Ég bjó lengi í Bret­landi. Fyrstu mán­uð­ina hag­aði ég mér bara eins og ég hafði van­ist hér heima. Lét renna úr öllum krönum við­stöðu­laust, bæði heitt og kalt – við upp­vask, þrif, bað­ferðir o,fl. Hit­aði húsið vel, það var svo kaldur vet­ur. En þegar ég fékk svo reikn­ing­ana fékk ég áfall. Klór­aði mér í hausnum og fór að hugsa um hvernig þetta gæti verið svona dýrt og hvað ég ætti til bragðs að taka.

Um leið fór ég að fylgj­ast betur með hegðun Breta og kom­ast inn í breskt sam­fé­lag. Og flokkun á rusli var alveg nýtt fyrir mér. Ég gerði upp­götv­an­ir, ég fann aðrar leið­ir. Ég lærði aðferðir sam­fé­lags sem hefur ekki eins góðan og ódýran aðgang að köldu vatni, raf­magni og heitu vatni eins og Íslend­ing­ar.

Vatnið

Bretar búa ekki að hita­veitum eins og við. Ég lærði að nýta heita vatnið bet­ur. Fór í sturtu og bara í freyði­bað til spari. Ég sá að til voru klukkur á heita vatn­ið. Ég gat slökkt á því og kveikt mjög auð­veld­lega. Alveg sjálf­virkt með því að stilla klukk­una. Ég vil taka það fram að mið­stöðv­ar­hitun er ekki sjálf­sögð í Bret­landi, heita vatnið er hitað upp með raf­magni eða gasi og vatns­tankar sem geyma það. Ég stillti klukk­una þannig að það slokkn­aði á hita kl. 9 á kvöld­in. Kvikn­aði á því aftur um 6 – þá pass­aði að það var orðið volgt í hús­inu og nóg heitt vatn fyrir sturtu fyrir vinn­una. Slökkti aftur kl. 9 um morg­un­inn þegar ég hélt til vinnu eða náms og kveikti um 4, rétt áður en ég kom heim úr vinn­unni eða skól­an­um.

Þetta spar­aði mér heil­mikla fjár­muni og dugði alveg til að mér liði vel. Þetta spar­aði mér um 16 tíma á sól­ar­hring í upp­hitun heim­il­is. Bretar eru um 66 millj­ónir skv. síð­asta mann­tali og 27 millj­ónir heim­ila. Sumir eru auð­vitað heima allan dag­inn þannig að við skulum taka af þessu dag­stund­irn­ar. Við skulum líka taka af u.þ.b. 500 þús­und af aðals­fólki og hinum efna­meiri. Þó komst ég að því að þeir eru spar­samir líka. En orku­sparn­aður Breta, bara í hús­hitun gerir þá 238,5 millj­ónir orku­stunda sem spar­ast. 26,5 millj­ónir heim­ila sinnum 9 stund­ir.

Ég hætti að vaska upp eins og hér heima, vatnið rann ekki við­stöðu­laust heldur gerði ég þetta upp á gamla mát­ann, keypti mér plast­dall sem pass­aði í vaskinn, lét renna í hann og vaskaði svo allt upp úr sama sápu­vatn­inu, hellti svo úr og skol­aði svo allt í hreinu vatni úr sama dall­in­um. Þegar ég hafði ráð á upp­þvotta­vél, þá gerði ég eins og Bret­arn­ir, keypti upp­þvotta­vél sem not­aði lág­marks­orku og vatn.

Það voru ýmis önnur ráð. Þegar ég tann­bur­staði mig, kveikti ég á kran­anum til að bleyta í burst­an­um, slökkti svo á kran­anum þar til athöfn var lokið og ýmis­legt fleira sem ég get talið upp. Á vissum svæðum í Bret­landi er skortur á vatni. Og stundum þarf að skerða vatn til íbúa. Ég lærði að spara kalda vatnið líka. Ég læt ekki renna við­stöðu­laust. Vatn er tak­mörkuð auð­lind. Áætl­aður sparn­aður á köldu vatni hjá mér var um 50%.

Gasið

Á mörgum heim­ilum er enn gasupp­hit­un. Sama og að ofan, klukka! Og elda­mennskan mun auð­veld­ari á gasi en raf­magni. Ég við­ur­kenni að ég hafði smá áhyggjur af gas­inu (gas, þetta er lykt­ar­laust, springur ekki allt í loft upp) en þetta vand­ist og lærð­ist. Áætl­aður sparn­aður á gasi svip­aður og á heita vatn­inu. 238,5 millj­ónir orku­stunda á sól­ar­hring.

Bensín og olía

Ég er af bíla­kyn­slóð­inni. Ég keyrði bara upp að þeim búð­um, stofn­unum og fyr­ir­tækjum sem ég átti erindi við. Ég lagði bara upp á gang­stétt ef það var ekki stæði nógu nálægt. Skildi bíl­inn eftir í gangi, hljóp inn og lauk erinda­gjörðum og aftur út og keyrði í burtu.

Þessu þurfti ég að hætta. Ég þurfti reyndar bíl þegar ég bjó í dreif­býli, en að skilja hann eftir í gangi til að hlaupa inn í búð var alveg bann­að. Hvað þá að setja hann í gang á morgn­ana til að hita hann, hlaupa inn og fá sér kaffi – fara svo aftur út þegar hann var orð­inn heitur og keyra af stað. Nágrann­arnir horfðu á mig furðu lostn­ir. Ég hætti þessu, keypti mér hlíf yfir bíl­inn, þurfti aldrei að moka snjó af honum eða skafa af rúð­um, svipti bara hlíf­inni af og keyrði af stað í ísköldum bíln­um. Bara hressandi. Áætl­aður sparn­aður í bens­íni hjá mér var um 20 lítrar á mán­uði.

