Það er áreið­an­lega þarft að fjalla um upp­byggi­lega þætti sorps, nánar til­tekið lífúr­gangs. Ekki er langt síðan ég skrif­aði hér um mál­efni SORPU enda um mik­il­vægan sam­fé­lags­þátt að ræða og úrgangs­mál eru yfir­leitt fyr­ir­ferð­ar­mikil í umræðum manna á milli, ef rætt er um umhverf­is­mál. Það er greini­legt að mjög mörgum finnst mik­il­vægt að flokka og end­ur­vinna úrgang, og það er frá­bært. Það er líka svo nær­tækt að pæla í rusl­inu, sem er alstaðar nálægt – á heim­il­inu, í fyr­ir­tæk­inu, opin­berum stofn­unum o.s.frv. Fyrir stuttu fór ég yfir ein­hæfa og nei­kvæða umfjöllun um SORPU hér í Kjarn­an­um. Auð­vitað á umræða um nei­kvæða þætti rétt á sér, en sam­fé­lags­lega mik­il­vægir þættir eiga það líka, sér­stak­lega ef mál­efnið er brýnt. 

Gas- og jarð­gerð­ar­stöð SORPU er bráð­nauð­syn­leg breyt­ing, mikið fram­fara­skref. Það besta við stöð­ina er ábyggi­lega að það verður svo aug­ljóst að úrgangur er ekki úrgangur (= ves­en, mengun og ógeð) heldur hrá­efni, eins og allt er á ein­hverjum tíma­punkti í þessum heimi, þ.e.a.s. í líf­inu. Ekk­ert hverfur bara, ekki heldur þótt það hverfi okkur sjónum (hvort sem það endar í Álfs­nesi eða Lang­tí­burtistan), því í alvör­unni sjálfri eru líf og hrá­efni aðal – við þekkjum þetta alveg: Af jörðu ertu kom­in/n og allt það. Og úr hrá­efnum búum við til alls kyns afurðir og nú mun SORPA gera það líka úr sínu hrá­efni, sorp­inu, og það ekk­ert slor: Metan og moltu. Metanið er lofts­lags­hlut­laust elds­neyti og moltan inni­heldur mik­il­væg áburð­ar­efni og húmus sem eru mik­il­væg hringrás­ar­efni. Sumir kalla þessa breyt­ingu á með­ferð sorps bylt­ingu og ég tel það ekki orðum auk­ið. Og því fleiri sem þekkja og skilja hlutverk hennar og áhrif, því magn­aðri er bylt­ing­in. 

Metan úr auð­nið­ur­brjót­an­legum lífúr­gangi höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins

Metanið er umhverf­is­vottað af Nor­rænni Umhverf­is­merk­ingu (Svan­ur­inn) – svo fyr­ir­hyggju­samir voru SORP­U-­stjórn­end­ur. Met­an­fram­leiðsla úr urðun hefur verið stunduð hjá SORPU í 20 ár, svo löng og góð reynsla er komin á þá fram­leiðslu. Metanið telur ekki eins og jarð­efna­elds­neytið í koldí­oxíð­bók­hald­inu. Þannig getum við núllað út tugi stræt­is­vagna og rútur og hund­ruð og jafn­vel þús­undir minni öku­tækja ár hvert. Við þetta bæt­ist að með stýrðri vinnslu nást mun betri heimtur met­ans og því minnkar losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda vegna úrgangs tals­vert, sem er bráð­nauð­syn­legt og telur vænt­an­lega í bók­hald­inu í tengslum við Par­ís­ar­sam­komu­lag­ið. Með sam­stilltu átaki stjórn­valda og þar til bærra aðila, t.d.. nokk­urra bænda, væri vel mögu­legt að koma á met­an­væddu Íslandi. Þýskir bændur í þús­unda­vís stunda met­an­fram­leiðslu og dágóð reynsla og þekk­ing er til staðar af tækn­inn­i. 

