Jóhann Páll Jóhanns­son skrifar á Kjarn­ann and­svar við svari mínu við grein hans. Ég þakka honum það. Mál­efna­leg umræða um gjald­eyr­is­mál er mjög af hinu góða, að mínu mati.

­Fyrst finnur Jóhann að notkun minni á gæsa­löppum í milli­fyr­ir­sögnum í svar­grein­inni. Af minni hálfu var um stíl­bragð að ræða sem átti að fanga kjarna hvers atriðis sem tekið var fyrir í svar­grein­inni. Ekki var þarna um beinar til­vitn­anir í grein Jóhanns að ræða. Það mátti mis­skilja. Mér er bæði ljúft og skylt að biðja Jóhann afsök­unar á því.

Ég er sáttur við þá punkta sem Jóhann hefur sett fram og tel þá, ásamt andsvörum mín­um, ágæta sam­an­tekt á kostum og göllum ólíkra leiða í gjald­eyr­is­mál­um. Fremur en að svara grein Jóhanns vil ég því nota þetta tæki­færi til að taka saman þessa kosti og galla ólíkra leiða, les­endum til glöggv­un­ar.

Krón­an, kostir og gallar

Kostir krón­unnar hafa mikið verið rædd­ir. Ljóst er að sjálf­stæður gjald­mið­ill skapar ákveð­inn sveigj­an­leika í hag­stjórn sem getur komið sér vel. Sér­stak­lega auð­veldar sjálf­stæður gjald­mið­ill leið­rétt­ingu mis­taka, t.d. í gerð kjara­samn­inga, og að takast á við áföll. Mögu­legt er að lækka raun­laun og bæta sam­keppn­is­stöðu með því að leyfa gengi að falla. Rétt er þó að hafa í huga að þetta „með­al“ við hag­stjórnar­á­skor­unum er því miður þannig að erfitt er að stjórna skammta­stærð­inni, eins og Ásgeir Jóns­son Seðla­banka­stjóri hefur bent á. Þannig er hætta á að krónan falli mun meira en nauð­syn­legt er til að leið­rétta raun­laun, með til­heyr­andi kjara­rýrn­un. Þetta upp­lifðu Íslend­ingar m.a. 2001 og 2008. 

Gallarnir eru að sjálf­stæð mynt veldur hærri við­skipta­kostn­aði, dregur úr sam­keppni, skapar óvissu um við­skipta­kjör útflutn­ings­fyr­ir­tækja, ýtir undir verð­bólgu og leiðir til hærra vaxt­ar­stigs. Öll þessi vanda­mál verða þeim mun meiri því minna sem mynt­svæðið er. Færri og minni vondar fréttir þarf til að hreyfa við gengi lít­ils gjald­mið­ils en stór­s. 

Evr­an, kostir og gallar

Kostir aðildar Íslands að evru­svæð­inu eru að gallar krón­unnar hætta að vera vanda­mál. Við­skipta­kostn­aður lækkar gagn­vart evru­svæð­inu, óvissa um við­skipta­kjör hverfur og geng­is­sveiflur gagn­vart öðrum löndum innan mynt­svæð­is­ins hætta að hafa áhrif á verð­lag. Vextir lækka og sam­keppni á mörk­uðum svo sem fjár­mála­starf­semi og trygg­ingum verður mögu­leg.

Gall­arnir er að sveigj­an­leiki krón­unnar hverf­ur. Mis­tök í hag­stjórn eða áföll verða ekki leyst með lækkun gengis og þar með raun­launa. Reyna mundi veru­lega á sveigj­an­leika vinnu­mark­aðar ef hag­stjórn­ar­vanda­mál eiga ekki að leiða til atvinnu­leys­is. Einnig er það nokkuð sam­dóma álit sér­fræð­inga að aðild að ERM II og upp­taka evru sé ekki mögu­leg nema með aðild að Evr­ópu­sam­band­inu. Það yrði ekki gert nema með víð­tækri póli­tískri sátt, sem virð­ist nokkuð fjar­lægur mögu­leiki í dag.

Mála­miðl­un­in, kostir og gallar

Mála­miðl­unin felst í teng­ingu gengis krón­unnar við evru með gagn­kvæmum samn­ingum við Evr­ópu­sam­band­ið. Slík teng­ing hefur nær alla sömu kosti og galla og upp­taka evru. En hún krefst ekki aðildar að Evr­ópu­sam­band­inu og væri því mögu­leg strax, ef póli­tískur vilji er fyrir hendi hér á landi og innan Evr­ópu­sam­bands­ins. Á hinn bóg­inn er var­an­leiki slíkrar lausnar ein­ungis tryggður meðan báðir aðilar eru í stakk búnir til að verja fyr­ir­komu­lag­ið. Ég tel það mögu­legt, þó aðrir efast.