Best var þó að búa í þétt­býl­inu. Þá þurfti ég ekki bíl. Almenn­ings­sam­göngur í topp­standi. Bret­arnir eru auð­vitað fleiri og ódýr­ara hlut­falls­lega fyrir þá að reka almenn­ings­sam­göngur en þetta var mjög þægi­legt og oft fljót­farn­ara en að sitja í umferð­ar­teppu.

Þeir eru með frá­bært kerfi sem heitir „Park and Ride“. Þetta er rétt fyrir utan borgir og bæi, þar leggur þú bílnum og tekur strætó inn í bæ og borg. Ég á erfitt með að slumpa á sparnað á bens­íni á þessu en gera má ráð fyrir tölu­verðum sparn­aði þegar við tökum inn almenn­ings­sam­göngur sem eru not­að­ar, minni umferð­ar­teppur og styttri öku­ferð­ir.

Raf­magnið

Bretar og fleiri þjóðir eru með nokkuð snið­ugt kerfi þar sem hægt er að slökkva á inn­taki í vegg ef og þegar það er ekki í notk­un. Þeir eru líka búnir að upp­götva „stand-­by“ vanda­málin sem eru búin til af raf­tækja­fram­leið­endum og slökkva á tækjum í stað þess að hafa þau stöðugt í raf­magnsleka á „stand-­by“.

Þeir eru ekki með kveikt ljós í her­bergjum sem ekki er verið að nota. Þetta lærði ég og apaði upp eftir þeim. Hér er erfitt að áætla sparnað en ég myndi áætla að minnsta kosti 15%.

Flokkun á úrgangi

Ég henti bara öllu saman í ruslið þangað til ég upp­götv­aði að ég átti að flokka. Og flokk­unin var svo flott og vel skipu­lögð. Allt sótt heim. Eða út á gang­stétt. Engir grennd­ar­gám­ar. Ekki að keyra eða ganga með ruslið langar leið­ir. Ég hnýtti dag­blöðin í snyrti­legan bunka og setti út á gang­stétt einu sinni í viku. Gler fór í eina tunnu. Pappa­um­búðir í aðra. Ál- og járndósir í enn eina. Mat­ar­leif­arnar fóru reyndar í almennt rusl. En athugið að þetta er 1996. Við erum enn að vand­ræð­ast með þetta.

Lausn­irnar

Það er svo margt sem við getum gert sjálf, eins og kom fram hér að ofan en hið opin­bera þarf að hjálpa og hvetja. Og fyr­ir­tækin verða að taka þátt. Það er ekki hægt að setja alla ábyrgð á ein­stak­linga. Umbúða­sam­fé­lagið gengur ekki leng­ur. Ég er hætt að versla við fram­leið­endur sem pakka vör­unum sínum í tvennar og jafn­vel þrennar umbúð­ir. Ég get þó ekki snið­gengið allt sem pakkað er í plast. Sjampó, upp­þvotta­lögur og ýmis­legt fleira. En ef ég hefði kost á því myndi ég gera það. Gleymum því ekki að plast er fram­leitt úr olíu m.a.

Upp­lifun mín, lær­dómar og lausnir í Bret­landi árið 1996 ollu mér engum óþæg­ind­um. Breytt hegðun og breyttar venj­ur. Lausn­a­miðuð hugs­un.

Ég flutti heim 2004 og lítið hafði gerst. Árið 2022 á Íslandi: Við eigum helst ekki að eiga eða nota bíla en eigum samt að koma úrgangi í grennd­ar­gáma. Og allt plastið sem við erum að flokka sam­visku­sam­lega fann Bjart­mar Oddur Þeyr Alex­and­ers­son, blaða­maður á Stund­inni, á ökrum í Eystra­salts­lönd­un­um. Fyrir utan það sem við fundum í kringum Krísu­vík í boði Terra. Og veið­ar­færi stór­út­gerð­anna liggja hér og þar. Drykkja­fram­leið­endur eru sumir hverjir enn að pakka í plast. Hættið því.

Ég biðla til yfir­valda, ein­stak­linga og fyr­ir­tækja, gerið bet­ur. Það eru til lausn­ir. Hættið að pakka þrefalt. Yfir­völd þurfa að inn­leiða betri flokk­un­ar­kerfi fyrir heim­ili og koma úrgangi frá sér með ábyrgum hætti. Ekki velta vand­anum annað og yppa öxlum þegar bent er á hvert úrgang­ur­inn okkar lendir á end­an­um.

Yfir­völd þurfa líka að inn­leiða fleiri hvata til orku­spar­andi og umhverf­is­vænni fram­leiðslu­hátta fyr­ir­tækja. Fyr­ir­tæki þurfa að fjár­festa í nýsköpun og nútíma­legri, umhverf­is­vænni starf­semi. Ann­ars hættum við við­skiptum við þau.

Tökum silf­ur­skeið­ina og hendum henni þó við séum svo heppin að eiga nóg af heitu og köldu vatni, orku og stór­kost­legri nátt­úru. Förum vel með þetta allt.

Það er sam­eig­in­legt verk­efni og skylda okkar allra.

Höf­undur er bæj­ar­full­trúi í Árborg.