Seinasta sumar voru niðurgreidd námskeið á vegum endurmenntunardeilda háskólanna sem eru í beinni samkeppni við einkarekin fræðslufyrirtæki. Þessi svonefndu sumarúrræði voru hluti af viðbrögðum stjórnvalda við heimsfaraldrinum. Útfærsla úrræðanna hafði þau áhrif að eftirspurn eftir þjónustu einkarekinna fræðslufyrirtækja eins og okkar hvarf. Við vorum sett í vonlausa samkeppnisstöðu enda gátum við ekki keppt við verð endurmenntunardeilda háskólanna sem undirbuðu öll önnur námskeið á fræðslumarkaðnum. Sem dæmi voru námskeið sem kosta alla jafna tugi þúsunda auglýst á 3.000 krónur.
Á meðal þessara námskeiða voru mörg í beinni samkeppni við námsframboð einkarekinna fræðslufyrirtækja, t.d. námskeið í tölvunotkun og forritun, viðskiptum og stjórnun, markaðsmálum, samskiptum, verkefnastjórnun, fundarstjórnun og lífsleikni, svo dæmi séu tekin. Fræðslufyrirtækin urðu því fyrir tvöföldu höggi vegna heimsfaraldursins, annars vegar urðu þau af miklum tekjum vegna samkomutakmarkana og hins vegar vegna niðurgreiðslu ríkisins á námskeiðum á vegum endurmenntunardeilda háskólanna í beinni samkeppni við þau.
Félag atvinnurekenda, sem hefur rekið málið fyrir hönd einkarekinna fræðslufyrirtækja, óskaði eftir því að fræðslufyrirtækin yrðu hluti af sumarúrræðum stjórnvalda í ár en nú hefur sama fyrirkomulag verið kynnt fyrir sumarið 2021 og því ljóst að við munum verða fyrir enn frekara fjárhagslegu tjóni. Þrátt fyrir að yfirvöldum hafi verið bent á hið hróplega ranglæti og mismunun í samkeppni eru stjórnvöld að bæta í þar sem vefurinn naestaskref/sumarnam er notaður til að auglýsa umrædda ríkisstyrkta fræðsluaðila. Ekki verður annað séð en að flest námskeiðin séu öllum opin en ekki bundin við nemendur háskólanna eða atvinnuleitendur og er það raunar tekið sérstaklega fram á sumarnam.is, vef Háskólans á Bifröst og vef Endurmenntunar Háskóla Íslands. Námskeiðin eru auglýst sem sérstakur sumarskóli Símenntunar og Háskólans á Akureyri.
Til að gæta jafnræðis hefði verið upplagt að hafa ávísanakerfi, sambærilegt ferðagjöfinni, sem hefði tryggt að hægt væri að velja á milli námskeiða hjá háskólum sem njóta ríkisframlaga og námskeiða einkarekinna fræðslufyrirtækja.
Mótsögn í svörum ráðherra
Í svari menntamálaráðherra við fyrirspurn Hönnu Katrínar Friðriksson um ríkisstyrki til sumarnáms kemur fram að ríkisstyrkirnir hafi ekki verið bornir undir Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) líkt og gert er með aðra ríkisstyrki, t.d. ferðagjöf stjórnvalda. Ástæðan fyrir því er sögð að starfsemi háskóla teljist ekki starfsemi af efnahagslegum toga í skilningi ríkisstyrkja- og samkeppnisreglna, sbr. 2. mgr. 92. gr. laga um opinber innkaup, nr. 120/2016. Með þessu sé lagt til grundvallar að starfsemi háskóla, þar á meðal sértækt sumarnám í háskólum, falli undir almannaþjónustu sem er ekki af efnahagslegum toga og að fjárveitingar til þeirra geti þannig ekki falið í sér atvinnustarfsemi á samkeppnissviði.
Ákveðinnar mótsagnar gætir hjá ráðherra því annars staðar í svarinu segir að Samkeppniseftirlitið hafi mælst til þess að ráðuneytið beini því til umræddra skóla að þeir geri opinberlega grein fyrir því hvernig þeir haga fjárhagslegum aðskilnaði milli annars vegar þess rekstrar sem kostaður er að hluta eða öllu leyti af opinberu fé og hins vegar þeirrar starfsemi sem er í frjálsri samkeppni við aðra aðila.
Það er af og frá að halda því fram að umrædd námsúrræði í heild sinni falli undir almannaþjónustu sem ekki er af efnahagslegum toga án þess að gerður sé greinarmunur á sumarnámi hjá framhaldsskólunum og háskólunum annars vegar og námskeiðum á vegum endurmenntunardeilda háskólanna sem eru í samkeppni við einkaaðila hins vegar. Í fyrsta lagi er ekki skilgreint í 2. mgr. 92. gr. laga um opinber innkaup nr. 120/2016 að þjónusta endurmenntunardeilda opinberra háskóla sé almannaþjónusta sem ekki er af efnahagslegum toga líkt og svar ráðherra gefur til kynna. Í öðru lagi segir í 3. mgr. 8. gr. reglna nr. 844/2001 um Endurmenntunarstofnun HÍ: „Sé um að ræða útselda þjónustu, sem veitt er í samkeppni við einkaaðila, skal sú starfsemi fjárhagslega afmörkuð frá rekstri stofnunarinnar og þess gætt að sá rekstur sé ekki niðurgreiddur með öðrum tekjum, í samræmi við ákvæði samkeppnislaga.“
Ótæk ákvörðun stjórnvalda
Það er óumdeilt að endurmenntunardeildir háskólanna veita þjónustu sem er í samkeppni við einkarekin fræðslufyrirtæki og erfitt að glöggva sig á því hvers vegna einkareknum fræðslufyrirtækjum hefur ekki verið boðið að vera hluti af námsúrræðum stjórnvalda sem hafa nú verið kynnt að nýju fyrir sumarið 2021. Ákvörðun stjórnvalda um að gera okkur ósamkeppnishæf annað sumarið í röð er einfaldlega ótæk.
Höfundur er framkvæmdastjóri Þekkingarmiðlunar.
