Snæ­björn Guð­munds­son jarð­fræð­ingur fjallar um ramma­á­ætlun í grein 10. febr­úar sem hann boðar að sé sú fyrsta í röð fjög­urra greina á Kjarn­an­um. 

Ég geri ráð fyrir að Snæ­björn hafi kastað út jól­unum á þrett­ánd­anum eins og aðrir lands­menn en jóla­er­indi orku­mála­stjóra hefur hann geymt til þess að orna sér við á þorr­an­um. Hann kýs reyndar að ávarpa und­ir­rit­aðan sem fyrr­ver­andi orku­mála­stjóra. Hvort sem þetta er ein­hvers konar barna­leg til­raun til smætt­unar eða merki um sterka ósk­hyggju læt ég liggja á milli hluta. Í grein­inni er ramma­á­ætlun lýst sem ein­hvers konar sam­sær­istil­raun fjár­magns­eig­enda og virkj­ana­sinna til þess að koma aftan að sjálf­skip­uðum varð­mönnum íslenskrar nátt­úru.

Ein af grunn­stoðum grein­ar­innar er að for­stjóri fyr­ir­tækis á sam­keppn­is­mark­aði með raf­orku lýsir því yfir að ekki sé þörf á frek­ari raf­magns­fram­leiðslu. Sam­fé­lagið setur almennar reglur um kröfur til fyr­ir­tækja og ein­stak­linga sem setja ein­stökum atvinnu­greinum skorður sem í sumum til­fellum girða fyrir eða draga úr fjár­fest­ing­um. Þörfin fyrir vöru og þjón­ustu á mark­aði skil­grein­ist hins vegar í okkar þjóð­fé­lagi  af því hvort ein­hver er til­bú­inn að greiða fyrir afurð­irn­ar. Raf­magn er í þessum skiln­ingi vara sem er fram­leidd ef öll skil­yrði af hálfu sam­fé­lags­ins eru upp­fyllt og ef það er til kaup­andi að henni og þar með þörf fyrir hendi. Hættan á að menn hefji stór­fellda raf­magns­fram­leiðslu án þess að hafa kaup­anda að raf­orkunni verður að telj­ast hverf­andi. Við búum við mark­aðs­hag­kerfi þar sem fram­leiðsla á vöru og þjón­ustu byggir á mögu­legum við­skipta­tæki­færum sem á end­anum ákvarð­ast af eft­irspurn hins almenna borg­ara. Áætl­un­ar­bú­skapur sem stjórn­ast af æðri mark­miðum gæti virst ein­föld leið til þess að breyta heim­inum til hins betra en hefur reynst afar erf­iður í fram­kvæmd. 

Það eru í gangi sér­kenni­legar hug­myndir um að það sé bein­línis óæski­legt og jafn­vel hættu­legt að fram­leiða of mikið raf­magn í land­inu miðað við lág­marks raf­orku­þörf lands­manna. Þetta virð­ist hins vegar ekki eiga við um aðrar vörur og þjón­ustu eins og fiskaf­urðir og ferða­þjón­ustu. Í öllum til­fellum skapar þessi umfram­fram­leiðsla atvinnu og verð­mæti sem gera okkur kleift að flytja inn vín­ber, raf­bíla, te og kaffi og allt það annað sem við fram­leiðum ekki en teljum til okkar per­sónu­legu þarfa. Í all­flestum löndum heims er sterkt sam­band milli auk­innar raf­orku­fram­leiðslu og hag­vaxt­ar. Tak­mörkun auk­innar raf­orku­fram­leiðslu mun því til lengri tíma að öllum lík­indum leiða til lak­ari lífs­kjara, hvort sem okkur líkar það betur eða verr. 

Grein­ar­höf­undur boðar að hann ætli að færa rök fyrir því að til ramma­á­ætl­unar hafi verið stofnað til þess að auð­velda fram­kvæmd virkj­ana­á­forma. Það er auð­vitað rétt að ef ekki hefðu verið fyr­ir­hug­aðar nýjar virkj­ana­fram­kvæmdir í land­inu hefði ramma­á­ætlun verið með öllu óþörf. Með ramma­á­ætlun var skil­greint vandað ferli sem gerði ráð fyrir ítar­legri grein­ingu mögu­legra virkj­un­ar­kosta m.t.t. nýt­ingar eða verndar byggt á meg­in­stoðum sjálf­bærrar þró­un­ar. Þetta var reyndar bara ein breyt­ing af mörgum á lagaum­hverfi stærri fram­kvæmda, sem allar mið­uðu að því að und­ir­búa upp­lýsta ákvörðun um hugs­an­legar fram­kvæmd­ir. Með lögum um mat á umhverf­is­á­hrifum áætl­ana og fram­kvæmda var tryggð vönduð umfjöllun um áætl­anir og fyr­ir­hug­aðar fram­kvæmd­ir. Með stað­fest­ingu Árósa­sam­komu­lags­ins var almenn­ingi tryggð aðkoma að und­ir­bún­ingi ákvarð­ana um nýjar fram­kvæmdir og með lögum um ramma­á­ætlun var lögfest að frið­lýs­ing eða nýt­ing virkj­ana­staða þyrfti sam­þykki alþing­is. 

