Ég skoð­aði nýlega vef Alþingis (eins og geð­heilsu­hraustir ungir menn gera) og sá þar frum­varp um mennta­stefnu Íslands 2020-2030. Þar var listi sem inni­hélt mik­il­væg­ustu hæfi­leika fram­tíð­ar­innar (sam­kvæmt mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­inu) og var lestur í fyrsta sæti á þeim lista. Það er rök­rétt að kennsla í lestri sé for­gangs­at­riði, enda fer lestri og lesskiln­ingi sífellt hrak­andi á Íslandi og tíma­bært að kippa því í lag.

Eins og stendur er vin­sælt að auka lestur barna og ung­menna með því að þvinga þau til lestr­ar. Það þýðir að barn sem hefur ekki áhuga á lestri er látið lesa þangað til að það kann að meta skemmt­ana­gildi lest­urs hvort sem því líkar það betur eða verr, en lestr­ar­hestur bekkj­ar­ins sem hefur unun af lestri græðir tíma­bundna virð­ingu bekkj­ar­fé­laga sinna í stemn­ingu þar sem hann tekur að sér hlut­verk Sörla úr Dýra­bæ. Kannski er betra fyrir geð­heilsu, nátt­úru­lega for­vitni og lestr­ar­á­huga barna að láta þau í friði eftir að þau eru búin að koma sér í gegnum Sísí og Lóló svo að þau sjálf ákveði hvað þau lesa næst og á hvaða hraða.

Eini gall­inn við þetta frjáls­lega við­mót er síma­notkun á yngsta stigi grunn­skóla, þar sem símar eru tölu­vert betur hann­aðir til að ná athygli en bæk­ur. Kannski verður ein­hver vit­und­ar­vakn­ing eða eitt­hvað for­varn­ar­starf til þess að minnka síma­notkun hjá börnum og er bóka­lestur til­valið áhuga­mál til að fylla upp í hið til­vist­ar­lega tóma­rúm sem mynd­ast korteri eftir að barn er hætt er að horfa á Bar­bie Elsa Stalin Fun Colors Playtime 3000 eggja­opn­un­ar­mynd­band eða eitt­hvað álíka YouTu­be-­myndefni, sett fyrir framan áður venju­leg börn sam­kvæmt sið­lausri Mat­rix-­gervi­greind.

En hvað með ung­ling­inn? Við­mót klám­kyn­slóð­ar­innar gagn­vart „réttu“ mál­fari og „réttri“ íslensku er aðal­lega mótað af íslensku­kennslu, en hún er eins og stendur álíka opin fyrir frjálsu hug­ar­fari og Pútín er fyrir Gay Pride. Hið gíf­ur­lega magn mál­fræði­verk­efna og skyldu­lest­urs í íslensku­námi ætti að vera gott efni í sam­sær­is­kenn­ingu um hvort að íslensku­nám sé hannað af sér­trú­ar­söfn­uði rétt­trún­að­ar­ridd­ara innan Stofn­unar Árna Magn­ús­son­ar, með það mark­mið að koma í veg fyrir hinn næsta Hall­dór Lax­ness og nýja bylgju atóm­skálda með því að drepa áhuga ung­menna á íslenskri tungu.

Þetta gengur ágæt­lega hjá þeim enda eru ungir rit­höf­und­ar, tón­list­ar­menn, skunkskáld og veggjakrot­arar farnir að stunda listir sínar í síauknum mæli á ensku. Ein ástæða fyrir auk­inni ensku­notkun í list­sköpun er ótti við að nota íslensku, en sá ótti stafar af áhyggjum um að ef það finn­ast mál­fræði­villur munu hneyksl­aðir her­skarar fyrri kyn­slóða koma og sví­virða lista­mann­inn svo að sjálfs­traust hans og lista­fer­ill verði fyrir var­an­legum skaða. Er til önnur þjóð þar sem ung­menni þora ekki að skrifa ljóð á móð­ur­máli sínu af ótta við staf­setn­ing­ar­vill­ur?

Ég efast ekki um að ótti um að íslenska sé að hverfa muni við­hald­ast jafn lengi og íslenskan sjálf, en getum við samt náð­ar­sam­leg­ast nýtt þann ótta í að sækja fram og nútíma­væða kennslu­hætti á íslensku og lestri svo að krökkum finn­ist í alvöru gaman að læra tungu­málið og lesa frekar en að grafa okkur niður í skot­grafir íhalds­semi og aft­ur­hvarfs­hyggju. Við lifum á öld enda­lausrar afþrey­ingar þar sem sífellt erf­ið­ara er að búast við því að krakkar (og full­orðn­ir) geri eitt­hvað sem þeim finnst leið­in­legt að gera, eins og að læra gott og rétt mál án nokk­urrar umb­unar nema minni kvart­ana  for­eldra og hag­fræð­inga yfir PISA-könn­un­um. Á ein­hverjum tíma­punkti verður nám að verða skemmti­legt, hvort sem fólki líkar það betur eða verr.

Höf­undur er nemi við Mennta­­­skól­ann á Akur­eyri.