OECD er helsta ráð­gjaf­ar­stofnun vest­rænna stjórn­valda. Sjón­ar­mið þeirra hafa oft­ast orðið ríkj­andi sjón­ar­mið í efna­hags- og sam­fé­lags­málum á síð­ustu ára­tug­um.

Upp úr 1980 tal­aði OECD gjarnan fyrir úrræðum í anda nýfrjáls­hyggju. 

Við kreppu eins og nú ríkir hefðu þeir þá mælt með skatta­lækk­unum til fyr­ir­tækja og fjár­festa, minni rík­is­út­gjöld­um, nið­ur­skurði vel­ferð­ar­rík­is­ins, afnámi reglu­gerða og auknu mark­aðs­frelsi.

En nú er öldin önn­ur!

Nýfjáls­hyggjan er dauð, brennd og graf­in. Reynslan af henni hefur séð til þess.

Það er tákn­rænt fyrir þessi umskipti að úrræði sem OECD mælir nú með í Kóvid-krepp­unni eru að miklu leyti í and­stöðu við nýfrjáls­hyggj­una.

OECD boðar nú aukna áherslu á vel­ferð­ar­ríkið til að vernda við­kvæma þjóð­fé­lags­hópa og þá atvinnu­lausu fyrir áhrifum krepp­unn­ar.

Upp­bygg­ingin í kjöl­far sótt­varna eigi síðan að vera sjálf­bær, bæði félags­lega og umhverf­is­lega (inclusive and green growt­h). Hag­vöxt­ur­inn skuli skila öllum almenn­ingi kjara­bótum og verða grænni en verið hef­ur.

Aðstoð við atvinnu­líf eigi að taka mest mið af litlum fyr­ir­tækjum og verka­fólki sem er í við­kvæmri stöðu.

Með þeirra eigin orðum

Í nýlegri skýrslu um stefnu til að bregð­ast við krepp­unni (Policy Brief) segir OECD eft­ir­far­andi:

„Áhrif krepp­unnar til skemmri og milli tíma verða sér­stak­lega erfið fyrir þá þjóð­fé­lags­hópa sem verst standa fyr­ir, sem felur í sér hættu á auknum ójöfn­uð­i… 

Mælt er með snöggum og afger­andi við­brögðum stjórn­valda til að styðja við við­kvæm­ustu þjóð­fé­lags­hópana, með höf­uð­á­herslu á sam­stillt átak til að efla félags­lega vel­ferð­ar­kerfið (social prot­ect­ion), heil­brigð­is­þjón­ustu, mennt­un, hús­næð­is­stuðn­ing og sér­tæk við­brögð til að auka per­sónu­legt öryggi kvenna og barna (þ.e. aftra heim­il­is­of­beld­i), auk aðgerða til að verja við­kvæmt og illa tryggt verka­fólk, lítil fyr­ir­tæki, sam­fé­lög og svæði sem eru útund­an” (sjá OECD Covid 19: Prot­ect­ing People and Soci­eties).

OECD útfærir stefnu­á­herslur fyrir fleiri svið og þeirra á meðal eru sum þeirra úrræða sem gripið hefur verið til hér á landi, svo sem frestun skatt­greiðslna fyr­ir­tækja, lán til fyr­ir­tækja með rík­is­á­byrgð og tíma­bund­inn stuðn­ingur við greiðslu launa­kostn­aðar (sbr. hluta­bóta­leið­in). 

Það er athygl­is­vert fyrir þá sem hafa fylgst með OECD til lengri tíma að sjá þessar breyttu áherslur sem nú koma fram með skýr­ari hætti en fyrr.

Þó er einnig rétt að benda á, að í árlegum skýrslum sínum um atvinnu­mál frá 2018 og síðar (t.d. Employ­ment Out­look 2018) leggur OECD áherslu á mik­il­vægi kjara­samn­inga og verka­lýðs­fé­laga fyrir bætta virkni vinnu­mark­aða og nauð­syn­legt við­nám gegn sívax­andi ójöfn­uði í umhverfi alþjóða­væð­ing­ar.

Hér áður fyrr töldu OECD-­menn að verka­lýðs­fé­lög væru til óþurfta og að ójöfn­uður væri nauð­syn­legur til að ná góðum hag­vext­i. 

Nú vara þeir við því að ójöfn­uður dragi úr hag­vexti og leiði til óstöð­ug­leika og þeir sýna skiln­ing á mik­il­vægi verka­lýðs­fé­laga.

Það má því segja um OECD-liða, að batn­andi mönnum er best að lifa!

Í takti við áherslur verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar

Ofan­greindar áherslur OECD á mik­il­væg kreppu­úr­ræði eru í ágætum takti við það sem verka­lýðs­hreyf­ingin hér á landi hefur talað fyrir og ítrekað á síð­ustu vik­um.

Þetta er líka í sam­ræmi við þann lær­dóm sem draga má af afleið­ingum fjár­málakrepp­unnar sem hófst árið 2008, en þá kom í ljós að öfl­ugri vel­ferð­ar­ríkin vörðu almenn­ing best gegn nei­kvæðum afleið­ingum af krepp­unni (sjá um það hér).

Fyrir okkur á Íslandi eru veik­ustu varn­irnar núna í atvinnu­leys­is­bóta­kerf­inu, sem býður upp á of lágar bæt­ur, ekki síst fyrir þá sem verða atvinnu­lausir í meira en 3 mán­uði, eins og verka­lýðs­fé­lögin hafa ítrek­að.

Við end­ur­reisn ferða­þjón­ust­unnar og skyldra fyr­ir­tækja verður síðan mik­il­vægt að skil­yrða stuðn­ing hins opin­bera við sjálf­bæran rekst­ur, félags­lega jafnt sem umhverf­is­lega, og tryggja að ekki sé stutt með skattfé við bakið á rekstri sem ekki greiðir eðli­lega skatta né fylgir heil­brigðum við­skipta­hátt­u­m. 

Ríkið er eini bak­hjarl­inn – Buf­fett reynd­ist létt­vægur

Þessi skrif OECD um við­brögð við krepp­unni sýna glögg­lega að ríkið eitt er til bjargar þegar á reyn­ir. 

Stjórn­völd OECD-­ríkj­anna hafa alls staðar dælt fjár­magni til fyr­ir­tækja og víð­ast tekið að sér fram­færslu atvinnu­lausra, auk þess að fjár­magna heil­brigð­is­þjón­ust­una sem berst við veiruna.

War­ren Buf­fett, sem kall­aður hefur verið kon­ungur einka­fjár­fest­anna í heim­in­um, hefur á síð­ustu árum eign­ast hluti í banda­rískum flug­fé­lög­um. Hann hefur stært sig af því að hann vilji vera “bak­hjarl flug­fé­lag­anna” í heima­landi sínu.

Nú í krepp­unni hefur hann hins vegar selt alla hluti sína í þessum flug­fé­lögum með þeim orðum að hann vilji ekki taka á sig tíma­bund­inn kostnað vegna krepp­unnar (sjá hér). 

Þar fór „bak­hjarl­inn” fyrir lít­ið! 

„Sam­fé­lags­leg ábyrgð” reynd­ist inn­an­tómur fag­ur­gali. 

Aðrir geta séð um að tryggja flug­sam­göngur til fram­tíð­ar.

Höf­und­­ur er pró­­fessor við HÍ og sér­­fræð­ingur í hluta­­starfi hjá Efl­ing­u-­­stétt­­ar­­fé­lagi.