Stríðs­á­tök hafa ólík áhrif á líf fólks eftir stöðu þeirra og kyni. Á meðan karl­menn eru lík­legri til að deyja í átökum eru konur lík­legri til að verða fyrir kyn­bundnu ofbeldi, man­sali og búa við skort þegar stríðs­á­tök geisa. Þá hefur nauðg­unum mark­visst verið beitt sem stríðsvopni í gegnum tíð­ina í fjölda landa um allan heim, meðal ann­ars í Mjan­mar, Sýr­landi, Sierra Leone og Eþíópíu og nú í Úkra­ín­u. 

UN Women hefur lagt mikla áherslu á að kven­miðuð neyð­ar­að­stoð sé veitt á átaka­tím­um, ekki aðeins í eigin störfum heldur einnig í verk­efnum ann­arra við­bragðs­að­ila og stofn­ana Sam­ein­uðu þjóð­anna. En hvað felur kven­miðuð neyð­ar­að­stoð í sér? 

Fyrst og fremst þýðir sú nálgun að tekið sé mið af þörfum allra þegar neyð­ar­að­stoð er veitt. Fólk af ólíkum stétt­um, upp­runa, kyni, kyn­hneigð, aldri og efna­hag hefur ólíkar bjargir og ólíkar þarfir á neyð­ar­tím­um. „Ein stærð fyrir alla“ nýt­ist því ekki jað­ar­sett­ustu hóp­unum þegar stríð skellur á.

Nokkur dæmi um kven­mið­aða neyð­ar­að­stoð: 

• „ONE STOP“ mið­stöð þarf að vera á öllum mót­töku­stöð­u­m/flótta­manna­búðum þar sem konur fá upp­lýs­ingar um rétt­indi sín, fá heil­brigð­is­þjón­ustu, sál­ræna aðstoð, sæmd­ar­sett og fjár­hags­að­stoð ef þarf.
• Þjón­usta fyrir þolendur kyn­bund­ins ofbeldis þarf að vera á staðnum og aðgengi­leg öll­um. Athvörf fyrir þolendur heim­il­is­of­beldis þurfa einnig að vera á staðn­um. 
• Starfs­fólk hjálp­ar­sam­taka og frið­ar­gæslu­liðar þurfa að vera af öllum kynjum svo hægt sé að tryggja öryggi kvenna. Árið 2020 voru konur aðeins 5,2% allra frið­ar­gæslu­liða á vegum Sam­ein­uðu þjóð­anna. Starfs­fólk þarf jafn­framt að fá góða þjálfun og vera vak­andi fyrir hættu­merkj­um.
• Kynja­skipt bað­að­staða, sal­erni og vatns­brunnar þurfa að vera til staðar innan flótta­manna­búða til að koma í veg fyrir kyn­bundið ofbeldi. Aðgengi og lýs­ing á þessum stöðum þarf að vera góð. 
• Skólar og dag­vist­un­ar­úr­ræði þurfa að vera til staðar til að koma í veg fyrir brott­fall úr námi og þvinguð barna­hjóna­bönd.
• Tryggja þarf túlka af öllum kynjum svo konur geti verið óhræddar við að tjá þarfir sín­ar. Konur eru treg­ari við að tjá sig um lík­am­legt heil­brigði og kyn­heil­brigði ef karl­maður er á staðn­um.

Úkra­ínskar konur í hættu

Mik­il­vægi kven­mið­aðrar neyð­ar­að­stoðar er aug­ljós í því gríð­ar­lega neyð­ar­á­standi sem nú ríkir í Úkra­ín­u og á landa­mærum nágranna­ríkja lands­ins. Þau frjálsu félaga­sam­tök í Úkra­ínu sem tóku þátt í nýrri þarfa­grein­ingu UN Women lögðu mikla áherslu á mik­il­vægi þess að líta sér­stak­lega til þarfa kvenna og barna á flótta og að tryggja þurfi fjár­magn í kven­mið­aða neyð­ar­að­stoð sem veitt er á staðn­um. Veru­legur skortur er á nauð­syn­legum vörum eins og mat – sér­stak­lega barna­mat, lyfjum og hrein­læt­is­vörum líkt og bleyjum í land­inu. Aðgengi að vatni, raf­magni og öðrum nauð­synjum er af skornum skammti á mörgum svæð­um.

Tekjumissir og skertur aðgangur að fjár­magni er aug­ljóst vanda­mál. Að lifa með stöð­ugum ótta um heilsu sína og öryggi nán­ustu fjöl­skyldu er svo farið að taka sinn toll á and­legri heilsu fólks. Ofbeldi hefur aukist, bæði heim­il­is­of­beldi og kyn­ferð­is­of­beldi. Fréttir hafa borist af því að konur og börn á flótta hafi horfið í ringlu­reið­inni sem ríkir á lest­ar­stöðvum og mót­töku­stöð­um. Hjálp­ar­starfs­menn hafa eftir bestu getu reynt að skrá­setja alla sem koma inn á svæð­in, t.d. bíl­stjóra og fólk sem býður fram hús­næði, en þrátt fyrir það hefur ekki verið hægt að vernda alla sem eru á flótta fyrir hrotta­legum ein­stak­lingum sem hyggj­ast nýta sér neyð þeirra og hafa nú þegar heyrst sögur af konum og stúlkum sem hafa verið seldar í vændi til Evr­ópu­ríkja. Þá hafa fregnir borist af því að rúss­neskir her­menn deili mynd­böndum af því þegar úkra­ínskum konum er nauðg­að. Þar sem úkra­ínskum karl­mönnum á aldr­inum 18-60 ára hefur verið meinað að yfir­gefa land­ið, eru konur og börn meiri­hluti fólks á flótta eða um 90%. UN Women er á vett­vangi og meðal verk­efna er að dreifa fatn­aði, sæmd­ar­settum og neyð­ar­pökkum til kvenna á flótta og veita þeim fjár­hags­að­stoð. Þá berst UN Women fyrir því að kven­miðuð neyð­ar­að­stoð sé veitt. Að þær fái strax upplýs­ingar um rétt­indi sín, húsa­skjól og áfalla­hjálp við kom­una til gisti­lands. Allt til að koma í veg fyrir að hægt sé að nýta sér neyð þeirra. 

Þú getur hjálpað með því að senda sms-ið KONUR í núm­erið 1900.

Höf­undur er fram­kvæmda­stýra UN Women á Íslandi.