Á haust­mán­uðum hnaut ég um frétta­skýr­ingu á ruv.is um við­tal við Frances Haugen, en hún starf­aði áður sem vöru­stjóri hjá sam­fé­lags­miðl­inum Face­book. Í frétt­inni var haft eftir henni að mið­ill­inn hylmdi yfir sönn­un­ar­gögn um dreif­ingu fals­frétta og áróð­urs; ætlun mið­ils­ins væri frekar að græða en upp­ræta dreif­ingu rangra upp­lýs­inga. Til­efni frétt­ar­innar var við­tal við hana sem hafði birst í 60 mín­útum á CBS. Sam­kvæmt Haugen ýtir mið­ill­inn undir upp­lýs­inga­óreiðu, póli­tískan áróður og hat­urs­orð­ræðu í hagn­að­ar­skyni. Hún kvaðst oft hafa orðið vitni að hags­muna­á­rekstrum, ann­ars vegar gagn­vart því sem væri gott fyrir almenn­ing og hins vegar þess sem væri gott fyrir mið­il­inn. Eftir lest­ur­inn sagði ég við sjálfa mig: Jæja, þetta er orðið gott, ég hætti á Face­book! En ... ég er ennþá á Face­book. Af hverju?

Það er langt síðan ég ánetj­að­ist örlitlum en þó reglu­legum sprautum af djúsí boð­efnum í heil­anum þegar fb-vinir læka eitt­hvað hjá mér eða ég sé eitt­hvað ánægju­legt á miðl­in­um. Þessar skvettur af boð­efnum eru svo raun­veru­legar að þær minna á maura í sænskum skógi sem ég lærði ung að bíta í sundur til að fá upp í mig dropa af súr­sætum vökva.

Á Face­book er til­veran römmuð inn í per­sónu­legt Séð og heyrt-­blað þar sem við­kom­andi er bæði við­fangs­efnið á síð­unni og rit­stjóri henn­ar. Hér er ég, um mig, frá mér, til mín, hét bók eftir Pétur Gunn­ars­son og nú er eins og við séum öll per­sónur og leik­endur í ótelj­andi skáld­verkum sem gætu heitið einmitt það, þó að bókin hafi verið ólíkt betri en svo­kall­aður prófíll manns á tíma­lín­unni. Á sam­fé­lags­miðlum skrifum við jú skáld­sög­una Ég og rit­stýrum fjöl­miðl­inum Ég.

Binna hringir!

Og fynd­ið, rétt í þessu, þegar ég skrif­aði punkt­inn fyrir aftan ÉG, þá hringdi sím­inn. Það var Binna, æsku­vin­kona mín, sem skríkti: Veistu hvað! Það eru fjórtán ár í dag síðan við urðum Face­book-vin­kon­ur. Ég fékk til­kynn­ingu um það í dag! botn­aði hún sem hefur reyndar verið vin­kona mín síðan árið 1988, minnir mig. Og, hélt hún áfram, það er þér að kenna að ég byrj­aði á Face­book! Þú hringdir í mig frá Barcelona og sagð­ir: Binna, farðu á Face­book! Núna strax!

Í alvöru! hváði ég.

Já, fliss­aði Binna sem hélt áfram: Og ég spurði: Hvað er Face­book og hvernig geri ég það? Og þá sagðir þú mér að opna tölv­una, finna Face­book.com og skrá mig, síðan mynd­irðu senda mér eitt­hvað sem ég ætti að sam­þykkja. Ég var bara úti að labba og flýtti mér heim til að fara inn á þetta Face­book.

Næst sagði Binna mér að ég hefði rekið harka­lega á eftir henni þar sem ég hefði verið að kepp­ast við að eign­ast fleiri vini en þáver­andi eig­in­maður minn, en við vorum bæði að fikta við þennan nýja mið­il, hvort inni í sínu her­berg­inu.

