Fyrir nokkrum vikum var Staffan Bergström, sænskur læknir og fyrrum for­maður sænska félags­ins um dán­ar­að­stoð, sviptur lækna­leyf­inu. Ástæðan var sú að árið 2020 aðstoð­aði hann ein­stak­ling með langt geng­inn MND sjúk­dóm við að binda enda á líf sitt. Á vef­síðu MND félags­ins kemur fram að MND sé ban­vænn sjúk­dómur sem áger­ist venju­lega hratt og herjar á hreyfi­taugar lík­am­ans sem flytja boð til vöðvanna. Af honum leiðir mátt­leysi og lömun í hand­leggj­um, fót­leggj­um, munni, hálsi o.s.fv. Ein­stak­ling­ur­inn hafði ætlað að binda enda á þján­ingar sínar hjá Dignitas, sam­tökum sem veita dán­ar­að­stoð í Sviss, en kór­ónu­far­ald­ur­inn kom í veg fyrir það. Þegar hann var lát­inn til­kynnti Staffan, sem á að baki 50 ára flekklausan starfs­feril sem lækn­ir, and­látið til lög­reglu og óskaði eftir að úr því yrði skorið hvort hann hefði framið lög­brot með aðstoð sinni. Hann var sýkn­aður en eft­ir­lits­nefnd heil­brigð­is­mála ákvað þrátt fyrir það að svipta hann lækna­leyf­inu. Staffan mun áfrýja nið­ur­stöð­unni.

Þurfum að tala um dauð­ann

Við tölum of lítið um dauð­ann, kannski vegna þess að það fyllir okkur kvíða. Kvíð­inn varðar til­vist okk­ar, hvað ger­ist þegar við deyjum og hvað ger­ist eftir það? Er þetta þá virki­lega allt búið? Við fáum ekki svör við þeim spurn­ingum og stöndum frammi fyrir ákveð­inni óvissu. En hvernig við lifum okkar síð­ustu dögum og hvort hægt sé að enda lífið á sóma­sam­legan hátt eru spurn­ingar sem við getum leyst í sam­fé­lag­inu.

MND er aðeins einn af fjöl­mörgum ill­vígum sjúk­dómum sem engin lækn­ing er við. Að þjást af MND, ólækn­andi og ágengu krabba­meini eða hjarta- og lungna­bilun getur valdið miklum kvíða fyrir því hvernig and­látið muni bera að. Í dag geta ein­stak­lingar með ban­væna sjúk­dóma ekki haft áhrif á eigin lífs­lok. Þeir fá vissu­lega umönnun og líkn­ar­með­ferð en þurfa að öðru leyti að bíða eftir að líf­færin gefi sig svo lífið endi. Það er í mörgum til­fellum allt annað en nokkur maður myndi óska sér og sínum nán­ustu á hinstu stundu og eitt­hvað sem fyllir marga kvíða.

Tvö­falt sið­ferði

Það er sorg­legt að hluti lækna­stétt­ar­innar skuli hafa nei­kvætt við­horf til dán­ar­að­stoð­ar. Læknar sinna nú þegar dag­lega alvar­lega veikum ein­stak­ling­um. Allir vita að slökkt er á önd­un­ar­vélum og að deyj­andi sjúk­lingar fá slævandi lyf sem geta haft þær afleið­ingar að þeir sofna fyrir fullt og allt. En það má ekki kalla það dán­ar­að­stoð og ein­stak­ling­ur­inn fær ekki að ráða eigin lífslokum heldur er það oft í höndum lækna og aðstand­enda að taka ákvörðun um lífsloka­með­ferð. Segja má að það sé tvö­falt sið­ferði í íslenskri umönnun í dag.

Þetta tvö­falda sið­ferði er m.a. til staðar vegna þess að stjórn­mála­menn, með örfáum und­an­tekn­ing­um, hafa ekki þorað að taka umræð­una um dán­ar­að­stoð. Á Spáni, sem er mjög kaþ­ólkst land, var hart deilt um dán­ar­að­stoð fyrir nokkrum árum, en nú er hún orðin lög­leg. Aust­ur­ríki lög­leyfði dán­ar­að­stoð fyrr á þessu ári. Auk þess er hún leyfð í Hollandi, Belg­íu, Lúx­em­borg, Sviss, Ástr­al­íu, Nýja Sjá­landi, Kana­da, Kól­umbíu og fjöl­mörgum fylkjum Banda­ríkj­anna. 

Hér á landi er svarið gjarnan að líkn­andi með­ferð hafi þró­ast það mikið und­an­farin ár að ekki sé þörf á dán­ar­að­stoð. En þó að líkn­ar­með­ferð hafi batnað og sé fram­úr­skar­andi linar hún ekki allar þján­ing­ar. Hún er heldur ekki svar við beiðni sjúk­lings­ins um að fá að ráða eigin lífslok­um.

Skiljum heil­brigð­is­starfs­fólk og sjúk­linga eftir í lim­bói milli lífs og dauða

Það skýtur skökku við að ætl­ast er til af okkur að við tökum ákvarð­anir um flesta hluti í lífi okk­ar, en þegar kemur að dauð­anum höfum við ekki sjálfs­á­kvörð­un­ar­rétt. Að skilja bæði heil­brigð­is­starfs­fólk og sjúk­linga eftir í ákveðnu lim­bói milli lífs og dauða er langt frá því ábyrgt. Stjórn­mála­menn verða að þora að ræða þetta mik­il­væga mál, þó að það kunni að vera erfitt.

Þegar þján­ingin ein er eftir ætti rétt­ur­inn til að velja sína hinstu stund að vera sjálf­sagður hlutur í sið­mennt­uðu sam­fé­lagi.

Grein­ar­höf­undur er for­maður Lífs­virð­ing­ar, félags um dán­ar­að­stoð.