Nú glittir í skref í átt að losun hafta með fram­lagn­ingu vit­rænna lausna um hvernig eigi að taka á aflandskrónu­vand­anum með hags­muni Íslands kyrfi­lega í for­grunni. Höftin hafa verið í gildi á sjö­unda ár og valda ótrú­legri skekkju í efna­hags­líf­inu, kosta atvinnu­lífið um 80 millj­arða króna á ári og auka ójöfnuð með því að bjóða sumum upp á tæki­færi til að hagn­ast á þeim á meðan að aðrir líða fyr­ir.

Það hefur blasað við mjög lengi að það þurfi að losa um þann vanda sem fylgir krónu­eignum slita­búa föllnu bank­anna (ca. 980 millj­arðar króna), snjó­hengj­una svoköll­uðu (ca. 235 millj­arða króna) og setja ein­hvers konar hömlur á það útflæði inn­lendra aðila sem gæti farið út úr íslensku hag­kerfi við losun hafta (mögu­lega um 500 millj­arðar króna að mati Alþjóða­gjald­eyr­is­sjóðs­ins).

Ísland á rúm­lega 60 millj­arða króna í óskuld­settan gjald­eyr­is­vara­forða. Það sér því hver maður að það er ógjörn­ingur fyrir Ísland að ætla að skipta rúmum 1.700 millj­örðum króna í gjald­eyri. Þá myndi krónan hríð­falla og íslenskur almenn­ingur sæti enn einu sinni eftir með hörmu­legar afleið­ing­arn­ar.

Þess vegna þarf að finna lausn sem tryggir að Ísland þurfi ekki að skuld­setja sig eða fella gengið til að losa um krónu­eign­irnar og setji stöð­ug­leika hér­lendis í fyrsta sæti.

Málið loks í for­gang

Það má hrósa sitj­andi rík­is­stjórn fyrir að setja losun hafta í þann for­gang sem málið hefur haft hjá henni. Þetta er langstærsta mál íslensks sam­tíma og á skilið að vera sett á odd­inn. Þar hefði málið líka átt að vera hjá síð­ustu rík­is­stjórn en hún ákvað frekar að dreifa kröftum í mörg sam­fé­lags­breyt­andi mál. Sund­ur­lyndið sem ein­kenndi þá rík­is­stjórn gerði það að verkum að fæst þeirra mála komust yfir lín­una og þegar hún ætl­aði loks að fara af fullum krafti í hafta­málin var rík­is­stjórnin bæði runnin út á tíma og orðin allt of veik­burða.

Lengi vel virt­ist umræða um leiðir í þessum málum snú­ast um tvennt: ann­ars vegar svo­kall­aða nauða­samn­ings­leið og hins vegar svo­kall­aða gjald­þrota­leið. Nauða­samn­ings­leiðin snérist í ein­földu máli um að semja við slitabú föllnu bank­anna og eig­endur aflandskróna um að gefa eftir hluta eigna sinna og binda aðrar í langan tíma innan íslensks hag­kerfis til að losun hafta myndi ekki hafa í för með sér gjald­eyr­is­ó­jöfnuð og ógna stöð­ug­leika.

Gjald­þrota­leiðin snérist um að knýja slita­búin í þrot gegn vilja kröfu­hafa þeirra og láta þá skila öllum erlendum eignum slita­bú­anna til Seðla­bank­ans og borga allar kröfur út í íslenskum krón­um. Þannig átti að kom­ast yfir mikið magn gjald­eyr­is, og græða „böns of monní“.

Gjald­þrota­leiðin snérist um að knýja slita­búin í þrot gegn vilja kröfu­hafa þeirra og láta þá skila öllum erlendum eignum slita­bú­anna til Seðla­bank­ans og borga allar kröfur út í íslenskum krón­um. Þannig átti að kom­ast yfir mikið magn gjald­eyr­is, og græða „böns of monní“.  

Mjög deildar mein­ingar voru um lög­mæti gjald­þrota­leið­ar­inn­ar. Og margir voru á þeirri skoðun að henni myndu fylgja ára­löng mála­ferli sem myndu hafa í för með sér að sjálft aðal­mark­mið­ið, að losa höft, myndi þurfa að bíða á með­an.

Stefnu­breyt­ing með nýjum ráð­gjöfum

Síð­asta sumar varð stefnu­breyt­ing þegar Bjarni Bene­dikts­son, fjár­mála- og efna­hags­ráð­herra, til­kynnti að samið hefði verið við ýmsa ráð­gjafa vegna los­unar fjár­magns­hafta. Mynd­aður var nýr fram­kvæmda­hópur um hafta­losun og lögð sú lína að höft yrðu ein­ungis losuð ef þjóð­hags­leg skil­yrði um stöð­ug­leika yrðu upp­fyllt.