Svo ég þorði ekki öðru en gera þetta eins hratt og ég gat, sagði Binna. Og síðan þá er ég ennþá á Face­book og ekki séns að ég kom­ist út aft­ur! Maður er bara orð­inn fastur inni í Face­book, í alls­konar hópum og maður getur ekki fyrir sitt litla líf lokað á Face­book því maður verður að fá að vita hvað er í gangi á Ísa­fjarð­armark­aði. Og hjá Flat­eyr­ing­un­um! Og Fólki með áhuga á þrifum, það er einn mik­il­væg­asti þrif­hópur Íslands!

Hátíð­leg milli­landa­sím­töl

Tíma­setn­ingin á þessu sím­tali var kostu­leg.

Ekki leið á löngu frá því að ég skip­aði æsku­vin­konu minni að fara þarna inn þar til mið­ill­inn var orðin dýr­mæt líf­lína til Íslands. Bæði gat ég ræktað sam­bönd við vini og vanda­menn í gegnum hann og stöðugt tekið þátt í sam­fé­lags­um­ræð­unni. Að auki end­ur­nýj­aði ég kynni við fólk frá ólíkum tíma­bilum lífs­ins, bæði á Íslandi og í þeim löndum sem ég hafði dvalið í. Að búa í útlöndum með Face­book varð fljót­lega annað en að hafa búið í útlöndum fyrir Face­book. Svo mikið hafði breyst frá því að ég var barn með for­eldrum mínum á Spáni og hót­el­stjóri hóaði í okkur með hátíð­legri við­höfn til að til­kynna að mömmu biði sím­tal frá Íslandi. Milli­landa­sím­tal hlaut að boða válegar frétt­ir.

Krist­ján Eld­járn er dáinn! – til­kynnti amma örsnöggt og kvaddi síðan því sím­töl á milli landa þurftu að vera stutt.

Nú get ég setið á Íslandi og röflað við fimm mann­eskjur í eins mörgum löndum í einu á Faceti­me, án þess það kosti krónu. En getur verið að veran á Face­book kosti mig eitt­hvað dýr­mæt­ara en pen­inga?

Þegar ég skráði mig fyrst á Face­book, búsett á horni hóru­hverfis í Barcelona, byrj­aði ég að eyða dágóðum tíma í dæg­ur­þras á Íslandi, á kostnað þess að lesa spænsk slúð­ur­blöð. Borgin varð æ fjar­læg­ari því lengur sem ég eyddi tím­anum í rugl­ings­legar rök­ræður á íslensku.

Án þess ég tæki eftir því síað­ast mið­ill­inn inn í mig og ég inn í hann svo úr varð sam­runi mennsku og tækni. Allt í einu var orðið hluti af hvers­deg­inum að tékka stöðugt á Face­book. Eitt­hvað sem ég sá þar gat sett veru­leika minn í Barcelona úr skorð­um. Póli­tískt þras heima varð óvænt svo akt­úel að ég gleymdi að borga fyrir app­el­sínur hjá tann­lausum karli frá Marokkó. Heim­ur­inn byrj­aði að skreppa sam­an, en líka stækka. Ég gat verið í tveimur löndum í einu, samt, um leið var ég ... hvergi.

Á valdi nýrrar tækni

Nema jú, ég var á valdi nýrrar tækni. Strax búin að ánetj­ast henni, áður en ég hafði svo mikið sem leitt hug­ann að þunga­vigtar spurn­ingum um mekk­an­isma henn­ar. Húkt á mögu­leika henn­ar; eins og að geta póstað skrifum mínum og þannig fengið fleiri les­end­ur, kynnt við­burði og umfjöllun um verkin mín, um leið og ég gat verið í meira sam­bandi en áður, á annan hátt þó, við vini og ætt­ingja.