Rafvæðing bíla­flot­ans, ekki síst bíla­leig­anna, gengur eðli máls sam­kvæmt ekki sér­lega hratt og hleðsla raf­bíla er ansi hæg, sem hentar ekki í lang­ferð­um. Met­an­væð­ing upp að skyn­sam­legu marki (sem þarf að finna út hvert er) er hag­kvæm sjálf­bær þró­un. Sam­kvæmt sölu­að­ilum Scania stræt­is­vagna kom­ast met­an­vagnar þeirra frá Rvík til Akur­eyrar og til baka á einni hleðslu. Auk SORPU er unnið metan úr urð­un­ar­stað Akur­eyr­inga í Gler­ár­dal og þar í bæ ganga nokkrir vagnar á met­ani. Bændur gætu síðan séð um að fram­leiða metan á vel völdum stöð­um, með stuðn­ingi stjórn­valda og með auka­hrá­efni frá fisk­verk­endum eða öðrum mat­væla­fram­leið­end­um, svo bíla­leigur gætu hæg­lega boðið upp á met­an­bíla sem fengju metan í öllum lands­hlut­um. Nægt fram­boð er af tví­orku­bíl­um, sem sagt bílum sem ganga bæði fyrir bens­íni og metangasi, svo hægt væri að byrja strax að bjóða met­an­bíla að því marki sem lík­leg met­an­væðing býð­ur. Þetta myndi hraða orku­skiptum í sam­göngum veru­lega. Ég gæti best trúað að ég yrði ekki ein um að verða miklu stolt­ari af þjóð­inni ef hún skellti sér í að bjóða uppá jarð­ol­íu­lausar sam­göngur fyrir alla og það hefði áreið­an­lega jákvæð áhrif í ferða­þjón­ust­unn­i. 

Gull jarð­yrkj­ans

Oft hef ég heyrt og lesið það sem erlent jarð­yrkju­fólk hefur að segja um mik­il­vægi moltu sem jarð­vegs­bæt­is. Talið hana sinn helsta fjár­sjóð. Og það er gott að hafa það bak við eyrað, að mold­in, jarð­veg­ur­inn, er upp­spretta lífs­ins. Gróð­ur­inn lifir á jarð­veg­inum og dýrin á plönt­un­um. Molta er sam­bæri­leg við mik­il­vægan hluta jarð­vegs og inni­heldur m.a. hinn lífs­nauð­syn­lega fos­fór. Fos­fór er í öllum líf­verum, m.a. í kjarn­sýr­un­um, og hann er mik­il­vægur í orku­bú­skap frumna. Til­bú­inn fos­fórá­burður er unn­inn úr námum og rétt eins og jarð­ol­ían gengur hann til þurrð­ar. Því miður er ekk­ert sem kemur í hans stað, ekk­ert stað­geng­ils­efn­i. 

Fyrr en síðar þurfum við að end­ur­heimta þessi efni úr úrgangi, koma hringrásinni aftur í gang. Það er hrein­lega sið­ferði­lega rangt að láta hið góða hrá­efni sem lífúr­gangur er fara til spillis og þannig líf­efn­um. Ómeng­að­ur, rétt með­höndl­aður lífúr­gangur er gull garð­yrkju­fólks og bænda og grunnur að góðri rækt­un. Eins og ég ræddi í síð­ustu grein minni hér er þörf á þró­un­ar­vinnu hjá SORPU á moltu, svo hægt sé að selja hana. Eins er grund­vall­ar­at­riði að gæða­votta hana. Með hringrás­ar­hag­kerfi, sem mikið er talað um á tylli­dögum hér (en ESB hóf inn­leið­ingu á fyrir 4-5 árum) ætti mark­aður að fara að skap­ast fyrir moltu. Ekki að mark­aður sé nauð­syn­legur fyrir alla skap­aða hluti, en það er hefð­bundið kerfi nútím­ans. Öfugt við nátt­úru­lög­málin þá eru „mark­aðslög­mál­in“ nefni­lega ekki frum­for­senda sam­fé­lags­ins, enda eru þau til­bún­ingur mann­anna á meðan nátt­úru­lög­málin eru óbreyt­an­leg. Það væri áreið­an­lega góð til­högun að íbúar á starfs­svæði SORPU gætu fengið það moltu­magn sem sam­svarar lífúr­gangi þeirra frítt (þeir borga jú fyrir með­höndl­un­ina) og þetta fyr­ir­komu­lag byði jafn­framt upp á upp­byggi­lega teng­ingu við nátt­úr­una og hringrásir henn­ar.

Höf­undur er MSc. umhverf­is- og auð­linda­fræð­ing­­ur. Sér­­hæf­ing: Nýt­ing lífúr­­gangs (B.Sc. líf­fræð­ing­­ur) og sjálf­­bær þró­un. ­