Vandi grein­ar­höf­undar virð­ist vera sá að hann telur sig búa yfir hinni einu réttu nálgun þess­ara mála og treystir ekki þar til bærum lýð­ræð­is­lega kjörnum stjórn­völdum eins og alþingi og sveit­ar­stjórnum til þess að taka réttar ákvarð­anir í mál­inu þrátt fyrir að mál hafi verið vand­lega reifuð og upp­lýst. Örlög ramma­á­ætl­unar hafa hins vegar orðið þau að í þriðja áfanga hefur umfjöll­unin orðið of ein­hliða og gapið virð­ist afar stórt á milli álits sér­fræð­ing­anna og hinnar almennu skyn­sem­is­vit­undar meðal þjóð­ar­innar og alþing­is­manna. Von­andi ber alþingi gæfa til að vinna úr þeirri stöðu á vor­þing­inu og losa um þá patt­stöðu sem þetta hefur skapað en það mun að öllum lík­indum hafa í för með sér tölu­verða end­ur­skoðun á til­lögum verk­efn­is­stjór­ar. 

Í grein­inni er fjallað ítar­lega um það hver eyði­legg­ing­ar­máttur vænt­an­legra lofts­lags­breyt­inga mun verða fyrir nátt­úru Íslands. Grein­ar­höf­undur forð­ast hins vegar að tengja mögu­leika til þess að nýta end­ur­nýj­an­legar og kolefn­is­fríar orku­lindir við þróun lofts­lags­mála. Við­brögð skoð­ana­systk­ina hans hafa yfir­leitt verið að Ísland sé svo lít­ill hluti af heims­byggð­inni að það sem við gerum hér skipti ekki máli fyrir heild­ina. Vand­inn er bara sá að um allan heim höfum við bar­átt­uglaða hópa fólks sem hafa sett sér það mark­mið að vernda nærum­hverfi sitt fyrir hvers konar breyt­ingum á umhverfi og upp­lifun sem vinnsla end­ur­nýj­an­legrar orku getur haft í för með sér. Þegar ég kom út af jarð­hita­ráð­stefnu í Offen­burg í Þýska­landi fyrir nokkrum árum gekk ég fram á mót­mæla­stöðu sem ég við fyrstu sýn hélt að beind­ist gegn nýjum kjarn­orku­verum en þegar ég kom nær sá ég að þetta var hópur fólks sem virt­ist ætla að leggja allt í söl­urnar til þess að koma í veg fyrir fyr­ir­hug­aða jarð­hita­nýt­ingu á svæð­in­u. 

Lofts­lags­vand­inn er vandi heims­byggð­ar­inn­ar, ekki bara Íslands. Þegar og ef við eftir miðja öld­ina verðum búin að ná mark­miðum okkar um tak­mörkun hlýn­unar á heims­vísu verðum við búin að nýta alla mögu­leika til orku­sparn­að­ar, orku­skipta og kolefn­is­lausrar orku­vinnslu sem völ er á. Við munum líka upp­lifa miklar breyt­ingar á hag­kerfum og fram­leiðslu­ferlum og það er ekki sjálf­gefið að þau lönd sem nú búa við sterkan efna­hag og góð lífs­kjör muni við­halda for­ystu sinni í nýrri heims­mynd. Ísland hefur alla burði til þess að leggja mikið til bar­átt­unnar gegn lofts­lags­vánni og skapa um leið nýja mögu­leika með grænni orku­vinnslu og orku­tengdri starf­semi, mögu­leika sem standa nálægt okkur í tíma og geta verið mik­il­vægur þáttur í við­reisn efna­hags­lífs­ins eftir Covid og skapað ný atvinnu­tæki­færi og aðstæður til nýsköp­un­ar. For­senda þess er að við finnum skyn­sam­legt jafn­vægi milli nýt­ingar og verndar sem byggir á öllum meg­in­stoðum sjálf­bærrar þró­unar og látum ekki stjórn­ast um of af ein­hliða mál­flutn­ingi eins­máls­hreyf­inga. 

Við Íslend­ingar búum við lýð­ræði og mark­aðs­hag­kerfi. Við búum almennt við góð lífs­kjör og við­höldum sterkum innviðum sem und­ir­stöðu almennrar heil­brigð­is­þjón­ustu, mennt­un­ar, félags­legs öryggis og fjöl­breytts atvinnu­lífs. Til að við­halda þess­ari stöðu þurfum við nú að þróa atvinnu­líf okkar þannig að við tryggjum áfram­hald­andi hag­vöxt og hámörkum jafn­framt fram­lag okkar í bar­átt­unni gegn hlýnun jarð­ar. Ekk­ert af þessu virð­ist falla vel að við­horfum Snæ­björns grein­ar­höf­undar og skoð­ana­systk­ina hans og virð­ist heldur á bratt­ann að sækja, enda metur hann það greini­lega svo að hann þurfi fjórar greinar til þess að und­ir­byggja sinn boð­skap.   

Höf­undur er orku­mála­stjóri.