Frá þeim tíma hafa helstu tals­menn gjald­þrota­leið­ar­inn­ar, sem hefur alla tíð notið mik­illa vin­sælda í ákveðnum kreðsum í kringum Fram­sókn­ar­flokk­inn, týnst úr hafta­af­náms­hópnum og allar opin­berar yfir­lýs­ingar breyst í að mark­mið til­lagna um losun hafta sé ekki að græða pen­ing, heldur verja stöð­ug­leika. Þessi lína er vit­an­lega í fullum takti við þær áætl­anir sem Seðla­banki Íslands hefur mótað og unnið eftir bak­við tjöldin frá árinu 2011.

Síð­ast var þetta ítrekað í grein­ar­gerð Bjarna til Alþingis um fram­gang losun hafta sem birt var fyrir mán­uði síð­an. Málið virt­ist í góðum og skipu­lögðum far­vegi.

Orðum fylgir ábyrgð

Það skiptir miklu máli hvernig ráða­menn tala um hafta­mál út á við. Það er aug­ljóst að erlendir kröfu­hafar þurfa að gefa eftir tölu­vert af krónu­eignum sín­um, ef ekki all­ar, til að geta slitið búum föllnu bank­anna. Það hefur blasað við lengi og þær sviðs­myndir kröfu­haf­anna sem lekið hafa til fjöl­miðla sýna að þeir með­taka þennan skiln­ing, þótt þeir muni auð­vitað reyna allt sem þeir geta til að fá sem mest út úr slit­un­um. Þannig virkar kapital­ism­inn.

Seðla­bank­inn hefur lengi unnið með hug­myndir um að leggja á ein­hvers­konar útgöngu­skatt (e. exit-­tax) sem geri það að verkum að kröfu­hafar gefi eftir hluta eigna sinna gegn því að fá rest­ina til ráð­stöf­un­ar. Á síð­ustu mán­uðum hefur þessi hug­mynd aug­ljós­lega verið að þró­ast í verk­færi sem beita á við losun hafta síðar á þessu ári. Hluti af þeirri áætlun var að nefna skatt­inn stöð­ug­leika­skatt, til að und­ir­strika að ekki sé um lottó­vinn­inga­leið að ræða. Með því aukast allar líkur á að aðferðin gangi upp laga­lega gagn­vart alþjóða­sam­fé­lag­inu og njóti jafn­vel stuðn­ings bákna eins og Alþjóða­gjald­eyr­is­sjóðs­ins. Það myndi styrka stöðu Íslands mjög.

Þess vegna varð allt vit­laust þegar Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son for­sæt­is­ráð­herra ákvað að nota tæki­færið í yfir­lits­ræðu á flokks­þingi Fram­sókn­ar­flokks­ins til að nefna stöð­ug­leika­skatt í fyrsta sinn á opin­berum vett­vangi, og segja að hann myndi skila hund­ruðum millj­arða króna.

Annað hvort ertu með okk­ur, eða á móti Íslandi

Sama hversu mikið menn reyna að láta líta út fyrir að allir gangi í takt í rík­is­stjórn­inni út á við þá er morg­un­ljóst að það varð allt vit­laust innan þess hóps í kringum Bjarna Bene­dikts­son sem kemur að áætl­un­ar­gerð um losun hafta þegar Sig­mundur sagði þessa hluti í ræðu sinni. Ræðan olli skaða og ekk­ert sam­ráð var haft við sam­starfs­flokk­inn um inni­hald henn­ar. Til­gangur Sig­mundar var aug­ljós­lega til póli­tísks heima­brúks, að und­ir­strika að hann væri hinn sterki leið­togi flokks­ins sem stæði einn gegn land­ráðum og óbil­girni vondra útlend­inga.

Til­gangur Sig­mundar var aug­ljós­lega til póli­tísks heima­brúks, að und­ir­strika að hann væri hinn sterki leið­togi flokks­ins sem stæði einn gegn land­ráðum og óbil­girni vondra útlendinga.

Það gagn­ast Sig­mundi mjög vel að stilla stöð­unni upp þannig að hann, og flokkur hans, séu tals­menn íslenskra hags­muna en allir aðrir séu að ganga erinda and­stæð­inga þeirra, og séu jafn­vel land­ráða­menn. Þess vegna fylgdi löng upp­taln­ing um leyni­skýrslur og þjónkun alls kyns afla við kröfu­hafa með í ræðu for­sæt­is­ráð­herr­ans. Hann var að stilla mál­unum upp í „við“ og „þið“. Annað hvort er fólk á línu hans eða það er með óvin­inum í liði og á móti Íslandi.

Þessi leið hefur gagn­ast Sig­mundi ákaf­lega vel á stuttum póli­tískum ferli for­sæt­is­ráð­herr­ans, sem er að mörgu leyti mjög slyngur stjórn­mála­mað­ur. Honum tókst að gera sig að einu von skuld­settra íslenskra heim­ila fyrir síð­ustu kosn­ingar og að hold­gerv­ingi sig­urs í Ices­a­ve-­mál­inu með svip­aðri aðferð­ar­fræði.