Af hverju ekki fljót­andi krónu?

Sé fyr­ir­komu­lag gjald­eyr­is­mála í heim­inum skoðað og borið saman við fólks­fjölda kemur í ljós að kostir sjálf­stæðrar myntar eru for­rétt­indi sem fyrst og fremst fjöl­mennar þjóðir leyfa sér. Litlar sjálf­stæðar myntir eru sjald­gæf­ar. Mynd 1 sýnir sam­an­tekt höf­undar á fyr­ir­komu­lagi gjald­eyr­is­mála og fólks­fjölda fyrir lönd heims­ins.

Myndin sýnir að lang flestar minni þjóðir nota annað hvort gjald­miðil ann­arra ríkja eða tengja gjald­miðil sinn við aðra gjald­miðla. Ein­ungis meðal stór­þjóða er fljót­andi gengi algeng­asta fyr­ir­komu­lag gjald­eyr­is­mála. Hverju sæt­ir? Svarið blasir við. Aðrar þjóðir hafa kom­ist að því að kostn­aður sjálf­stæðrar myntar rétt­læti ekki ábatann. 

Ein­föld grund­vall­ar­lög­mál leiða til þess að óstöð­ug­leiki er fylgi­fiskur smæð­ar. Minni frá­vik í einum geira lít­ils og fábreytts hag­kerfis þarf til að hreyfa sam­töl­una fyrir hag­kerfið allt en í stóru fjöl­breyttu hag­kerfi. Því meiri óstöð­ug­leiki því meiri sveiflur í gengi, því meiri sveiflur í gengi því meiri kostn­aður af sjálf­stæðri mynt.

Við virð­umst stundum gleyma því hvað er stórt og hvað er lítið í þess­ari umræðu. Frændur okkar Norð­menn eru með sjálf­stæða mynt, norsku krón­una. Gengi hennar hefur verið mun stöðugra en gengi íslensku krón­unn­ar, þrátt fyrir að norska hag­kerfið sé á margan hátt ekki ósvipað því íslenska. Íslenska hag­kerfið er hins vegar lægra hlut­fall af því norska en hag­kerfi Hafn­ar­fjarðar er af íslenska hag­kerf­inu. Er hug­myndin um Hafn­firska krónu góð? Mundi það bæta lífs­kjör og fram­tíð­ar­horfur Hafn­firð­inga?

Þeir aðilar sem af alvöru hafa skoðað mögu­leika Íslands í gjald­eyr­is­málum hafa allir kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu að eini gjald­mið­ill­inn sem raun­veru­lega komi til greina að tengja gengi krón­unnar við sé evr­an. Evru­svæðið er lang stærsta við­skipta­blokkin sem Ísland á við­skipti við. Einnig skapar samn­ing­ur­inn um Evr­ópska efna­hags­svæðið sterkan innri markað fyrir vinnu­afl, sem mundi auð­velda teng­ingu Íslands við evru­svæð­ið. Jóhann, og margir aðr­ir, hafa bent á að hag­sveiflur á Íslandi og á evru­svæð­inu séu ekki í takt. Því gæti tengin sem þessi orðið okkur spenni­treyja í hag­stjórn. Ekki er hægt að neita því. (Benda má á að aug­ljós­asti val­kostur Hafn­firð­inga í gjald­eyr­is­málum er íslenska krón­an, þrátt fyrir að hagur Hafn­ar­fjarðar og Íslands ganga ekki alltaf í takt.)

Vanda­málið er þetta. Sá óstöð­ug­leiki sem krónan skapar hefur reynst Íslandi mjög dýr. Íslensk útflutn­ings­fyr­ir­tæki þurfa að geta staðið af sér löng tíma­bil hás raun­gengis með háum raun­launum og erf­iðri sam­keppn­is­stöðu. Þetta hefur stuðlað að ein­hæfni útflutn­ings­at­vinnu­veg­anna hér á landi. Það sem helst þrífst eru greinar sem byggja á ódýrum aðgangi að íslenskum auð­lind­um. Á þessu þarf að verða breyt­ing ef mögu­legt á að vera að tryggja sam­bæri­leg kjör fyrir kom­andi kyn­slóðir og þeim bjóð­ast í nágranna­lönd­un­um. Lausnin getur ekki að eilífu verið að ganga bara á næstu auð­lind. Umfang þeirra er end­an­legt.

Ég er þeirrar skoð­unar að gjald­miðla­málin séu brýnt mál sem verði að ræða strax. Ég er einnig þeirrar skoð­unar að ekki eigi að spyrða það við aðrar og flókn­ari spurn­ing­ar, s.s. aðild að Evr­ópu­sam­band­inu. Af þeim sökum tel ég hug­mynd okkar Stef­áns Más þess virði að ræða.

Höf­undur er vara­for­maður Við­reisn­ar.