Nýlega var kynnt nýsköp­un­ar­stefna fyrir Ísland. Guð­mundur Haf­steins­son, frum­kvöð­ull, leiddi vinnu stýri­hóps Þór­dísar Kol­brúnar Reyk­fjörð Gylfa­dótt­ur, ráð­herra nýsköp­un­ar­mála, sem skil­aði af sér skýrslu um mál­efnin.

Ólíkt mörgum öðrum skýrslum á vegum hins opin­bera þá finnst mér þessi skýrsla vera afar aðgengi­leg og rammar vel inn hlut­verk nýsköp­unar í sam­fé­lag­inu. Hún boðar ekki sér­tækar lausnir en teiknar upp áskor­an­irnar sem Ísland stendur frammi fyr­ir.

Fyrir vikið fá stjórn­mála­menn og atvinnu­lífið gott aðhald, því spurn­ing­in; Og hvað svo? Kemur óneit­an­lega upp í hug­ann. Stjórn­mál­menn, fjár­fest­ar, mennta­kerfið og leið­togar í atvinnu­líf­inu eiga næsta leik. Það er þeirra að láta verkin tala og gera Ísland að ein­stakri fyr­ir­mynd. 

Sterkir sam­fé­lags­legir inn­viðir á Íslandi, í sam­an­burði við mörg önnur lönd, gefa gott færi á því að ýta undir þátt nýsköp­unar í sam­fé­lag­inu. Guð­mundur hefur sjálfur lýst því í erindum um frum­kvöðla­starf­semi, að Íslandi eigi að vera til­rauna­land fyrir tækninýj­ungar fyrir umheim­inn. Það má til sanns vegar fær, og raunar mörg dæmi um það til nú þegar þar sem Ísland hefur verið í því hlut­verki. Marel og Össur eru lík­lega aug­ljós dæmi. 

Í ský­sl­unni eru sett fram 10 nýsköp­un­ar­boð­orð fyrir Ísland sem kölluð eru leið­ar­ljós í skýrsl­unn­i. 

Þau eru eft­ir­far­andi.

1. Hug­vit ein­stak­linga er mik­il­væg­asta upp­spretta nýsköp­un­ar 

2. Nýsköpun er sam­ofin menn­ingu, sam­fé­lagi og efna­hags­lífi og þrífst meðal ein­stak­linga, mis­mun­andi skipu­lags­heilda og í fjöl­breyttu umhverfi 

3. Þykj­umst ekki vita það sem ekki er hægt að vita 

4. Ósigrar eru óhjá­kvæmi­legir en upp­gjöf er óásætt­an­leg 

5. Engar lausnir eru end­an­leg­ar 

6. Nýsköpun er ekki línu­legt ferli 

7. Nýsköpun er for­senda lífs­gæða í for­tíð, nútíð og fram­tíð 

8. Fjár­magn til rann­sókna og frum­kvöðla frekar en í umsýslu og yfir­bygg­ingu 

9. Áhersla á árangur frekar en útgjöld og fyr­ir­höfn 

10. Þegar við horfum út í heim þá horfir heim­ur­inn til okkar

Von­andi ná þessi boð­orð að festa sig í sessi sem stefnu­mál, því í þeim felst góð leið­sögn þegar kemur að útfærslu á sér­tækum aðgerð­u­m. 

Vafa­lítið bíða margir spenntir eftir sér­tækum aðgerðum stjórn­mála­manna, en hér að neðan verða nefndar þrjár hug­myndir sem gætu ýtt undir að Ísland verði til­rauna­land fyrir tækninýj­ung­ar, suðu­pottur nýsköp­un­ar, í fram­tíð­inn­i. 

1. Skatta­legar íviln­anir fyrir frum­kvöðla er alþjóð­legt sam­keppn­is­at­riði og óhjá­kvæmi­legt er fyrir Ísland að velta fyrir sér hvort við séum að gera nóg í þessum efn­um. 

Til dæmis er und­ar­legt að hugsa til þess að ný fyr­ir­tæki - og frum­kvöðla­starf almennt - þurfi að taka þátt í fjár­mögnun atvinnu­leys­is­trygg­inga­sjóðs strax frá byrjun starf­sem­innar með greiðslu trygg­ing­ar­gjalds og opin­berra gjalda. 

Rann­sóknir hafa marg­stað­fest það að frum­kvöðla­starf er veru­lega áhættu­samt, og algengt að rann­sóknir leiði fram að 1 til 5 pró­sent fyr­ir­tækja sem hefji starf­semi gangi upp á end­an­um. Oft er það upp­hafs­tím­inn sem er áhættu­mest­ur, þegar fyr­ir­tæki og frum­kvöðlar eru að snúa hug­mynd­unum upp í fyr­ir­tæki og starf­semi, og fá til sín fólk. 

Það ætti að koma til greina að lækka þetta gjald veru­lega fyrir nýsköp­un­ar- og frum­kvöðla­starf­semi, jafn­vel afnema það. Það auð­veldar aðgengi að fjár­magni, þar sem áhætta fjár­festa minnkar og upp­bygg­ing­ar­ferlið verður ódýr­ara. Það er vel hægt að útfæra þetta þannig að þetta nái til nýsköp­un­ar- og frum­kvöðla­starf­semi ein­göngu.

2. Annað atriðið snýr að skipu­lags­mál­um, svo und­ar­lega sem það kann að hljóma fyrir ein­hverj­um. Það sem kemur fólki yfir­leitt mest á óvart, þegar rætt er við útlend­inga um Ísland, er hvað landið er fámennt. Margir trúa því hrein­lega ekki hversu fá við erum.

