Þó COVID-19 veiran virðist ekki herja á börn með sama hætti og ýmsa aðra hópa þá taka áskoranirnar sem stafa af faraldrinum á sig ólíkar myndir sem geta skapað aukna hættu fyrir öryggi og velferð barna. Á nokkrum vikum hefur daglegt líf fjölskyldna á Íslandi og um heim allan breyst mikið og sóttvarnaraðgerðir hafa, þrátt fyrir mikilvægi sitt, raskað rútínu og öryggi margra barna.
Aðstæðurnar hafa mikil áhrif á börn
Um þessar mundir er aukið álag á öllu samfélaginu og þá ekki síst mikilvægustu einingu þess, fjölskyldunni. Kvíði og streita getur skapast í tengslum við samkomubann, efnahagslegar áskoranir og minna aðgengi að stuðnings- og þjónustukerfum, bæði fagaðilum og ömmum, öfum og öðrum fjölskyldumeðlimum.
Reynslan sýnir okkur því miður að við þessar aðstæður aukast líkur á að börn verði þolendur vanrækslu og ofbeldis, hvort sem það er andlegt, líkamlegt eða kynferðislegt. Þetta hefur verið raunin í faröldrum síðustu áratuga og nýlegar upplýsingar frá Kína og Ítalíu hafa staðfest.
Skert starfsemi skóla og leikskóla samhliða minni samgangi milli fólks veldur því að börn þurfa oft á tíðum að búa lengur við þessar aðstæður áður en aðstoð berst. Þetta sjáum við nú þegar hér á landi þar sem tilkynningum til barnaverndar hefur fækkað, þvert á það sem aðstæður og reynslan sýnir að ætti að vera raunin.
Aðstæðurnar magna upp skuggahliðar áfengis- og vímuefna
Í aðstæðum eins og þeim sem nú eru uppi hér á landi sem og annars staðar, er hætta á því að neysla áfengis og annarra vímugjafa aukist og verði til skaða. Í gær fengum við þær fréttir að áfengissala á Íslandi hefði aukist töluvert síðustu vikur. Þó að flestir drekki hóflega og af skynsemi þá er ærin ástæða til þess að vera meðvitaður um eigin áfengisneyslu og sýna ábyrgð. Sterkt samband er á milli óhóflegrar áfengis- og vímuefnaneyslu og ofbeldis af ýmsum toga s.s. heimilisofbeldis og vanrækslu barna.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO) fjallar sérstaklega um þessi mál í tengslum við COVID-19 og á heimasíðu stofnunarinnar segir meðal annars að notkun áfengis og vímuefna sé ekki rétta leiðin til að takast á við aukið álag eða kvíða sem fylgir faraldrinum. Í morgun bárust fréttir af því að Grænland hefði af þessu slíkar áhyggjur að þeir hafi ákveðið að bannað skyndilega alla áfengissölu í landinu til 15. apríl hið minnsta. Ástæðan er sú að vegna lokunar stofnana og veitingastaða þá myndi áfengisneysla aukast í heimahúsum og aukin hætta væri á að börn gætu lent í aðstæðum þar sem ekki væri hægt að grípa inn eða fylgjast með.
Án þess að sá sem þetta riti sé að tala fyrir aukinni forræðishyggju þá er mikilvægt að hvert og eitt okkar hafi ofangreint hugfast á næstu vikum og mánuðum. Áfengisneysla er ekki einkamál þess sem neytir því hún hefur oftar en ekki líka áhrif á fjölskyldu, vini og aðra.
Við erum öll barnavernd!
Á Íslandi höfum við sterkt barnaverndarkerfi sem stendur vörð um velferð barnanna okkar. Starfsmenn í barnavernd standa nú sem fyrr vaktina og stíga inn í aðstæður þegar þess er þörf. Staðan er hins vegar enn flóknari núna en við eigum að venjast. Minni samgangur milli fólks og sú staðreynd að börn eru minna í skóla og öðrum úrræðum sem veita þeim öryggi og stuðning veldur því að ekki verður alltaf upplýst um erfiðar aðstæður barna og að þau þurfi því að búa lengur við þær aðstæður áður en aðstoð berst.
Í ljósi alls þá er full ástæða til að biðla til almennings, nágranna og allra annarra aðstandenda að vera meðvituð, hafa augun opin og huga sérstaklega að börnum sem við höldum að búi við erfiðar aðstæður. Öllum ber að tilkynna um aðstæður barns ef áhyggjur vakna. Ekki bíða eftir að aðrir gera það, ekki bíða eftir aðstæður breytist. Hringdu í 112 og tilkynntu.
Þá má benda á að Hjálparsími Rauðakrossins, 1717 (og netspjall á www.1717.is) hefur verið efldur og þangað geta allir leitað og fengið aðstoð eða ráðgjöf allan sólarhringinn.
Alveg eins og við erum öll almannavarnir þá erum við öll barnavernd. Hvert og eitt okkar getur skipt öllu máli í lífi barns!
Höfundur er félags- og barnamálaráðherra.
