Hug­takið racial profil­ing er nýkomið inn í umræð­una hér á landi. Með því er átt við það þegar kyn­þáttur og/eða húð­litur er not­aður til þess að skil­greina ein­stak­linga eða hópa fólks og mis­munun gagn­vart þeim rétt­lætt á þeim for­send­um. Slík flokkun fólks bygg­ist oft á ómeð­vit­aðri hlut­drægni. Í lög­gæslu birt­ist þetta með þeim hætti að ein­stak­lingur eða hópur fólks er grun­aður um sak­næmt athæfi vegna kyn­þáttar og/eða húð­litar frekar en sönn­un­ar­gagna. Ýmsar þýð­ingar hafa komið fram á racial profil­ing, t.d. kyn­þátta­miðuð lög­gæsla, kyn­þátta­miðuð grein­ing, kyn­þátta­blóri og sjálf­sagt fleiri. Við teljum ekk­ert þess­ara orða heppi­legt en mik­il­vægt að hafa gott íslenskt orð um þetta hug­tak.

Enska orðið profil­ing merkir „the recor­ding and ana­lysis of a per­son's psycholog­ical and behavioural charact­er­ist­ics, so as to assess or pred­ict their capa­bilities in a certain sphere or to ass­ist in identi­fy­ing categories of peop­le“ þ.e. „skrán­ing og grein­ing á sál­rænum eig­in­leikum og hegð­un­ar­mynstri ein­stak­linga, í þeim til­gangi að meta eða spá fyrir um færni þeirra á til­teknu sviði eða hjálpa til við flokkun fólks“. Orðið er notað í ýmsum sam­böndum – ekki bara racial profil­ing heldur líka crim­inal profil­ing, gender profil­ing, age profil­ing o.fl. Þess vegna væri æski­legt að eiga íslenska sam­svörun sem hægt væri að nota, með mis­mun­andi for­lið­um, í öllum þessum sam­bönd­um.

Við leggjum til að orðið mörkun verði tekið upp sem þýð­ing á profil­ing. Sögnin marka merkir m.a. ‘merkja, auð­kenna’, og með því að marka fólk eru því gefin eða ætluð ákveðin auð­kenni og skipað í ákveð­inn flokk. Verkn­að­ar­nafn­orðið mörkun er svo myndað af marka. Við teljum að það nái merk­ing­unni í profil­ing vel – það er verið að marka (e. profile) til­tekna ein­stak­linga eða hópa, skil­greina eig­in­leika og hegðun þeirra, gefa þeim til­tekið mark (e. profile). Hug­takið racial profil­ing má því þýða sem kyn­þátta­mörkun. Á sama hátt má þýða crim­inal profil­ing sem afbrota­mörkun, gender profil­ing sem kynja­mörkun, age profil­ing sem ald­urs­mörkun o.s. frv. Til að átta sig á hvernig orðið væri notað má vitna í nýlegar frétt­ir.

Í frétt á mbl.is 17. maí seg­ir: „„Þetta er engu að síður mikið áfall fyrir dreng­inn,“ sagði Sig­ríður og bætti við að ekki hafi verið um kyn­þátta­mið­aða lög­gæslu að ræða.“ Í Frétta­blað­inu sama dag seg­ir: „Arn­dís Anna spurði um kyn­þátta­mið­aða lög­gæslu [e. Racial profil­ing] innan bæði lög­regl­unnar og sér­sveit­ar.“ Í Kjarn­anum sama dag seg­ir: „Segir ekki um kyn­þátta­mið­aða lög­gæslu að ræða.“ Auð­velt væri að skipta hér kyn­þátta­mið­aða lög­gæslu út fyrir kyn­þátta­mörkun: „„Þetta er engu að síður mikið áfall fyrir dreng­inn,“ sagði Sig­ríður og bætti við að ekki hafi verið um kyn­þátta­mörkun að ræða.“ „Arn­dís Anna spurði um kyn­þátta­mörkun [e. Racial profil­ing] innan bæði lög­regl­unnar og sér­sveit­ar.“ „Segir ekki um kyn­þátta­mörkun að ræða.“

Þótt umræða um racial profil­ing sé ný hér á landi má búast við að hún skjóti oftar upp koll­inum á næst­unni og eigi eftir að verða meira áber­andi. Þess vegna teljum við mik­il­vægt að lip­urt og lýsandi íslenskt orð um þetta hug­tak komi fram sem fyrst og fest­ist í sessi. Við teljum að orðið kyn­þátta­mörkun henti vel í þessu skyni og hvetjum þau sem fjalla um þetta efni á opin­berum vett­vangi til að nota það orð – með enska hug­takið innan sviga í fyrstu ef þörf þyk­ir. Vit­an­lega kann þetta orð að hljóma fram­and­lega í fyrstu eins og ný orð gera venju­lega, en kom­ist það í ein­hverja notkun mun það án efa venj­ast fljótt.

Claudia Ashanie Wil­son, lög­maður

Eiríkur Rögn­valds­son, pró­fessor emeritus í íslenskri mál­fræði við Háskóla Íslands

Eliza Reid, rit­höf­undur og for­seta­frú

Eyrún Ólöf Sig­urð­ar­dótt­ir, mann­fræð­ingur og aðjunkt á Mennta­vís­inda­sviði Háskóla Íslands

Gísli Páls­son, pró­fessor emeritus í mann­fræði við Háskóla Íslands

Sema Erla Serdaroglu, aðjunkt á Mennta­vís­inda­sviði Háskóla Íslands