Við erum ein­ungis 360 þús­und og höf­uð­borg­ar­svæðið er á mörkum þess að telj­ast borg, í alþjóð­legum sam­an­burði, með sína 200 þús­und íbú­a. 

Þess vegna skiptir svo miklu máli að gera mikið úr því litla sem við höf­um. Upp­bygg­ing í Vatns­mýr­inni, þar sem er flug­völlur núna, er aug­ljóst dauða­færi til að byggja upp mann- og atvinnu­líf á svæði milli stærstu háskóla lands­ins, Háskóla Íslands og Háskól­ans í Reykja­vík. Upp­bygg­ingin í jaðri flug­vall­ar­ins hefur verið mögn­uð, en það ætti að ýta undir að flýta þess­ari upp­bygg­ingu. Auð­velt er að sjá það fyrir sér, að á þessu svæði geti verið kjör­lendi - góðar aðstæður - til að efla háskóla­sam­fé­lagið á Íslandi, og um leið styrkja eina borg­ar­svæðið sem við höf­um. Borgir eru sífellt að skipta meira máli í heim­inum og ekki ætti að van­meta þann þátt, þó Ísland sé lítið og fámennt. 

Það að ná sátt um að skipu­leggja upp­bygg­ingu á flug­vall­ar­svæð­inu í Vatns­mýri, með nýsköp­un­ar­starf að leið­ar­ljósi, ætti að vera gott fram­lag til þess efla nýsköp­un. Því fyrr sem þetta ger­ist, því betra.

3. Þriðja atriðið snýr að stór­auknum fjár­fram­lögum - bæði hjá hinu opin­bera og einka­fyr­ir­tækjum - þegar kemur að sölu- og mark­aðs­starfi. Rauður þráður í reynslu­sögum þeirra frum­kvöðla sem hafa nóð góðum árangri - jafn­vel eftir erf­iða fæð­ingu og langan upp­bygg­ing­ar­tíma - er að við Íslend­ingar búum yfir afar tak­mark­aðri þekk­ingu á sölu- og mark­aðs­starfi. Vissu­lega eru á þessu mik­il­vægar und­an­tekn­ing­ar, en heilt yfir þá er sölu- og mark­aðs­starf, t.d. í hug­bún­að­ar­geira og ýmsu öðru, eitt­hvað sem erf­ið­lega hefur gengið að byggja upp á Ísland­i. 

Það er ekki óeðli­legt, enda erfitt að vera langt frá helstu mörk­uð­um. Með auknum tækni­fram­förum á ýmsum sviðum verður þetta atriði eflaust enn mik­il­væg­ara. Þetta á t.d. við um nýsköp­un­ar­starf í mat­væla­fram­leiðslu og fleiru. Með því að stór­auka slag­kraft í sölu á mark­aðs­starfi - annað hvort með íviln­unum eða auknum fjár­fram­lögum - þá er hægt að ýta betur undir að fyr­ir­tæki ná árangri. 

Það gleym­ist stundum í umræðu um nýsköpun á Íslandi, að hún er ekk­ert sér­stak­lega líf­leg í alþjóð­legum sam­an­burði. Ef það má gagn­rýna helstu leið­toga okkar í nýsköp­un­ar­starfi fyrir eitt­hvað, þá er það helst að það vantar stundum gagn­rýna hugsun ekki síst í garð stjórn­mála­manna. Það er talað mikið um mik­inn kraft í frum­kvöðl­um, en mætti huga meira að því hvernig mætti gera hann enn meiri. 

Núna er staðan þannig, sam­kvæmt tölum Hag­stofu Íslands, að störfum í tækni- og hug­bún­að­ar­geira, hefur verið að fækka um mörg hund­ruð milli ára. Á miklu hag­vaxt­ar­skeiði frá 2012 til 2018 þá fjölg­aði störfum um rúm­lega 20 þús­und, en margt bendir til þess að mik­ill meiri­hluti starf­anna hafi verið ekki vel launuð störf sem unnin voru af fólki sem kom til lands­ins frá Aust­ur-­Evr­ópu - mest karlar - og lagði vissu­lega gott til með því. En hvað er góður hag­vöxtur og hvað er slæmur hag­vöxtur fyrir þjóð­ríki? Hver er stefnan þegar kemur að þróun mannauðs­ins í land­inu? Hvernig störf viljum við búa til?

Upp í hug­ann kemur tíunda nýsköp­un­ar­boð­orð­ið: Þegar við horfum út í heim þá horfir heim­ur­inn til okk­ar. 

Til að Ísland geti orðið að til­rauna­landi fyrir tækninýj­ungar - að nýsköp­un­ar­sam­fé­lagi sem við viljum að bygg­ist upp - þá þarf að takast á við erf­iðu spurn­ing­arnar um hvers vegna hag­kerfið þró­ast eins og það þró­ast. Hvernig verður Ísland hluti af alþjóð­legu mark­aðs­svæði, með dýpri ræt­ur? Eru íslenskar sér­lausnir í pen­inga­málum skyn­sam­legar eða ekki? 

Þetta eru spurn­ingar sem þarf að svara. En áður en það er gert, þá ætti að stór­auka fram­lög til sölu- og mark­aðs­starfs erlend­is. Með tím­anum myndi það kannski færa rök­ræðu um sér­lausnir í pen­inga­málum nær stjórn­mála­mönn­um. Þeir virð­ast stundum hafa það of gott, og ekki þekkja frum­kvöðla­starfið af reynslu. 

Eft­ir­fylgni

Þór­dís Kol­brún ber það með sér að vera afburða stjórn­mála­maður og stefnu­mörkun í nýsköp­un­ar­málum fyrir Ísland er lík­lega hennar stærsta mál. Von­andi fylgir hún því vel eftir með félögum sínum í stjórn­mála­stétt­inn­i.