Með­vit­und­ar­laus afsal­aði ég mér per­sónu­legum upp­lýs­ingum bæði um sjálfa mig og atferli mitt. Gagn­rýn­is­laust og árum sam­an. Ekki nóg með það, heldur líka upp­lýs­ingum um korn­ungan son minn. Þegar ég heyrði talað um að Face­book eign­aði sér sína hlut­deild í ljós­myndum sem birt­ust á síð­unni þorði ég varla að leiða hug­ann að því. Þá er ótalin vit­leysan sem ég hef skrifað í skila­boða­þráðum, mann­eskja sem stundar það að senda vinum sínum intens­í­var rit­gerð­ir. Það er ekk­ert sem ég ótt­ast eins mikið og leka á spjall­þráðum Face­book ­– og þó! Ef það ger­ist týn­ast skrifin von­andi í haf­sjó rugls­ins í okkur öll­um.

Fleira er ótalið. Eins og sú blá­kalda stað­reynd að ég gleymi hvers konar prinsippum þegar ég nýti miðil sem er sagður stuðla að hat­urs­orð­ræðu, upp­lýs­inga­óreiðu og póli­tískum áróðri, svo eitt­hvað sé nefnt. Mið­ill sem getur haft áhrif á afkomu fjöl­miðla með því að meina dreif­ingu og deil­ingu frétta þeirra, ef þeir fara ekki að skil­málum hans, og þannig á lýð­ræð­is­legt ástand mála í ríkjum heims­ins. Eða, eins og stóð orð­rétt í nýlegum skoð­anapistli rit­stjóra þessa mið­ils með yfir­skrift­inni Sið­ferð­is­lega gjald­þrota fyr­ir­tæki með lýð­ræðið í lúk­unum, þá hefur Face­book gert þriðja aðila kleift að safna upp­lýs­ingum um tugi millj­óna manna til að hag­nýta og selja í aðdrag­anda lýð­ræð­is­legra kosn­inga og ógna þannig frið­helgi einka­lífs­ins.

Mið­ill­inn étur í sig aug­lýs­inga­tekjur fjöl­miðla sem fún­kera eftir prinsippum fags­ins. Og! ... hann ræktar líka og nærir hégóma minn.

Ég ætla að hætta á morg­un!

Af hverju er ég ekki hætt á Face­book?

Jú, ég er í jóla­bóka­flóði. Mið­ill­inn hjálpar við að fylgja verki úr hlaði, óðs manns æði að hætta akkúrat núna. En kannski er svarið flókn­ara. Kannski kann ég ekki lengur að vera til án Face­book. Ég segi eins og Binna vin­kona: Maður er bara orð­inn fastur inni á Face­book.

Ef ég myndi hætta þar myndi ég missa af ótelj­andi við­burð­um, tíð­indum og pæl­ing­um. Líka afmælum nákom­inna, hápunktur afmælis manns eru Face­book-­kveðj­urn­ar. Og ég myndi missa af ótelj­andi fal­legum kveðjum og safa­ríkum fimmaura­brönd­urum vina minna. Jafn­vel glutra niður sam­böndum mínum við vini mína í útlönd­um! Ég myndi hætta að geta speglað hugs­anir mínar í skoð­unum og gild­is­dómum fjöld­ans. Ég hef jú, þrátt fyrir allt, haft rænu á að eiga fjöl­marga Face­book-vini með gjör­ó­líkar skoð­anir í veiklu­legri til­raun til að sporna við heims­mynd algóriþmans, þó að hættan á bubblunni, ein­hæfri félags­lúppu sem þrengir heims­mynd­ina, sé auð­vitað alltaf til staðar á sam­fé­lags­miðli.

En! Ég myndi minnka lík­urnar á að ævi­starf mitt verði úti­lokað eftir heimsku­lega færslu. Og dvelja aftur innra með mér án til­bera sem heitir Face­book. Ég ætla að prófa að hætta á Face­book 1. jan­ú­ar, árið 2022. Til að muna hver ég var fyrir Face­book. Prófa sko!