi atvinnu­lífs­ins fann ég fyrir doða. Eins og ein­hver hefði stungið sprautu inn í eyrað á mér og stað­deyft dul­ar­fullt svæði í heil­an­um. 

Því segi ég: Hristum af okkur doð­ann. Verum vak­andi. Leyfum engum að stað­deyfa orð­ræð­una um ham­fara­hlýnun með mátt­lausu pappa­máli.

Það er von mín að þau sam­tök sem stóðu að Umhverf­is­degi atvinnu­lífs­ins spýti í lófana, hætti að tala í við­teng­ing­ar­hætti um vís­indi og brjóti af sér hlekki frú­ar­innar í Ham­borg. 

Þá fyrst finnum við kjarkinn sem hefur strandað en er nauð­syn­legur til að horfast í augu við skelf­ing­una.

*(Að Umhverf­is­degi atvinnu­lífs­ins standa Sam­tök atvinnu­lífs­ins, Sam­orka, Sam­tök ferða­þjón­ust­unn­ar, Sam­tök fjár­mála­fyr­ir­tækja, Sam­tök fyr­ir­tækja í sjáv­ar­út­vegi, Sam­tök iðn­að­ar­ins og Sam­tök versl­unar og þjón­ustu. Dag­skráin er aðgengi­leg á Face­book­síðu Sam­taka atvinnu­lífs­ins.)