Kaup­máttur er mikið tísku­hug­tak hjá stjórn­mála­mönn­um, einkum þeim sem eru við völd. Algengt er að stjórn­mála­menn tali um að staða efna­hags­mála sé sífellt að batna og verða betri, enda sýni tölur um kaup­mátt launa það. Fólk geti nú keypt meira - að með­al­tali - en áður fyrir launin sín.

Ég hef tekið eftir því að stjórn­mála­menn nota þessa við­miðun oftar en margt annað til þess að greina stöðu mála. Sér­stak­lega var þetta áber­andi í aðdrag­anda þess að fjár­mála­kerfið hrundi, þegar gengi krón­unnar styrkt­ist hratt. Þó jókst kaup­máttur launa nær alveg þangað til­ hag­kerfið var komið í gjör­gæslu.

Ég á erfitt með að átta mig á þessum mæli­kvarða, satt best að segja, finnst hann ekki nógu sér­tæk­ur. Fólk er í mis­jöfnum aðstæðum með sín laun og það þarf að greina allan kostnað fólks til þess að sjá hvort launa­þró­unin sé æski­leg eða óæski­leg. Inn í heild­ar­jöfn­una spila margir hlut­ir, þó með­al­talið geti sýnt að staðan sé að batna.

Núna þegar það er verið að semja um for­dæma­lausar launa­hækk­anir á vinnu­mark­aði, hjá næstum öllum stétt­um, þá finnst mér valið standa á milli tveggja val­kosta, hvað fram­haldið varð­ar. Ann­ars vegar að samn­ing­arnir verði í raun um að auka verð­bólgu og hækka vexti, eins og því maður margt bendir til, eða hins vegar til þess að hefja algjör­lega nýtt skeið; að auka sparn­að­ar­vit­und meðal almenn­ings og reyna að stuðla að meira jafn­vægi í hag­kerf­inu.

Ef seinni kost­ur­inn er far­inn, og skyn­semi í útgjöldum heim­ila verður inn­leidd í meira mæli en nú þekkist, þá gæti

Þessar upp­lýs­ingar birt­ust í Pen­inga­málum í maí.

vel hugs­ast að umsamdar launa­hækk­anir muni skila sér í betri stöðu hjá nær öllum stétt­um. Þannig myndi almenn­ingur beita sér fyrir því að halda verð­bólgu í skefj­um, og þar með vöxt­um, þó það verði lík­lega erfitt. Fimmtán til 30 pró­sent launa­hækk­anir er gríð­ar­lega mikið fyrir hag­kerfi sem ekki hefur aukið fram­leiðni að neinu marki árum sam­an.

Sam­kvæmt nýlegum tölum frá Meniga er um þriðj­ungur heim­ila í land­inu með yfir­drátt­ar­lán. Það eru hávaxta­lán lán til skamms tíma, sem eru í nær öllum til­fellum óskyn­sam­leg fyrir heim­ili, enda þarf að end­ur­greiða höf­uð­stól láns­insn til baka með him­in­háum vöxt­um.

Það er full ástæða til þess að hafa áhyggjur af því að inni­stæðu­laust vaxt­ar­skeið einka­neyslu sé framund­an, en almenn­ingur á næsta leik. Hann getur brugð­ist við nýlegum samn­ingum aðila vinnu­mark­að­ar­ins, og stjórn­valda, með því að halda pen­ingum hjá sér, en eyða honum ekki í vit­leysu. Það getur skipt miklu máli fyrir fram­hald­ið. Ef það eru nógu margir sem hugsa með þessum hætti og breyta eftir því.