Tæki­færi barna og ung­menna á Aust­ur­landi til listnáms og þátt­t­öku í list­við­burðum eru eðli máls­ins sam­kvæmt ekki jöfn þeim tæki­færum sem börn á höf­uð­borg­ar­svæð­inu hafa. Öfl­ugir tón­list­ar­skólar hafa þó sinnt tón­list­ar­fræðslu eftir fremsta megni og vert er að fylgj­ast með þróun verk­efna eins og lista­deildar Seyð­is­fjarð­ar­skóla sem leggja grunn að fjöl­breyttri list­fræðslu fyrir fólk á öllum aldri í litlu sam­fé­lög­un­um. Stað­setn­ingin á Aust­ur­landi gefur einnig aðgengi að ann­ars­konar inn­blæstri, til dæmis gegnum ein­stak­lings­mið­aðra nám, nánd við nátt­úru­öfl­in, rými ein­stak­lings­ins sem skap­ast í fámenni og áhersl­una sem oft er á átt­haga­fræði í smærri sam­fé­lög­um. 

Margir lista­menn hafa sprottið uppúr lít­il­fjör­legum en óneit­an­lega nær­andi jarð­vegi strjál­býl­is­ins, og varla fengu þeir Þór­bergur Þórð­ar­son og Jóhannes S. Kjar­val mik­il­feng­legt menn­ing­ar­upp­eldi austur á landi á æsku­árum sín­um. En nú eru breyttir tímar og almenn sam­staða ríkir um að börn alls­staðar á land­inu skuli hafa jafnt aðgengi að fjöl­breyttri fræðslu og upp­lif­un­um.

Lít­ill vinnu­hópur á Aust­ur­landi setti það að mark­miði sínu sum­arið 2017 að auka aðgengi barna og ung­menna á Aust­ur­landi að list­námi og list­við­burðum og vinna sam­hliða með­vitað með styrk­leika fámenn­is­ins og töfr­andi umhverfi fjalla og fljóta. Með stuðn­ingi frá sókn­ar­á­ætl­un, fyr­ir­tækjum og sveit­ar­fé­lögum á svæð­inu sprakk bók­staf­lega út nýtt verk­efni; BRAS.

BRAS er menn­ing­ar­há­tíð barna og ung­menna á Aust­ur­landi þar sem börnum er gefið tæki­færi til að skapa og upp­lifa listir í sem víð­ustu sam­hengi. Ein­kunn­ar­orð hátíð­ar­innar eru Þora! Vera! Gera! enda er það eitt megin leið­ar­ljós hátíð­ar­innar að hvetja börn á Aust­ur­landi til að þora að hvíla í sjálfum sér og fram­kvæma á eigin for­send­um. 

Árið 2011 kom út skýrsla um rann­sókn á list- og menn­ing­ar­fræðslu á Íslandi. Rann­sókn­inni var stýrt af Anne Bam­ford, pró­fessor og mennta- og menn­ing­ar­full­trúa Lund­úna­borg­ar. Hún stýrði einnig umfangs­mik­illi rann­sókn á list­kennslu í yfir 40 löndum en nið­ur­stöð­urnar úr henni voru gefnar út árið 2006 í bók­inni The WOW fact­or; Global rea­se­arch compendium on the impact of the arts in education. Í þess­ari grein verður hug­mynda­fræði BRAS og dag­skrá hátíð­ar­innar sett í sam­hengi við inn­tak og nið­ur­stöður úr þessum tveimur rann­sókn­um.

BRAS er haldið að hausti og leggur þannig lín­urnar fyrir skap­andi og skemmti­legan vet­ur. BRAS gefur börnum og for­eldrum tæki­færi til að upp­lifa saman menn­ing­ar­við­burði, auk þess að gefa börnum aukið aðgengi að ým­is­konar listnámi meðan á hát­íð­inni stend­ur. Dag­skrá BRAS er fjöl­breytt enda er reynt að höfða til breiðs ald­urs­hóps og snerta á sem flestum list­form­um. Dag­skráin er tví­skipt; Opin almenn dag­skrá ann­ars­vegar þar sem for­eldrar eru hvattir til að upp­lifa list­við­burði og vinnu­stofur með börnum sín­um, og lokuð dag­skrá hins­vegar sem unnin er inn í almennt skóla­starf leik-, grunn- og fram­halds­skóla á Aust­ur­land­i. 