Að nota Ices­ave sem póli­tískt verk­færi

Raun­ar ­mætti kenna aðferð­ar­fræð­ina við Ices­a­ve. Það eru 811 dagar síðan að EFTA-­dóm­stól­inn komst að þeirri nið­ur­stöðu að Ísland hefði unnið sigur í Ices­a­ve-­mál­inu. Nið­ur­stöðu sem allir fagna og allir eru í fullum rétti að fagna. Síðan þessi nið­ur­staða fékkst, og mál­inu lauk form­lega, hefur orðið Ices­ave birst í 1.228 fréttum eða greinum í íslenskum fjöl­miðl­um. Það þýðir að minnst hefur verið á Ices­ave 1,5 sinnum á dag á hverjum ein­asta degi frá því að dómur féll. Í síð­ustu viku kom Ices­ave tví­vegis fram í fréttum eða grein­um, fyrst í við­tali við Sig­mund og síðar í grein eftir Guðna Ágústs­son, fyrrum for­mann Fram­sókn­ar­flokks­ins.

Ices­a­ve-­málið hefur öðl­ast nýtt líf sem póli­tískt verk­færi þeirra sem eigna sér sig­ur­inn í mál­inu. Þeir beita því ann­ars vegar til að slá sig til frels­is­ridd­ara og hins vegar til að berja á and­stæð­ingum sínum sem þeir segja hafa ann­ar­lega hags­muni að leið­ar­ljósi. Til að draga lín­una á milli „okk­ar“ og „ykk­ur“.

Sig­mundur minnt­ist tví­vegis á Ices­ave í ræð­unni á flokks­þingi. Í seinni til­vitn­un­inni sagði hann að það hafi á einum tíma­punkti munað litlu að fyrri stjórn­völd „spil­uðu frá sér stöð­unni gagn­vart kröfu­höfum bank­anna vegna sama hug­ar­fars og réði för í Ices­a­ve-­mál­in­u.“ Hann var að Ices­a­ve-væða hafta­mál­ið.

Fylgið okkur í blindni

Þótt Sig­mundur hafi þurft að koma fram í fjöl­miðlum skömmu síðar og und­ir­strika að stöð­ug­leika­skattur sé ekki ætl­aður til að fjár­magna fram­kvæmdir eða auka útgjöld, og sé þar af leið­andi ekki eigna­upp­taka heldur eigna­skattur til að verja stöð­ug­leika, er alveg kýr­skýrt hver ætlun hans var með ræð­unni frægu. Hann ætl­aði að eigna sér hafta­los­un­ina póli­tískt og búa til víg­línu í mál­inu.

Hann ætl­aði að eigna sér hafta­los­un­ina póli­tískt og búa til víg­línu í málinu.

Þessi lína krist­all­að­ist ágæt­lega í orðum Karl Garð­ars­son­ar, þing­manns Fram­sókn­ar­flokks­ins, í vik­unni þegar hann velti því fyrir sér hvaða erinda stjórn­ar­and­stöðu­þing­menn gengju í hafta­los­un­ar­málum vegna þess að þeir gagn­rýndu fram­göngu for­sæt­is­ráð­herra. Í ræðu á Alþingi velti Karl fyrir sér hvaða erinda stjórn­ar­and­stöðu­þing­menn væru að ganga í mál­inu og sagði að þjóðin ætti kröfu á að vita hver "af­staða ein­stakra stjórn­ar­and­stöðu­þing­manna er til afnáms hafta. Þetta er vit­neskja sem verður að liggja fyrir til að menn geti tekið upp­lýsta ákvörðun fyrir næstu kosn­ing­ar.“

Það er vert að taka fram að stjórn­ar­and­staðan hefur ekki verið upp­lýst um útfærslu stöð­ug­leika­skatts og getur því ekki tekið afstöðu til hans að öðru leyti en út frá því sem skrifað hefur verið um hann í fjöl­miðl­um. Samt er hún nán­ast máluð sem land­ráða­fylk­ing ef hún hóp­ast ekki að baki for­sæt­is­ráð­herra. Strax.

Lyk­ill­inn er sam­staða

Losun hafta og frá­gangur slita­búa föllnu bank­anna er mik­il­væg­asta verk­efni sam­tím­ans. Ísland getur ekki haldið óhindrað áfram fyrr en þetta krabba­mein for­tíðar er skorið í burtu. Nú liggur fyrir sú leið sem á að fara og næsta eði­lega skref ætti að vera að mynda eins breiða sam­stöðu um hana og mögu­legt er. Það er gert með því að upp­lýsa stjórn­ar­þing­menn, stjórn­ar­and­stöð­una, hags­muna­sam­tök í atvinnu­líf­inu og auð­vitað almenn­ing sjálfan um stöð­una og mark­miðin svo allir geti tekið rök­studda og upp­lýsta ákvörðun byggða á stað­reyndum um mál­ið.

Það þjónar hags­munum okkar sem þjóðar að standa saman um losun hafta. Og þeir hags­munir eiga að vera settir ofar en þeir póli­tísku hags­munir sem sumir hafa af því að eigna sér málið og þau tæki­færi sem þeir sjá i því til að berja á allskyns raun­veru­legum og ímynd­uðum óvin­um.