Mik­il­vægur liður BRAS eru fræðslu­verk­efni menn­ing­ar­mið­stöðv­anna þriggja; Skaft­fells með áherslu á mynd­list, Tón­list­ar­mið­stöðvar með áherslu á tón­list og sviðs­lista­á­herslu Menn­ing­ar­mið­stöðvar Fljóts­dals­hér­aðs. Lagt er upp með vand­aða list­fræðslu þar sem unnið er náið með skóla­stofn­unum undir leið­sögn fag­fólks í listum eða list­kennslu. Mark­miðið er að börn kynn­ist fag­legum aðferðum í listum og fái fjöl­breyttar fyr­ir­myndir á sviði lista. Fræðsl­unni er ætlað að stuðla að sjálf­stæði og sjálfsöryggi barna til að iðka list­sköpun í sínu dag­lega lífi, í leik og starfi. Fræðslu­verk­efnin eru byggð upp á mis­mun­andi aðferðum til að miðla þess­ari hug­mynda­fræði til barna og ung­menna, t.d. með vinnu­stof­um, sýn­ing­ar­heim­sókn­um, fyr­ir­lestrum og við­burð­um. Lagt er upp með að börn til­einki sér aðferðir til tján­ingar og miðl­unar á hug­mynda­heimi sín­um, og að gefa þeim inn­sýn í fjöl­breytt tækifæri hvað varðar nám og starf til fram­tíð­ar. 

Í sam­an­tekt rann­sókn­ar­innar um list- og menn­ing­ar­fræðslu á Íslandi leggur Anne Bam­ford til að sam­vinnu skóla­kerf­is, menn­ing­ar­geirans og skap­andi starfs­greina skuli festa í sessi því virk sam­vinna skóla við utan­að­kom­andi aðila (lista­fólk, fyr­ir­tæki og menn­ing­ar­stofn­an­ir) sé ekki algeng á Íslandi.

Skaft­fell, mið­stöð mynd­listar á Aust­ur­landi, hefur unnið braut­ryðj­enda­starf á sviði mynd­list­ar­fræðslu á lands­byggð­inni síðan 2007. Skaft­fell hefur árlega fjár­magnað og þróað vandað fræðslu­verk­efni sem býðst ákveðnum ald­urs­hópi í öllum skólum á Aust­ur­landi sem svar við vöntun á gæða-­mynd­list­ar­kennslu í mörgum skól­um. Fræðslu­verk­efni Skaft­fells leiðir saman lista­fólk, skól­ana og menn­ing­ar­stofnun rétt eins og mælt er með í skýrsl­unni. Með til­komu BRAS þró­uðu Tón­list­ar­mið­stöð og MMF einnig fræðslu­verk­efni til að auka enn frekar aðgengi að gæða-list­fræðslu í skólum á Aust­ur­landi. Auk fræðslu­verk­efna menn­ing­ar­mið­stöðv­anna ferð­að­ist Þjóð­leik­húsið í leik- og grunn­skóla meðan á BRAS stóð, sem hluti af sýn­ing­ar­ferð leik­húss­ins um land­ið, og sýndi leik­sýn­ingar fyrir tvo aldus­hópa. Sirkus­hóp­ur­inn Hring­leikur hélt úti fræðslu í fram­halds­skólum og í sam­starfi við íþrótta­fé­lög auk þess að sýna sirkus fyrir börn í öllum grunn­skólum á Aust­ur­landi undir hatti grunn­skóla­verk­efn­is­ins List fyrir alla.

Það má því með sanni segja að BRAS hafi stuðlað að virku sam­starfi skóla­kerf­is­ins við menn­ing­ar­stofn­anir og sjálf­stætt starf­andi lista­fólk. Í einni af fimm útli­st­uðum til­lögum sem lagðar eru fram í skýrsl­unni segir um menn­ing­ar­stofn­anir þjóð­ar­inn­ar, sem að stað­aldri eru stað­settar í Reykja­vík: Menn­ing­ar­stofn­anir eiga í starfi sínu áfram að höfða til almenn­ings, sér­stak­lega til fólks sem býr fjær þessum stofn­un­um. Skipa ætti nefnd um það sér­staka verk­efni að auka fjöl­breytni og fylgj­ast með aðgengi.

Með starf­semi BRAS sinnir Aust­ur­land vissum skyldum sem lagt er til í skýrsl­unni að hvíli hjá mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­inu, og ganga skref­inu lengra en að kort­leggja – aðgengið er hrein­lega búið til.

Höf­undur er meist­ara­nemi við List­kennslu­deild Lista­há­skóla Íslands og sat í verk­efna­stjórn BRAS 2017-2019.

--

BRAS var haldið í fyrsta skipti í sept­em­ber 2018. Stofn­að­ilar BRAS voru þrjár menn­ing­ar­mið­stöðvar á Aust­ur­landi; Skaft­fell á Seyð­is­firði, Tón­list­ar­mið­stöð Aust­ur­lands og Menn­ing­ar­mið­stöð Fljóts­dals­hér­aðs (MM­F), Skóla­skrif­stofa Aust­ur­lands, Fjarða­byggð, Fljóts­dals­hérað og Aust­ur­brú.